Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW)

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Wirusowe zapalenie wątroby typu C

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW)

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) to choroba zakaźna, której istotą jest uszkodzenie komórek wątrobach, zwanych hepatocytami przez wirusy. Występujące potocznie miano „żółtaczki zakaźnej” kojarzone jest z następstwami choroby wywołanej wirusowym zapaleniem wątroby. Za rozwój choroby odpowiedzialnych jest szereg wirusów hepatotropowych, opisywanych kolejnymi literami alfabetu od A do G. W Polsce, lekarze najczęściej rozpoznają wirusowe zapalenie wątroby typu A, B i coraz częściej C. Poszczególne wirusy różnią się od siebie budową i drogami zakażenia, czyli sposobem w jaki najszybciej mogą przeniknąć do organizmu. Nie na wszystkie typy wirusa naukowcy opracowali szczepionki.

Samo określenie żółtaczka, jest przede wszystkim objawem chorobowym, związanym z żółtym zabarwieniem skóry chorego. Objaw ten jest łatwo rozpoznawalny i sugeruje możliwość uszkodzenia komórek wątrobowych, a także mechaniczne zamknięcie dróg żółciowych. Dlatego też wirusowe zapalenie wątroby powinno być różnicowane np. z tzw. żółtaczką mechaniczną, toksycznym wpływem na wątrobę leków, alkoholu, a także krążeniowym uszkodzeniem komórek wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Powszechnie nazywane jest chorobą brudnych rąk, pojawia się wszędzie tam, gdzie panują złe warunki sanitarno-higieniczne. Za rozwój choroby odpowiedzialny jest wirus, określany mianem HAV, który przenika do organizmu drogą pokarmową. Można się nim zarazić w miejscach, w których w rażący sposób zaniedbywane są podstawowe zasady higieny, szczególnie w toaletach lub punktach gastronomicznych. Zagrożenie mogą więc stanowić skażona woda, posiłki przygotowywane w niehigienicznych warunkach, brudne sztućce czy też brak nawyku mycia rąk po wyjściu z toalety (wirus znajduje się w kale chorych osób).

Na zakażenie WZW typu A, narażone są dzieci w przedszkolach, żłobkach. Szczególną uwagę na ryzyko zakażenia tym typem wirusa, powinni zwrócić uwagę turyści wyjeżdżający do egzotycznych krajów i tych uznane przez polskie służby sanitarne za potencjalnie niebezpieczne. Odpowiednim momentem na zaszczepienie się przeciwko WZW typu A, może być więc decyzja o dalekiej podróży w egzotyczne miejsca.

Profilaktykę zakażeń stanowi przede wszystkim zachowanie podstawowych zasad higieny przy spożywaniu, przyrządzaniu posiłków i częste mycie rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety. Przed WZW A można chronić się korzystając ze szczepionki (preparat Havrix).

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Zwane jest także „żółtaczką wszczepienną”. Do znacznego odsetka zakażeń WZW B dochodzi w placówkach służby zdrowia (przyjmuje się, że nawet 60% wszystkich zakażeń to zakażenia szpitalne), a także w gabinetach kosmetycznych, fryzjerskich, salonach tatuażu, wszędzie tam, gdzie dochodzi lub może dojść do przerwania ciągłości powłok ciała i kontaktu z brudnym sprzętem.

Do zakażenia tym typem wirusa może dojść po kontakcie z zakażoną krwią i innymi płynami ustrojowymi np. podczas wykonywania zastrzyków niejałowym sprzętem medycznym, w czasie zabiegów chirurgicznych. Niewysterylizowane narzędzia medyczne po kontakcie z krwią zakażoną wirusem HBV mogą być źródłem zarażenia nawet po wielu latach. Wirus przenosi się także drogą płciową, podczas kontaktów seksualnych. Zakażenie może szerzyć się również drogą przetoczenia zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych z niej uzyskanych, a także drogą wertykalną z matki na dziecko podczas akcji porodowej, podczas patologicznej ciąży lub pielęgnacji noworodka. Wirus wnika w miejscu naruszenia ciągłości tkanek skóry lub błony śluzowej. Do zakażenia wystarczy wprowadzenie 0,00004 ml zakażonej krwi!

