Jak odczyniać ból zęba?

Mieszkańcy średniowiecznej Europy nie przywiązywali większej wagi do higieny jamy ustnej i zębów. Bardzo długo podstawowym przyrządem do czyszczenia zębów była wykałaczka, o szczoteczce i paście nikt jeszcze nie słyszał. W ramach profilaktyki stosowano także odświeżające oddech ziołowe pigułki oraz magiczne proszki i mikstury, przyrządzane na bazie takich składników, jak bursztyn, krew ropuchy, święcona kreda, różne minerały czy chleb nadgryziony przez myszy. Mikstury te miały zapobiegać bólom zęba i krwawieniom dziąseł, a także odganiać „robaki zębowe”, zanim te zdążyły zalegnąć się w zębie.

W owych czasach wierzono także powszechnie, że ból zęba może być spowodowany przez czary, że można rzucić na kogoś „zębowy” urok, wywołując np. nagły atak bólu w zdrowych, pozbawionych dziur zębach. Aby uchronić się przez „złym okiem”, należało więc przedsięwziąć odpowiednie środki, słowem – zainwestować nieco w profilaktykę. Do takich właśnie działań zapobiegawczych zaliczano rozmaite rytuały, modlitwy do świętych oraz zaklęcia.

Dobroczynny wpływ szkaplerzy i amuletów

Idealnym remedium na czarą magię były zęby silnych, drapieżnych zwierząt: wilka, lisa, szczupaka, lub niedźwiedzia noszone przy sobie w formie amuletów. Taki talizman świetnie chronił przed bolesnym ząbkowaniem, bólami dziąseł i zawrotami głowy. Równie dobrze sprawdzał się medalik ze świętą Apolonią lub innymi świętymi obdarzonymi łaską uzdrawiania (św. Piotrem, św. Łukaszem, św. Antonim, św. Anną, św. Łucją, św. Zuzanną i św. Gertrudą). Inną metodą było noszenie zaklęć w specjalnym woreczku, zawieszonym na szyi lub zaszytym w ubraniu. Niekiedy do woreczka wkładano także różne dziwne przedmioty, np. odgryzioną głowę myszy lub ząb zmarłej osoby. Natomiast ząbkujące dzieci obdarowywano naszyjnikami z nasion peonii, korali lub bursztynu i skrzętnie chowano mleczaki, które wypadły. Zęby dziecka w żadnym przypadku nie mogły się dostać w niepowołane ręce (np. czarownika lub czarownicy), dlatego najczęściej je zakopywano, wkładano do mysiej nory bądź wrzucano w ogień.

Wszystkie te przedmioty miały tworzyć barierę ochronną, uniemożliwiającą rzucenie złych czarów, a tym samym, chroniącą przed bólem zębów.

Magia sympatyczna

Oczywiście, w celach profilaktycznych stosowano także inne sposoby, np. magię sympatyczną, wykorzystującą zasadę „podobne przez podobne”. I tak, aby ząb przestał boleć, należało go dotknąć kością lub zębem nieboszczyka lub potrzeć ręką denata leżącego na katafalku. Można było również – dostrzegłszy kondukt pogrzebowy – stanąć przy drodze i żuć skórkę twardego chleba. Czynność tę należało kontynuować dopóty, dopóki orszak żałobników nie przeszedł. Takie zachowanie gwarantowało, że nieboszczyk na zawsze zabierze ból zęba ze sobą.

Ból zębów pojmowany jako wynik działania czarownic lub demonów bywał także leczony przez przeniesienie bólu na miejsce czy siedzibę złych duchów – kamienie, drzewa, drzwi, groby. W tym celu wbijano wykałaczki w pnie drzew lub przywiązywano je do gałęzi, a karteczki z zapisaną prośbą o uzdrowienie przybijano do drzwi lub grzebano pod krzyżem na rozstajach.

Niestety, w większości przypadków wszystkie te metody okazywały się zawodne. W takiej sytuacji pozostawało jedno – zamawianie choroby połączone z zamawianiem bólu:

„O mój bólu, o mój piękny, mój najpiękniejszy, mój najśliczniejszy,
proszę cię imieniem Panny Marii,
proszę cię imieniem Krystusa, Ducha Świętego, Świętej
Trójcy nierozdzielnej ze wszystkimi świetymi,
żeliś był kołtunowy, zastrzałowy albo różowy,
upatrz se miejsce na Szklanej Górze, na Perzowej Górze
i na Włoszczowej Górze.
Jak się wanielija [ewangelia] rozchodzi po kościołach,
tak się i ty, bólu, rozeiść [rozejdź] po gałęziach,
po tarninach, po kamieniach, po korzeniach.
Wyjdź z ciała i kości
Proszę cię do Boskiej miłości”.

Ten średniowieczny tekst dedykujemy wszystkim pacjentom, którzy zamiast iść do dentysty, przez wiele tygodni chodzą z bólem zęba lub próbują go leczyć za pomocą różnych dziwnych sposobów, o których przeczytali np. w internecie. Metody te są bowiem równie skuteczne, co średniowieczne odczyniania i zaklęcia :-))

B.Sz.

Źródło: A.Szlagowska, Personifikacje choroby w kulturze ludowej