Czy ksylitol jest zdrowy? Cukier brzozowy jako alternatywa dla zwykłego cukru

W dobie rosnącej świadomości na temat zdrowego odżywiania coraz więcej osób szuka alternatyw dla białego cukru. Jednym z jego popularnych zamienników jest ksylitol, znany także jako cukier brzozowy. Czy faktycznie jest to zdrowszy wybór? Jak ksylitol wpływa na organizm i czy warto włączyć go do codziennej diety? Sprawdzamy!

Nadmierne spożywanie cukru to jedno z głównych wyzwań współczesnego zdrowia publicznego. Obecnie ludzie spożywają – często nieświadomie – o wiele więcej cukru niż zalecają światowe organizacje zdrowotne. Jest to jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju wielu chorób – otyłości, cukrzycy, schorzeń sercowo-naczyniowych oraz próchnicy zębów.

Poszukiwanie zdrowszych alternatyw dla tradycyjnego cukru doprowadziło do popularyzacji różnego rodzaju słodzików – w tym ksylitolu. Jest to substancja naturalna, która wyróżnia się m.in. niskim indeksem glikemicznym oraz pewnymi korzystnymi dla zdrowia właściwościami.

Ksylitol, czyli cukier brzozowy. Czym jest?

Ksylitol to organiczny związek chemiczny należący do polioli, czyli alkoholi cukrowych. Występuje naturalnie w niewielkich ilościach w owocach (np. śliwkach, truskawkach), warzywach (np. kalafiorze) oraz niektórych rodzajach drzew, zwłaszcza w brzozie. W produkcji przemysłowej pozyskuje się go przede wszystkim z hemicelulozy obecnej w korze drzewnej oraz z kolb kukurydzy.

Jedną z wyjątkowych cech ksylitolu jest to, że smakuje niemal identycznie jak sacharoza, ale jego metabolizm w organizmie przebiega inaczej. Ksylitol ma również mniej kalorii niż sacharoza – jego wartość kaloryczna wynosi około 2,4 kcal w porównaniu do 4 kcal w gramie białego cukru. 

Warto zaznaczyć, że w krajach skandynawskich ksylitol jest szeroko stosowany już od lat 70. XX wieku jako substancja słodząca będąca zdrowszą alternatywą dla cukru. W Polsce również zyskuje on coraz większą popularność, szczególnie wśród osób dbających o zdrowie i szczupłą sylwetkę.

Czy ksylitol jest zdrowy?

O ksylitolu krążą różne opinie. Z jednej strony podkreśla się jego niski indeks glikemiczny oraz bezpieczeństwo dla gospodarki węglowodanowej organizmu. Z drugiej – badania naukowe potwierdziły, że spożywany w nadmiarze może m.in. szkodzić układowi pokarmowemu.

• Metabolizm ksylitolu

W organizmie człowieka ksylitol jest metabolizowany głównie w wątrobie. Proces ten odbywa się bez udziału insuliny, co oznacza, że ksylitol nie powoduje gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi. Z tego powodu jest bezpieczny dla osób z cukrzycą i insulinoopornością. Ponadto ksylitol może wspierać stabilizację poziomu cukru we krwi u osób zdrowych.

• Wpływ na mikroflorę jelitową

Z jednej strony badania pokazują, że ksylitol może wspierać rozwój korzystnych bakterii w jelitach. Z drugiej – dowiedziono, że jego zbyt duże dawki mogą wywołać objawy w obrębie układu trawienia, takie jak np. wzdęcia albo biegunki. Dlatego zaleca się stopniowe wprowadzanie ksylitolu do diety, aby organizm mógł się do niego przystosować.

• Indeks glikemiczny (IG)

Ksylitol ma niski indeks glikemiczny (około 7), co sprawia, że jest znacznie bezpieczniejszy dla gospodarki węglowodanowej niż cukier stołowy, którego IG wynosi ponad 60. Dzięki temu nie powoduje skoków insuliny i jest lepszym wyborem dla diabetyków.

• Wpływ na zdrowie metaboliczne

Badania sugerują, że ksylitol może pomagać w regulacji masy ciała poprzez zmniejszenie łaknienia na słodycze oraz wpływ na odczucie sytości. Jest to szczególnie istotne w profilaktyce otyłości i chorób związanych z nadmiernym spożyciem cukru.

Ksylitol – zdrowszy zamiennik zwykłego cukru?

Ksylitol jest często polecany m.in. przez dietetyków jako zdrowszy zamiennik dla tradycyjnego białego cukru. Nie ma żadnych wątpliwości, że sacharoza dostarcza organizmowi pustych kalorii, podnosi poziom glukozy we krwi i przyczynia się do powstawania licznych schorzeń metabolicznych, zaś ksylitol zawiera mniej kalorii i ma niższy indeks glikemiczny.

Jednak warto podkreślić, że ksylitol – podobnie jak inne słodziki – powinien być stosowany z umiarem. Ze względu na fakt, że jest metabolizowany w jelitach i dopiero tam dochodzi do jego fermentacji, nadmierne spożycie może prowadzić do efektów ubocznych, np. biegunki. Dostępne są również badania, które sugerują, że ksylitol sprzyja krzepnięciu krwi, więc osoby sięgające po niego często są bardziej narażone na zawał serca lub udar.

Ksylitol a próchnica zębów. Co warto wiedzieć?

Jednym z największych atutów ksylitolu jest jego pozytywny wpływ na zdrowie jamy ustnej – badania naukowe potwierdziły, że jest to substancja, która zmniejsza ryzyko rozwoju próchnicy.

• Hamowanie wzrostu bakterii Streptococcus mutans

Ksylitol zakłóca metabolizm szkodliwych bakterii odpowiedzialnych za powstawanie próchnicy, przede wszystkim z rodzaju Streptococcus mutans. Sprawia to, że nie są one w stanie produkować kwasów niszczących szkliwo.

• Stymulacja produkcji śliny

Ksylitol wspiera wydzielanie śliny, która pomaga neutralizować kwasy w jamie ustnej i wspiera remineralizację szkliwa. Jest to ważne m.in. w przypadku osób cierpiących na suchość w ustach (kserostomię).

Gumy do żucia, pasty do zębów czy płyny do płukania ust zawierające ksylitol stanowią skuteczny element profilaktyki próchnicy. Warto jednak pamiętać, że ksylitol nie zastępuje codziennej higieny jamy ustnej – jest jedynie jej uzupełnieniem. Nie należy go również traktować jako „cudownego środka” przeciwdziałającego próchnicy, bo na pełną profilaktykę składa się kilka kwestii: higiena jamy ustnej, zdrowa dieta oraz regularne wizyty u dentysty. 

Ksylitol, czyli cukier brzozowy, to naturalny słodzik o wielu zaletach zdrowotnych. Jego niski indeks glikemiczny, niska kaloryczność oraz zdolność do hamowania rozwoju próchnicy czynią go atrakcyjnym substytutem białego cukru dla osób dbających o zdrowie. Jest szczególnie polecany diabetykom, osobom z insulinoopornością oraz tym, którzy chcą ograniczyć spożycie cukru. Mimo licznych korzyści, ksylitol nie jest też pozbawiony wad. Jego nadmiar może powodować dyskomfort trawienny, pojawiają się także badania opisujące związki między spożywaniem ksylitolu a wyższym ryzykiem wystąpienia zawałów i udarów. Dlatego warto pamiętać, że kluczem do zdrowia jest umiar i zbilansowana dieta, a żaden produkt nie zastąpi prawidłowych nawyków żywieniowych oraz aktywnego trybu życia.