Mikrodoncja i inne zaburzenia budowy anatomicznej zębów

Zaburzenia budowy anatomicznej zębów zazwyczaj są spowodowane oddziaływaniem pewnych niekorzystnych czynników w okresie odontogenezy, czyli rozwoju zębów (zawiązków zębowych) w trakcie życia płodowego dziecka. Do czynników tych zalicza się np. mutacje genetyczne, reakcje odpornościowe, różnego rodzaju stany zapalne oraz choroby, które dotykają przyszłą matkę w okresie ciąży.

Istnieją różne rodzaje zaburzeń budowy anatomicznej zębów – diagnozuje się je głównie u dzieci, w okresie pierwszego ząbkowania lub później, podczas wymiany uzębienia mlecznego na stałe. Mogą one występować samodzielnie lub towarzyszyć wielu rozmaitym chorobom przewlekłym, w tym genetycznym. Zaburzenia budowy anatomicznej zębów mogą dotyczyć wielkości i/lub kształtu zębów, ich liczby, budowy tkanek, a nawet barwy zębów.

Mikrodoncja, czyli nieprawidłowa wielkość zębów

Wśród zaburzeń budowy anatomicznej zębów wyróżnia się m.in. nieprawidłowości dotyczące wielkości zębów. Jednym z nich jest mikrodoncja, czyli zmniejszenie wymiaru zębów w stosunku do wymiaru zębów prawidłowych. Mikrodoncja jest rzadką wadą – występuje u mniej niż 0,5% populacji z zębami mlecznymi oraz u 2% populacji z uzębieniem stałym.

Mikrodoncja – przyczyny i choroby współistniejące

Jak już wspomniano, mikrodoncja oraz inne zaburzenia budowy anatomicznej zębów są efektem niekorzystnego wpływu różnych czynników na płód. Są to czynniki zarówno genetyczne, jak i środowiskowe – takie jak występujące u matki alergie, zatrucia chemiczne i lekowe, zaburzenia odżywiania, a nawet choroby i infekcje, które występują u niej w okresie ciąży (zwłaszcza te przebiegające z gorączką). Zdarza się również, że mikrodoncja występuje u dzieci, które na bardzo wczesnym etapie życia przechodziły leczenie chemioterapią lub radioterapią.

Mikrodoncja może występować jako samodzielna nieprawidłowość, ale często jest jednym z objawów współtowarzyszących różnego rodzaju wrodzonym wadom i chorobom, takim jak zespół Downa, karłowatość przysadkowata lub dysplazja ektodermalna.

Jakich zębów dotyczy najczęściej mikrodoncja – objawy zaburzenia

Głównym objawem mikrodoncji jest zmniejszenie rozmiaru (wielkości) zębów w stosunku do wielkości zębów prawidłowych. Ze względu na objawy kliniczne wyróżnia się:

• mikrodoncję lokalną – czyli obejmującą jeden lub kilka zębów, najczęściej dotyczy siekaczy bocznych, kłów oraz trzecich zębów trzonowych,

• mikrodoncję uogólnioną – w przebiegu tej nieprawidłowości zmniejszone są wszystkie zęby znajdujące się w jamie ustnej pacjenta.

Niekiedy w literaturze wspomina się także o tzw. mikrodoncji względnej – mamy z nią do czynienia, gdy zęby są prawidłowej wielkości lub pomniejszone nieznacznie, ale nadmiernie rozwinięte są kości szczęki, przez co zęby wydają się zbyt małe.

Chirurgia, protetyka, ortodoncja, czyli jak leczyć mikrodoncję

Mikrodoncja występuje w przednim odcinku górnego łuku zębowego (pomijając oczywiście trzecie trzonowce), więc stanowi zarówno problem funkcjonalny (np. powodując problemy z odgryzaniem pożywienia), jak i estetyczny (zaniżona samoocena, problemy z akceptacją swojego wyglądu).