Wirus namnaża się w komórkach wątroby. Okres wylęgania choroby trwa zwykle od 60 do 90 dni, ale może być krótszy. Początkowo, najczęściej bezobjawowo wywołuje ostre zapalenie wątroby. Większość chorych odczuwa wtedy objawy przypominające zaziębienie lub grypę, mogą też wystąpić bardziej niepokojące objawy, jak niedokrwistość, powiększenie wątroby, zażółcenie skóry. Ostre zapalenie zwykle przechodzi w przewlekły proces zapalny. Dochodzi do zwłóknienia i zniszczenia wielu komórek wątrobowych. W ciężkich przypadkach dojść może do marskości wątroby, a tym samym do jej ciężkiej niewydolności.

Na skuteczną profilaktykę przeciwko WZW typu B składa się także zaniechanie przygodnych kontaktów seksualnych i stosowania narkotyków dożylnych. Te drogi stwarzają poważne zagrożenie zakażenia również wirusem HIV, przy czym wirus zapalenia wątroby typu B jest 50 do 100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV.

Z punktu widzenia służby zdrowia, najważniejszymi działaniami mogącymi ograniczyć ilość zakażeń jest stosowanie, jeśli to możliwe wyłącznie sprzętu jednorazowego użytku, a sprzętu wielorazowego użytku poddawanie dokładnej i odpowiednio monitorowanej sterylizacji. U dawców krwi, tkanek i narządów oraz u kobiet w ciąży niezbędne jest także wykonywanie obowiązkowych badań mających na celu wykrycie osób zakażonych HBV.

Najważniejszą i najbardziej skuteczną formą ochrony przed groźnym wirusem jest zaczepienie się. By uzyskać pełną odporność, należy przejść cykl szczepień, w którym w ściśle określonych odstępach czasu należy przyjąć trzy lub cztery dawki szczepionki (Engerix). Na rynku dostępne są także preparaty skojarzone, pomagające ochronić się jednocześnie przed wirusem HAV i HBV, w tym przypadku stosowane jest szczepienie w dwóch dawkach (Twinrix). Przeciwko wirusowi HBV zawsze warto posiadać ważne szczepienie, nie jesteśmy bowiem w stanie przewidzieć wszystkich kontaktów ze służbą zdrowia, a w niektórych przypadkach jesteśmy całkowicie pozbawieni wpływu na decyzję w sprawie sposobu leczenia czy użytych podczas tego materiałach medycznych. Cyklicznie w całej Polsce przeprowadzane są, znane większości osób choćby z bilbordów akcje „Żółty Tydzień”. Ich celem jest edukacja i profilaktyka wirusowego zapalenia wątroby typu A i typu B. Podczas trwania akcji, pacjenci mogą skorzystać ze szczepień profilaktycznych w kilkuset miejscach w całym kraju. Ilość zakażeń na typ B wirusa znacznie spadła w Polsce, właśnie dzięki powszechnie dostępnym akcjom szczepień.

Według danych Państwowego Zakładu Higieny, wirusem HBV zakażonych jest 1-1,5% polskiego społeczeństwa, co stanowi od 380 do 500 tysięcy zakażonych osób. Wirus zapalenia wątroby typu B wywołuje różnie wyrażone przewlekłe zapalenia wątroby, których późne następstwa to marskość wątroby i jej powikłania (wodobrzusze, encefalopatia wątrobowa, zespół nerkowo-wątrobowy – prowadzące ostatecznie do śmierci). Rak wątroby rozwija się u około 15% osób przewlekle zakażonych wirusem typu B. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że są nosicielami i potencjalnym źródłem zagrożenia dla innych, zdrowych osób.

Występują objawy podobne jak w innych rodzajach zapalenia wątroby: bóle mięśni, stawów, kości, stany podgorączkowe, brak apetytu, nudności, wymioty, ściemnienie skóry, moczu. Możliwe jest wystąpienie żółtaczki jako objawu, a także bólu w prawym podżebrzu, często błędnie kojarzonego z dolegliwościami ze strony żołądka lub serca. Ból promieniuje do lewej strony i tyłu klatki piersiowej.

