Zębina. Czym jest i jakie funkcje pełni w zębie?

Zębina to jedna z trzech twardych tkanek zęba, której struktura i funkcje są niezbędne dla jego integralności i funkcjonalności. Mimo że jest przykryta szkliwem i przez to niewidoczna, pełni kluczowe role mechaniczne i ochronne. Czym dokładnie jest zębina? Jakie są jej rodzaje? Dlaczego jest tak bardzo wrażliwa na bodźce zewnętrzne? Sprawdzamy!

Każdy ząb to złożona struktura, w której współistnieją różne typy tkanek, spełniające odmienne funkcje biologiczne. Zębina – mimo że jest ukryta pod szkliwem – odgrywa istotną rolę, dzięki której ząb jako całość może przez długi czas funkcjonować w wymagającym środowisku jamy ustnej. Ze względu na swoją specyficzną budowę oraz właściwości biofizyczne, zębina bierze udział w ochronie wewnętrznych struktur zęba, a także odpowiada za reakcje sensoryczne i zdolność do adaptacji wobec patologicznych bodźców zewnętrznych i uszkodzeń.

Zębina – czym jest?

Zębina (z łac. dentinum, czasami określana również mianem dentyny) to zmineralizowana tkanka, która znajduje się pod szkliwem w obrębie korony zęba oraz pod cementem w obrębie szyjki i korzenia zęba. W około 70% składa się z substancji nieorganicznych (głównie hydroksyapatytów), w 20% – z substancji organicznych (głównie kolagenu typu I) oraz w 10% z wody. Dzięki tej proporcji składników zębina jest bardziej elastyczna niż szkliwo, co pozwala jej amortyzować siły mechaniczne wywierane na zęby.

Zębina to tkanka produkowana przez komórki odontoblastyczne wywodzące się z brodawki zębowej, które podczas odontogenezy tworzą włókna kolagenowe i odkładają minerały, tworząc strukturę kanalika zębinowego.

Struktura zębiny jest przesiąknięta siecią drobnych kanalików zębinowych, biegnących od granicy szkliwno-zębinowej aż do powierzchni miazgi. Kanaliki te zawierają wypustki odontoblastów oraz płyn tkankowy, który odgrywa rolę w przewodzeniu bodźców.

Podstawowe rodzaje zębiny

W zależności od fazy rozwoju i warunków zewnętrznych, zębina różnicuje się na kilka podstawowych typów.

•  Zębina pierwszorzędowa (pierwotna)

Powstaje jako pierwsza podczas rozwoju zęba i tworzy najgrubszą warstwę wokół miazgi, odpowiadając za ochronę wewnętrznych tkanek. Zębina pierwotna ma bardziej uporządkowaną strukturę kanalikową.

•  Zębina drugorzędowa (wtórna fizjologiczna)

Formuje się po zakończeniu rozwoju korzenia, gdy ząb osiąga pełną dojrzałość. Proces jej tworzenia trwa przez całe życie zęba, choć jej przyrost jest stosunkowo wolny. Zębina wtórna fizjologiczna ma gęstsze kanaliki i pełni funkcję adaptacyjną w odpowiedzi na bodźce mechaniczne i termiczne.

•  Zębina trzeciorzędowa (wtórna patologiczna, reparacyjna)

Powstaje w wyniku miejscowych uszkodzeń, takich jak próchnica, abrazja czy złamania. Zębina wtórna patologiczna tworzy się szybko, często jest mniej regularna i zawiera mniej kanalików, dzięki czemu stanowi dodatkową barierę ochronną dla miazgi zęba.

Każdy z tych typów zębiny odgrywa unikalną rolę w adaptacji i ochronie zęba przed różnorodnymi czynnikami mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi.

Jakie są główne funkcje zębiny?

Zębina spełnia wiele istotnych funkcji strukturalnych, ochronnych i sensorycznych.

•  Ochrona miazgi zęba

Zębina działa jako mechaniczna bariera między środowiskiem jamy ustnej a tkanką miazgi, minimalizując wpływ czynników zewnętrznych, które mogłyby uszkodzić nerwy i naczynia krwionośne zęba.

•  Przewodzenie bodźców

Dzięki strukturze kanalikowej zębina przekazuje bodźce mechaniczne i termiczne do miazgi, umożliwiając zębowi reakcję na zmiany w środowisku jamy ustnej, takie jak temperatura pokarmów. Mechanizm ten jest kluczowy dla ochrony zęba przed uszkodzeniami termicznymi i mechanicznymi.

•  Adaptacja i reparacja

Zębina drugo- i trzeciorzędowa umożliwiają częściową regenerację zęba w odpowiedzi na urazy lub choroby, co przedłuża jego żywotność i minimalizuje konieczność interwencji stomatologicznej.

•  Wsparcie strukturalne

Zębina, dzięki swojej elastyczności, wspiera szkliwo, umożliwiając lepszą absorpcję sił żucia. Zapewnia to wytrzymałość mechaniczną całego zęba oraz umożliwia utrzymanie jego integralności w trakcie życia.

Nadwrażliwość zębiny. Co warto o niej wiedzieć?

Nadwrażliwość zębiny to stan wynikający z odsłonięcia kanalików zębinowych, co prowadzi do zwiększonego przewodzenia bodźców termicznych, chemicznych lub mechanicznych do miazgi. Objawia się intensywnym, krótkotrwałym bólem, który może być wywołany przez kontakt z zimnymi, gorącymi, kwaśnymi lub słodkimi pokarmami.

Przyczynami nadwrażliwości zębów są najczęściej erozja szkliwa, recesja dziąseł odsłaniająca szyjkę i korzeń zęba lub ścieranie zębiny wskutek niewłaściwej techniki szczotkowania. Leczenie nadwrażliwości obejmuje stosowanie preparatów z fluorkiem, hydroksyapatytem lub innymi substancjami, które redukują przewodnictwo kanalików. W zaawansowanych przypadkach stosuje się np. zabiegi laserowe, które pozwalają na trwałe zamknięcie otwartych kanalików zębinowych.

Próchnica – zagrożenie dla tkanek zębów

Próchnica stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia tkanek twardych zębów, w tym zębiny. W wyniku procesów próchnicowych, bakterie metabolizujące cukry wydzielają kwasy, które obniżają pH w jamie ustnej i powodują demineralizację struktury hydroksyapatytów.

W miarę postępowania procesu próchnicowego, bakterie wnikają do miazgi, wywołując stan zapalny, a w zaawansowanych przypadkach prowadząc do jej martwicy. Wczesna diagnostyka próchnicy jest kluczowa, ponieważ im wcześniej zostanie wykryta, tym mniej inwazyjne może być leczenie – najczęściej w postaci usunięcia zainfekowanej tkanki i wypełnienia powstałych ubytków, np. materiałami kompozytowymi.

Zębina, będąca fundamentalnym elementem struktury zęba, pełni szereg kluczowych funkcji, począwszy od ochrony miazgi, przez przewodzenie bodźców, aż po adaptację do uszkodzeń i bodźców mechanicznych. Właściwa higiena jamy ustnej, zbilansowana dieta oraz regularne badania stomatologiczne są kluczowe dla utrzymania zdrowia tkanek zębów, co przekłada się nie tylko na estetykę uśmiechu, ale zdrowie jamy ustnej i zdrowie ogólne.