Zaciskanie zębów, czyli bruksizm. Przyczyny i leczenie zaciskania szczęki

Patologiczne, mimowolne zaciskanie zębów – znane jako bruksizm – to dolegliwość, która dotyka coraz większą liczbę osób, zarówno młodzież, osoby dorosłe, jak i seniorów. Bez względu na to, czy pacjent zauważa u siebie zaciskanie zębów w nocy, czy w ciągu dnia, to zjawiska tego nie wolno lekceważyć – nieleczone może bowiem prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Mimowolne zaciskanie zębów – najczęściej podczas snu, ale także w trakcie dnia – to zjawisko występujące dość często i niestety wciąż lekceważone przez wielu pacjentów. Tymczasem nieleczone może prowadzić do szeregu problemów stomatologicznych, bólu szczęki i głowy, a nawet zaburzeń w stawach skroniowo-żuchwowych. Z tego powodu wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mają kluczowe znaczenie dla poprawy jakości życia borykających się z nim osób. 

Zaciskanie zębów, czyli bruksizm. Co to jest?

Problem z zaciskaniem zębów i zgrzytaniem nimi znany jest również jako bruksizm. Zjawisko to występujące najczęściej w nocy, w trakcie snu, ale nie jest ograniczone tylko do tego okresu. Wiele osób doświadcza mimowolnego zaciskania szczęki także w ciągu dnia, szczególnie w sytuacjach stresowych. 

Mechanizm tej dolegliwości polega na nadmiernym napięciu mięśni żwaczy, co prowadzi do niekontrolowanego zaciskania zębów. Może ona mieć charakter epizodyczny lub przewlekły, a jej nasilenie bywa różne – od subtelnych objawów po poważne uszkodzenia szkliwa zębów i stawów skroniowo-żuchwowych.

Najczęstsze przyczyny bruksizmu

Bruksizm to zjawisko wieloczynnikowe, a jego etiologia nie jest jednoznacznie wyjaśniona. Jakie mogą być jego przyczyny?

• Stres i napięcie emocjonalne – jest zdecydowanie najczęstszą przyczyną zgrzytania zębami. Współczesny tryb życia, presja w pracy i problemy osobiste wywołują stres, napięcia i nerwice, które mogą prowadzić do nadmiernego napięcia mięśni, co z kolei manifestuje się mimowolnym zaciskaniem szczęki.

• Nieprawidłowości w obrębie zgryzu – zaburzenia w ustawieniu zębów oraz zbyt intensywna praca pewnych grup mięśni w jamie ustnej mogą prowadzić do nadmiernego obciążenia niektórych zębów i stawów, co w efekcie wywołuje nieświadome zaciskanie zębów.

•  Czynniki neurologiczne – niektóre badania sugerują, że bruksizm może być wynikiem zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym, takich jak nadaktywność w niektórych obszarach mózgu podczas snu.

•  Nadużywanie substancji stymulujących – kofeina, alkohol, nikotyna, a także niektóre leki, takie jak antydepresanty, mogą nasilać objawy nadmiernego zgrzytania zębami.

•  Zaburzenia snu – osoby cierpiące na bezdech senny, chrapanie czy inne problemy ze snem, częściej doświadczają nocnego zaciskania, a co za tym idzie – zwiększonego ścierania zębów. 

•  Czynniki genetyczne – u niektórych osób predyspozycja do bruksizmu może być dziedziczna, co sugerują wyniki przeprowadzanych na całym świecie badań genetycznych.

Nie tylko zaciskanie zębów w dzień i w nocy. Objawy i powikłania

Bruksizm nie zawsze objawia się w sposób oczywisty, a jeśli zaciskanie zębów występuje wyłącznie w nocy, to pacjenci w ogóle nie zdają sobie sprawy z problemu – dopóki nie zauważą np. poważnych uszkodzeń zębów. Jakie konkretnie objawy powinny więc wzmóc czujność? 

•  Bóle głowy i twarzy – napięcie mięśniowe wywołane nadmiernym zaciskaniem zębów może prowadzić do silnych bólów głowy, a także całej twarzy, zwłaszcza w okolicy skroni i żuchwy.

•  Ścieranie się szkliwa i mechaniczne uszkodzenia zębów (tzw. atrycja) – stałe zaciskanie zębów powoduje nadmierne ścieranie ich powierzchni, co może prowadzić do nadwrażliwości zębów, uszkodzeń szkliwa, pęknięć i ukruszeń zębów.

