Kserostomia, czyli suchość w ustach. Przyczyny, objawy, leczenie suchości jamy ustnej

Kserostomia, czyli suchość jamy ustnej, to dość rozpowszechniony, a jednocześnie często bagatelizowany problem zdrowotny. Może on wynikać z wielu różnych przyczyn – zarówno przejściowych, jak i przewlekłych. Choć w pierwszej chwili wydawać się może, że suchość w ustach to dolegliwość miejscowa, bez poważniejszych konsekwencji, to rzeczywistość jest inna, bo w wielu przypadkach prowadzi do komplikacji stomatologicznych oraz ogólnoustrojowych.

Ślina jest płynem ustrojowym bardzo istotnym dla funkcjonowania całego organizmu. Jej głównym zadaniem jest nawilżanie jamy ustnej, ale także pełni funkcję ochronną, enzymatyczną i wspomaga proces trawienia. Niedobory śliny w jamie ustnej mogą natomiast prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwiększone ryzyko rozwoju próchnicy, infekcje grzybicze czy trudności w mówieniu i przełykaniu. Subiektywne odczucie suchości w jamie ustnej określa się mianem kserostomii.

Kserostomia – czym jest?

Kserostomia to stan, w którym dochodzi do zmniejszonej produkcji śliny lub jej jakościowych zmian, prowadzących do uczucia suchości w jamie ustnej. Może mieć charakter przejściowy, występujący np. w wyniku chwilowego odwodnienia lub przewlekły, związany z chorobami ogólnoustrojowymi albo długotrwałym stosowaniem niektórych leków.

Brak odpowiedniej ilości śliny skutkuje nie tylko dyskomfortem w codziennym funkcjonowaniu, ale także zwiększa ryzyko rozwoju chorób jamy ustnej. Ślina ma właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze, dzięki czemu chroni błony śluzowe oraz zęby przed działaniem szkodliwych patogenów. Jej niedobór może prowadzić do:

• zwiększonego ryzyka rozwoju próchnicy,

• stanów zapalnych dziąseł,

• infekcji grzybiczych,

• zaburzeń smaku i trudności w przełykaniu pokarmów,

• nieświeżego oddechu (halitozy),

• pęknięć w obrębie błon śluzowych,

• owrzodzeń jamy ustnej,

• zwiększonego ryzyka zapalenia ślinianek.

Suchość w ustach – jakie może mieć przyczyny?

Przyczyny kserostomii bywają bardzo różne – począwszy od palenia papierosów, niewłaściwej diety, przez przyjmowanie niektórych leków, choroby ogólnoustrojowe aż po przebytą chemioterapię.

• Przyjmowane leki

Wiele leków ma działanie zmniejszające wydzielanie śliny. Są to m.in. leki przeciwdepresyjne, leki moczopędne, przeciwhistaminowe, przeciwlękowe oraz leki stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego.

• Choroby ogólnoustrojowe

Niektóre choroby ogólnoustrojowe – np. cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy czy zespół Sjögrena – mogą powodować upośledzenie funkcji gruczołów ślinowych.

• Radioterapia i chemioterapia

Leczenie onkologiczne, szczególnie w obrębie głowy i szyi, uszkadza ślinianki i zaburza ich funkcjonowanie, co prowadzi do rozwoju kserostomii.

• Zaburzenia hormonalne

Na zmniejszoną produkcję śliny mogą wpływać niedoczynność i nadczynność tarczycy oraz zmiany hormonalne w okresie menopauzy.

• Odwodnienie i nieprawidłowa dieta

Subiektywnie odczuwaną przez pacjenta kserostomię może powodować także niewystarczająca ilość spożywanych płynów, nadmierne spożycie kawy, alkoholu oraz dieta uboga w witaminy, skutkująca awitaminozą.

Główne objawy kserostomii

Objawy kserostomii mogą obejmować uczucie suchości i lepkości w ustach, pieczenie języka i błony śluzowej, trudności w przełykaniu i żuciu pokarmów, zmniejszone odczuwanie smaków, pęknięcia kącików ust i suche wargi, częste infekcje jamy ustnej oraz nieprzyjemny zapach z ust.

Diagnostyka i leczenie kserostomii

Rozpoznanie kserostomii wymaga szczegółowego wywiadu medycznego oraz badań diagnostycznych, takich jak sialometria (pomiar ilości wydzielanej śliny) i badania obrazowe ślinianek. W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie badań krwi w kierunku chorób autoimmunologicznych.

Leczenie kserostomii zależy od jej przyczyny. W przypadku suchości jamy ustnej spowodowanej lekami, możliwe jest dostosowanie terapii farmakologicznej. W innych przypadkach stosuje się leki pobudzające wydzielanie śliny, takie jak pilokarpina.

Obok terapii mającej na celu wyeliminowanie przyczyny suchości w ustach, dentysta powinien wdrożyć odpowiednie leczenie objawowe, pozwalające doraźnie złagodzić objawy i poprawić jakość życia pacjenta. Lekarz może zalecić np. stosowanie preparatów nawilżających, takich żele i spraye do jamy ustnej (tzw. sztuczna ślina) albo tabletki do ssania pobudzające produkcję śliny. Bardzo ważna jest również odpowiednia higiena jamy ustnej i unikanie czynników pogłębiających problem (np. odstawienie płynów do płukania jamy ustnej z alkoholem, który wysusza błony śluzowe i tym samym nasila kserostomię). 

Domowe sposoby na suchość w jamie ustnej

Pacjenci z kserostomią mogą także stosować domowe metody łagodzenia objawów suchości w jamie ustnej. Należą do nich:

• regularne picie wody małymi łykami,

• stosowanie gum do żucia bez cukru w celu pobudzenia wydzielania śliny,

• unikanie alkoholu, kawy i ostrych przypraw,

• stosowanie nawilżaczy powietrza w pomieszczeniach, szczególnie nocą.

Kserostomia to poważny problem, który może mieć negatywny wpływ na zdrowie jamy ustnej i ogólny komfort życia pacjenta. Jej przyczyny są różnorodne i mogą wynikać zarówno z chorób przewlekłych, jak i codziennych nawyków. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie mogą zapobiec powikłaniom, takim jak próchnica, infekcje grzybicze czy trudności w jedzeniu i mówieniu. Osoby borykające się z kserostomią zawsze powinny skonsultować się z lekarzem – może to być zarówno lekarz rodzinny, jak i stomatolog. Odpowiednia diagnostyka i wdrożenie dopasowanych do potrzeb metod leczenia pozwalają poprawić jakość życia oraz uniknąć poważnych powikłań.