Na szczęście mikrodoncję można leczyć, choć zarówno metody terapii, jak i jej skuteczność zależy m.in. od przyczyn zaburzenia, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego wieku, motywacji do utrzymywania prawidłowej higieny jamy ustnej oraz innych czynników. Leczenie może obejmować zarówno zabiegi chirurgiczne, jak i postępowanie zachowawcze, protetyczne oraz ortodontyczne. Nierzadko konieczna jest współpraca kilku specjalistów.

Pozostałe zaburzenia budowy anatomicznej zębów wyróżniane w stomatologii

Oczywiście mikrodoncja nie jest jedynym zaburzeniem budowy anatomicznej uzębienia. Wyróżnia się także inne nieprawidłowości – jak już wspomniano, mogą one dotyczyć zarówno wielkości zębów (koron zębowych), jak i np. długości korzeni, budowy korony czy koloru zębów.

Makrodoncja

Makrodoncja to zaburzenie wielkości zębów, które osiągają rozmiary większe niż prawidłowe. W tym przypadku także wyróżnia się makrodoncję lokalną, dotyczącą zębów pojedynczych, najczęściej siekaczy, kłów i trzecich trzonowców oraz makrodoncję uogólnioną (całkowitą), kiedy przerost koron dotyczy wszystkich zębów. Makrodoncja całkowita najczęściej związana jest z chorobami ogólnymi, takimi jak gigantyzm przysadkowy, zespół KBG oraz zespół Rabsona-Mendenhalla.

Makrodoncję – wpływającą na funkcjonalność narządu żucia, ustawienie pozostałych zębów oraz estetykę wyglądu – można leczyć m.in. poprzez ekstrakcje powiększonych zębów i zastosowanie uzupełnień protetycznych (lub implantoprotetycznych), korony protetyczne (z wcześniejszym oszlifowaniem powiększonych koron naturalnych). Niekiedy wskazane jest także leczenie ortodontyczne.

Rhizomicria

Jest to zaburzenie, które objawia się zmniejszeniem długości korzenia – jest on krótszy niż długość korony zęba. Najczęściej obejmuje ono siekacze przyśrodkowe szczęki oraz drugie zęby przedtrzonowe szczęki.

W wielu przypadkach rhizomicria jest nieprawidłowością występującą rodzinnie, ale znane są również inne czynniki mające wpływ na jej rozwój – są to m.in. wrodzone zespoły Downa i Turnera, niedoczynność przytarczyc, zdiagnozowana osteoporoza oraz ekspozycja na duże dawki promieniowania.

Rhizomegalia

Rhizomegalia to rzadko występująca wada, której główną cechą są wydłużone korzenie zębów. Może ona dotyczyć zarówno korzeni pojedynczego zęba, jak i całego uzębienia pacjenta. W ponad 90% jest jedną z głównych cech zespołu oczno-twarzowo-sercowo-zębowego (OFCD) – zaburzenia chromosomu X, które objawia się m.in. zaćmą wrodzoną, wadami przegrody międzykomorowej serca, dysmorfią twarzoczaszki oraz nieprawidłowościami uzębienia.

Rhizomegalia jest wadą, która wymaga szczególnej uwagi w zakresie profilaktyki próchnicy – zarówno leczenie endodontyczne, jak i ekstrakcje zębów u pacjentów z wydłużonymi korzeniami są obarczone większym ryzykiem powikłań, wymagają też zastosowania specjalistycznych protokołów leczenia oraz ponadstandardowych narzędzi stomatologicznych.

Zęby dwoiste

Zęby dwoiste to zaburzenie budowy anatomicznej związane z nieprawidłowym kształtem, a niekiedy także wielkością zębów. Jest to rzadka wada – według różnych danych występuje u 0,15-1,6% populacji z uzębieniem mlecznym i 0,1% populacji z uzębieniem stałym.

Wpływ na rozwój zębów dwoistych mogą mieć zarówno czynniki genetyczne (współwystępują one m.in. w przebiegu genetycznych zespołów Gorlina-Goltza oraz Silvera-Russella), jak i środowiskowe (np. awitaminoza, hiperwitaminoza witaminy A, nadczynność przysadki, przebyte niektóre choroby zakaźne).