•  Bóle stawów skroniowo-żuchwowych – bruksizm wpływa negatywnie na stawy skroniowo-żuchwowe, co może prowadzić do ich przeciążenia, bólu, a w skrajnych przypadkach nawet do ograniczenia ruchomości żuchwy.

•  Zwiększone napięcie mięśni szyi i karku – nieprawidłowa praca mięśni żwaczy może przenosić napięcie na inne mięśnie, co skutkuje bólami w okolicy szyi, karku i barków.

Nawykowe zaciskanie zębów i związane z tym uszkodzenia mechaniczne mogą w konsekwencji prowadzić do poważniejszych powikłań stomatologicznych. Jeśli dojdzie do patologicznego starcia powierzchni zębów aż do granicy komory zębowej, a w efekcie – do odsłonięcia i infekcji miazgi, konieczne może być leczenie kanałowe. Z kolei długotrwała nieprawidłowa praca stawów skroniowo-żuchwowych może skutkować ich przewlekłymi stanami zapalnymi.

Jak wygląda leczenie zaciskania szczęk

Leczenie zaciskania zębów w dużej mierze zależy od jego przyczyny. Do najczęściej stosowanych metod zaliczają się szyny relaksacyjne (zwane również szynami zgryzowymi) – są to specjalne nakładki na zęby, które pacjent zakłada na noc. Zabezpieczają one przed starciem zębów podczas snu, a także pomagają rozluźnić mięśnie żwaczy.

W przypadkach, gdy bruksizm jest spowodowany nieprawidłowościami zgryzowymi, konieczna jest terapia ortodontyczna. Korekta ustawienia zębów w łuku pozwala zmniejszyć napięcie mięśniowe i ryzyko zaciskania szczęki, a jednocześnie poprawia estetykę uśmiechu oraz redukuje możliwość wystąpienia wszystkich powikłań związanych z nieleczonymi wadami zgryzu.

W sytuacjach, gdy uzębienie – na skutek długotrwałego zaciskania – zostało już uszkodzone, dentysta może przeprowadzić zabiegi z zakresu stomatologii zachowawczej oraz protetyki, pozwalające na odbudowę zniszczonych tkanek. W zależności od indywidualnej sytuacji klinicznej, stomatolog może sięgnąć np. po wypełnienia kompozytowe albo korony protetyczne.

Jako metoda pomocnicza leczenia zgrzytania i zaciskania zębami stosowane bywają również iniekcje toksyny botulinowej, czyli botoksu. Substancja ta blokuje nadmierną aktywność mięśni żwaczy, co pozwala na czasowe zredukowanie dolegliwości. 

Nie tylko leczenie stomatologiczne. Pomóc może fizjoterapia! 

W leczeniu zaciskania szczęki – zwłaszcza jeśli jego przyczyna leży w nadmiernym napięciu mięśni twarzy – dużą rolę odgrywa również fizjoterapia stomatologiczna. Regularne sesje u fizjoterapeuty mogą przynieść ulgę poprzez:

• masaże mięśni żwaczy i karku – masaż głęboki tych obszarów pomaga zmniejszyć napięcie mięśniowe (fizjoterapeuta może również nauczyć pacjenta technik automasażu, które można wykonywać w domu),

• ćwiczenia rozluźniające mięśnie – regularne wykonywanie prostych ćwiczeń, takich jak kontrolowane, rytmiczne otwieranie i zamykanie ust, może pomóc w redukcji napięcia w stawach skroniowo-żuchwowych,

•  terapia manualna – fizjoterapeuci często stosują terapię manualną, aby poprawić funkcjonowanie stawów skroniowo-żuchwowych oraz wyrównać ewentualne dysfunkcje w ustawieniu żuchwy,

•  techniki relaksacyjne – ponieważ zaciskanie zębów w dzień i w nocy jest często związane ze stresem, fizjoterapeuci uczą pacjentów technik relaksacyjnych, które pomagają zmniejszyć napięcie mięśniowe.

Mimowolne zaciskanie zębów – choć często ignorowane –  może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Przyczyny tego typu dolegliwości są zróżnicowane i obejmują zarówno czynniki anatomiczne, jak i psychologiczne. Ważne jest, aby zidentyfikować główny czynnik i jak najszybciej rozpocząć leczenie. Jest to oczywiście proces wieloetapowy, który może obejmować zarówno metody stomatologiczne, jak i wsparcie fizjoterapeutyczne. Wczesna diagnoza i dopasowana do potrzeb terapia mogą jednak skutecznie zapobiec powikłaniom oraz poprawić jakość życia pacjenta.