W rozpoznaniu WZW podstawowe znaczenie mają badania laboratoryjne. Istotne jest oznaczenie we krwi obwodowej poziomu enzymów; w szczególności AlAT, AspAT. Możliwy do zaobserwowania jest także wzrost stężenia bilirubiny we krwi i żelaza. W moczu możliwy jest do stwierdzenia podwyższony poziom bilirubiny i urobilinogenu. Lekarze zlecają wykonanie badania krwi na wykrycie obecności specyficznych przeciwciał oraz w celu oznaczaniu DNA wirusa. Nie bez znaczenia pozostają także badania obrazowe jak np. USG.

Leczenie, trwa kilka miesięcy, po tym okresie znaczna większość pacjentów całkowicie wraca do zdrowia. U części jednak choroba przechodzi w stan przewlekły, który prowadzi do poważnych schorzeń wątroby, w tym marskości i raka. Przewlekła postać żółtaczki wywołanej tym wirusem wymaga długotrwałego i specjalistycznego leczenia.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C

Wirus HCV odpowiedzialny za wirusowe zapalenie wątroby typu C jest najgroźniejszy z całej trójki. Nazywany jest „cichą chorobą”. Przez długi okres czasu od zakażenia rozwija się podstępnie, nie sygnalizując żadnych objawów swojej obecności, stan taki może trwać nawet przez 30-40lat. Przez wszystkie te lata można czuć się dobrze i nie odczuwać dolegliwości, które mogą nasunąć przypuszczenie o istniejącym zagrożeniu rozwoju groźnych dla życia powikłań WZW C. Jedynymi objawami mogą być uczucie zmęczenia, bóle stawów i mięśni. Choć trudno jednoznacznie sygnały te przypisać obecności WZW, to w razie wątpliwości warto poddać się badaniu krwi w kierunku zakażenia wirusem HCV. Przez wszystkie lata utajonej obecności wirus wyrządza szkody, by po latach „uśpienia” dać znać o sobie w postaci marskości wątroby.

Sytuację pogarsza fakt, że na WZW typu C do tej pory nie wynaleziono skutecznej szczepionki. Szacuje się, że ilość osób zakażonych HCV sięga w Polsce 900 tysięcy, przy czym aż 96% zakażonych nie jest świadoma tego faktu!

Wirus zapalenia wątroby typu C wywołuje zapalenie wątroby, które często kończy się marskością i rakiem wątroby, poprzedzonymi poważnymi komplikacjami uniemożliwiającymi normalne funkcjonowanie (wodobrzusze, żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia krwi).

Drogi szerzenia się wirusa są podobne jak w przypadku WZW typu B. Warunkiem koniecznym zakażenia jest przerwanie ciągłości powłok skórnych i bezpośredni kontakt skóry lub śluzówek z zakażoną krwią lub zabrudzonymi nią powierzchniami, narzędziami chirurgicznymi. Zagrożenie stanowią wszelkie płyny ustrojowe w których stwierdza się obecność wirusa, szczególnie z zakażoną krwią.

Poważnym zagrożeniem jest więc poddany nieprawidłowej sterylizacji sprzęt medyczny, a także brudne instrumentarium wykorzystywane w gabinetach kosmetycznych, fryzjerskich. Zwiększone ryzyko zakażenia występuje podczas stosunków homoseksualnych, ale także heteroseksualnych. Zakażona kobieta w ciąży może także przekazać wirusa swojemu dziecku. Jeśli jednak znajdzie się pod fachowa opieką, a sam poród przeprowadzony będzie z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności, ryzyko takie maleje i wynosi najwyżej 5%.

W przypadku zakażenia wirusem C przewlekłe zapalenie wątroby rozwija się aż u 85% zakażonych. U około 20% chorych na przewlekłe zapalenie wątroby typu C rozwinie się marskość wątroby po 20-30 latach trwania zakażenia. Zakażenie wirusem C zapalenia wątroby jest również czynnikiem ryzyka rozwoju raka wątroby. Leczenie jest trudne, kosztowne i długotrwałe.