Zęby dwoiste mogą występować w trzech postaciach:

• zębów zrośniętych – dwóch zębów połączonych cementem korzeniowym,

• zębów zlanych – kiedy doszło do zlania dwóch zawiązków zębowych (np. występuje wspólna komora zęba oraz oddzielne kanały),

• zębów bliźniaczych – powstałe z jednego zawiązka na etapie formowania korony (jeden korzeń, kanał, komora i korona z bruzdą na powierzchni policzkowej).

Zęby dwoiste mogą występować na każdym odcinku łuku zębowego, ale najczęściej wada ta dotyczy zębów siecznych żuchwy. W zależności od postaci wady, ogólnego stanu zdrowia jamy ustnej pacjenta oraz jego motywacji do utrzymywania prawidłowej higieny, w ramach leczenia stosuje się m.in. profilaktykę fluorkową, leczenie zachowawcze próchnicy, a jeśli dochodzi do zaburzeń zwarcia – także terapię ortodontyczną i ekstrakcje.

Ząb wynicowany

Ząb wynicowany to zaburzenie, które objawia się występowaniem na powierzchniach podniebiennych i policzkowych zębów dodatkowych guzków i uwypukleń. Rozpoznaje się je częściej u kobiet niż u mężczyzn, dotyczy łącznie około 4% populacji – głównie z uzębieniem stałym.

Guzki i uwypuklenia zębów wynicowanych mogą być zbudowane z różnych tkanek – nie tylko z samego szkliwa, ale także np. szkliwa i zębiny, a czasem nawet z miazgi. Przyczyny ich powstawania nie zostały jednoznacznie ustalone – zauważono natomiast, że mogą występować m.in. w przebiegu zespołu Sturge’a-Webera, zespołu Mohra oraz dysplazji obojczykowo-czaszkowej.

Warto pamiętać, że zęby wynicowane nie są zagrożeniem dla zdrowia, ale obecność dodatkowych guzków zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy (m.in. ze względu na to, że może się tam gromadzić płytka nazębna). Dlatego konieczne jest zachowanie prawidłowej higieny i leczenie zachowawcze – guzki pokrywa się kompozytem, który zabezpiecza je przed złamaniem i wyrównuje ich powierzchnię.

Ząb wgłobiony

Ząb wgłobiony jest anomalią anatomiczną, w przebiegu której dochodzi do wtłoczenia zmineralizowanych tkanek zęba – czyli szkliwa i zębiny – do komory zęba. Według różnych źródeł wada ta występuje o 0,25-10% populacji – najczęściej dotyczy bocznych siekaczy szczęki, w około 43% diagnozowana jest obustronnie. Rzadziej wgłobienie obserwuje się w zębach mlecznych i nadliczbowych.

Ząb wgłobiony może mieć koronę prawidłową pod względem budowy, ale czasami ma ona kształt beczkowaty lub stożkowaty, cechuje się też większą powierzchnią mezjalno-dystalną.

Większość przypadków tej nieprawidłowości diagnozuje się podczas badań radiologicznych wykonywanych u pacjentów z ostrymi dolegliwościami bólowymi. Wgłobienie ułatwia bowiem wnikanie bakterii i czynników drażniących bezpośrednio do miazgi, co powoduje szybki rozwój próchnicy. W zależności od stopnia zaawansowania wgłobienia i objawów klinicznych leczenie może obejmować zarówno minimalnie inwazyjną terapię odtwórczą, jak i leczenie endodontyczne oraz chirurgiczne (ekstrakcja).

Zaburzenia budowy anatomicznej zębów to zawsze skomplikowane przypadki kliniczne, wymagające szczegółowej diagnostyki oraz indywidualnie opracowanego planu leczenia, dopasowanego do potrzeb, możliwości oraz stanu zdrowia pacjenta. Ważne jest jednak to, że nawet w najtrudniejszych sytuacjach współczesna stomatologia dysponuje metodami, które pozwalają odzyskać pacjentom pełną funkcjonalność narządu żucia i estetykę uśmiechu.