Nawracające porażenie nerwu twarzowego

Nawracające porażenie nerwu twarzowego to neuropatia o zróżnicowanych przyczynach – może mieć podłoże idiopatyczne (samoistne), neurologiczne, laryngologiczne, onkologiczne, a nawet zakaźne. W jego przebiegu dochodzi o osłabienia mięśni twarzy, co powoduje charakterystyczne zmiany w wyglądzie pacjenta (np. asymetrię twarzy i opadanie kącika ust) oraz zaburzenia w funkcjonowaniu tego obszaru (np. utratę zdolności uśmiechania się, gwizdania, dmuchania, marszczenia czoła albo zamykania oka).

Nerw twarzowy jest nerwem mieszanym – oznacza to, że posiada zarówno włókna ruchowe, jak i czuciowe. Włókien ruchowych jest więcej – zaopatrują one mięśnie obszaru twarzy i szyi, zaś włókna czuciowe są odpowiedzialne za odczuwanie smaku przez około 2/3 przedniej części języka. W nerwie twarzowym znajdują się także włókna wydzielnicze (przywspółczulne) przeznaczone dla ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej, jamy nosowej, jamy ustnej, podniebienia miękkiego oraz gruczołu łzowego.

Nerw twarzowy relatywnie często ulega porażeniom – zazwyczaj porażona zostaje jego część ruchowa po jednej stronie. Porażenie może obejmować wszystkie mięśnie danej połowy twarzy (całkowite porażenie jednostronne) lub tylko niektórych ich grup (częściowe porażenie jednostronne).

U około 2/3 pacjentów z porażeniem nerwu twarzowego odpowiednio dobrana terapia pozwala na całkowite wyleczenie, wyeliminowanie wszystkich objawów oraz powrót do pełni sprawności. U pozostałej 1/3 osób pozostają niewielkie deficyty, trwałe uszkodzenie lub występuje nawracające porażenie nerwu twarzowego.

Nawracające porażenie nerwu twarzowego – przyczyny

Porażenie nerwu twarzowego – zarówno w postaci, którą udaje się w pełni wyleczyć, jak i tej przekształcającej się w nawracające porażenie nerwu twarzowego – może mieć różne przyczyny. Zalicza się do nich między innymi:

•  choroby neurologiczne, np. stwardnienie rozsiane oraz zespół Guillaina i Barrégo,

•  przebyty udar mózgu,

•  schorzenia laryngologiczne, np. ostre lub przewlekłe zapalenie ucha środkowego, guzy typu Schwannoma (nerwiaki osłonkowe), złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego,

•  choroby zakaźne, takie jak borelioza, różyczka, świnka, wirus ospy wietrznej i półpaśca,

•  schorzenia układowe, np. sarkoidoza,

•  nowotwory złośliwe mózgu, ślinianek, głowy i szyi,

•  przebyte złamania kości skroniowej,

•  uszkodzenia mechaniczne tkanek np. w przebiegu interwencji chirurgicznych.

Bardzo często porażenie nerwu twarzowego ma charakter idiopatyczny, czyli jego przyczyny nie można ustalić. Określa się je wówczas mianem porażenia Bella i to właśnie ta postać zazwyczaj ma charakter nawracający.

Jak może objawiać się nawracające porażenie nerwu twarzowego?

Każda postać opisywanej neuropatii – w tym nawracające porażenie nerwu twarzowego – daje dość charakterystyczne objawy, które w wielu przypadkach potrafi rozpoznać zarówno lekarz POZ, specjalista neurolog, jak i lekarz dentysta. Zalicza się do nich:

•  osłabienie lub całkowite porażenie ruchów mimicznych twarzy,

•  zmiany w wyglądzie pacjenta po stronie zajętej porażeniem, np. asymetria twarzy, opadanie kącika ust, nienaturalne wygładzenie skóry czoła, poszerzenie szpary powiekowej oraz spłycenie fałdu nosowo-wargowego,

•  upośledzenie funkcjonowania obszaru objętego porażeniem, np. niemożność zmarszczenia czoła, zaciśnięcia oka, gwizdania, uśmiechania się oraz nadęcia policzka,

•  upośledzenie wydzielania łez po stronie porażenia,

•  zaburzenia odczuwania smaku na połowie języka.

Wszystko to powoduje ogromny dyskomfort zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej pacjenta.

Nawracające porażenie nerwu twarzowego – diagnostyka i leczenie

W diagnostyce i leczeniu porażenia nerwu twarzowego ważne jest ustalenie, czy doszło do niego samoistnie, czy też jest objawem lub powikłaniem innej choroby, np. neurologicznej albo laryngologicznej. W tym celu konieczna jest obserwacja nasilenia objawów – jeśli porażenie ma charakter idiopatyczny objawy narastają błyskawicznie i lawinowo, w drugim przypadku rozwijają się i nasilają nawet przez kilkanaście tygodni.

Do oceny uszkodzeń w przebiegu porażenia nerwu twarzowego stosuje się 6-stopniową klasyfikację House’a i Brackmanna, gdzie pierwszy stopień oznacza prawidłową czynność wszystkich mięśni mimicznych, zaś szósty – ich całkowite porażenie (brak ruchów). Oczywiście zastosowanie znajdują też różnego rodzaju badania, np. laboratoryjne (analiza krwi i moczu, testy w przypadku podejrzenia boreliozy), rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa głowy, a czasem również badania elektrofizjologiczne oceniające funkcje nerwu oraz mięśni twarzy.

Leczenie opisywanej neuropatii – również w formie nawracającego porażenia nerwu twarzowego – może przyjmować różne postaci. U wielu pacjentów z porażeniem idiopatycznym objawy ustępują samoistnie w ciągu kilku-kilkunastu tygodni od ich wystąpienia, przy czym np. w niektórych źródłach naukowych opisuje się korzystny wpływ donosowego podania glikokortykosteroidów w ciągu 72 godzin od pojawienia się objawów na tempo ich ustępowania. Jak już wspomniano, u niektórych pacjentów objawy znikają całkowicie, u innych zaburzenia czuciowe i ruchowe utrzymują się długotrwale i wówczas potrzebna jest terapia prowadzona m.in. przez neurologa, otolaryngologa, czasem nawet chirurga plastycznego. Ważnym elementem terapii jest także rehabilitacja, obejmująca np. kinezyterapię, masaże, stymulację nerwowo-mięśniową, taping, zabiegi laserowe, elektrostymulacją oraz pole magnetyczne.