Promienica – przyczyny, objawy, leczenie. Jak promienica wiąże się ze zdrowiem jamy ustnej?

Promienica to rzadka, przewlekła choroba zakaźna o podłożu bakteryjnym, często dotycząca tkanek szyi i twarzy. Choć nie jest przenoszona z człowieka na człowieka, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza w przypadku opóźnionej diagnozy. Jej etiologia jest ściśle związana ze stanem zdrowia jamy ustnej, ponieważ wywołują ją bakterie naturalnie bytujące w tej okolicy. Jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia promienicy? W jaki sposób można minimalizować ryzyko jej wystąpienia?

Promienica (actinomycosis) to infekcja wywołana przez bakterie beztlenowe z rodzaju Actinomyces, z których najczęstszym patogenem jest Actinomyces israelii. Drobnoustroje te są naturalnym elementem bakteryjnej flory jamy ustnej, ale w sprzyjających warunkach mogą stać się chorobotwórcze. Do zakażenia dochodzi w wyniku uszkodzenia błony śluzowej, co pozwala bakteriom wniknąć w głębsze tkanki i spowodować przewlekły stan zapalny, objawiający się występowaniem ropni i przetok. 

Ze względu na nietypowy przebieg i powolny rozwój choroby, zakażenie promieniowcami może być mylone z innymi schorzeniami bakteryjnymi, gruźlicą, a nawet nowotworami. Skomplikowany charakter infekcji sprawia, że diagnoza często bywa opóźniona, co prowadzi do zaawansowanych zmian ropnych, destrukcji otaczających tkanek i poważnych powikłań. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie.

Promienica. Co to za choroba i jakie są jej przyczyny?

Bakterie z rodziny Actinomyces (promieniowców), będące przyczyną promienicy, są drobnoustrojami naturalnie występującymi w organizmie człowieka. Ich największe ilości znajdują się w jamie ustnej (w ślinie, na płytce nazębnej, na powierzchniach dziąseł i migdałków), w drogach moczowych oraz jelitach.

Właściwości chorobotwórcze promieniowców ujawniają się dopiero w momencie urazu błony śluzowej oraz ich wniknięcia w tkanki położone głębiej. W przypadku bakterii znajdujących się w jamie ustnej dzieje się to najczęściej na skutek próchnicy, inwazyjnego zabiegu stomatologicznego lub uszkodzeń śluzówki spowodowanych urazem.

U niektórych pacjentów drobnoustroje przedostają się z oddechem z jamy ustnej do dalszych części układu oddechowego, powodując zakażenie w obrębie narządów klatki piersiowej (głównie płuc i opłucnej). Promieniowce znajdujące się w błonach śluzowych jelit mogą natomiast sprzyjać chorobom jamy brzusznej oraz narządów w miednicy mniejszej u kobiet.

Promienica występuje w kilku podstawowych postaciach:

• promienica szyjno-twarzowa – najczęstsza forma, stanowiąca około 50% przypadków, często rozwija się w wyniku urazów jamy ustnej, zabiegów stomatologicznych lub infekcji przyzębia,

• promienica piersiowa – zakażenie obejmuje płuca i opłucną, a jego rozwój może być wynikiem aspiracją bakterii z jamy ustnej, do grup najbardziej narażonych na zachorowanie zaliczają się osoby z padaczką i alkoholicy, 

• promienica brzuszna i miednicy małej – zakażenie może rozwinąć się u osób po przebytych operacjach jamy brzusznej (np. wyrostka robaczkowego) lub perforacji, czyli przerwaniu ciągłości jelit, występuje również u kobiet stosujących długotrwale wkładki wewnątrzmaciczne.

Promienica – objawy. Jak przebiega rozpoznanie promienicy?

Objawy promienicy są zależne od jej lokalizacji. Około 50% przypadków choroby to jej postać szyjno-twarzowa. Do głównych objawów tego rodzaju choroby zaliczają się:

• niewielkie, twarde nacieki (guzy) w ustach, na twarzy, szyi lub skórze poniżej szczęki, 

• tworzenie i rozmiękczanie przetok w tkance podskórnej szyi lub tkankach miękkich okolicy żuchwy, z charakterystyczną ropną treścią zawierającą ziarenka siarkowe.

Zmiany początkowo są bezbolesne, ale wraz z postępem ropnego procesu zapalnego pojawia się także ból i tkliwość tkanek. 

Dodatkowo, promienicy mogą towarzyszyć mało charakterystyczne objawy ogólnoustrojowe, takie jak przewlekły mokry kaszel, stany podgorączkowe i gorączka, osłabienie oraz utrata masy ciała. W przypadku promienicy miednicy mniejszej oraz jamy brzusznej pojawiać się mogą objawy ze strony przewodu pokarmowego: bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, nudności i wymioty. 

Diagnoza promienicy opiera się na badaniu mikrobiologicznym wydzieliny ropnej oraz histopatologii pobranych tkanek. Czasem konieczne jest wykonanie badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, szczególnie w przypadkach rozległych zmian.

Na czym polega leczenie promienicy?

Leczenie promienicy jest procesem długotrwałym i wymaga zastosowania wysokich dawek antybiotyków. Standardem terapeutycznym jest penicylina podawana przez okres od 6 do 12 miesięcy. W przypadku nadwrażliwości na penicyliny stosuje się antybiotyki alternatywne, takie jak klindamycyna czy tetracykliny.

W przypadkach zaawansowanych, kiedy występują rozległe ropnie i przetoki, konieczne może być leczenie chirurgiczne. Obejmuje ono drenaż ropni, usunięcie martwiczych tkanek oraz niekiedy rekonstrukcję uszkodzonych struktur.

Czy zakażeniu można zapobiegać?

Profilaktyka promienicy opiera się na utrzymaniu dobrego stanu zdrowia jamy ustnej i zapobieganiu urazom błony śluzowej. Regularne wizyty u stomatologa, odpowiednia higiena jamy ustnej oraz szybkie leczenie infekcji przyzębia mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania. Osoby ze schorzeniami przewlekłymi powinny szczególnie dbać o ich kontrolę oraz konsultować się z lekarzem w przypadku niepokojących objawów.

Promienica to poważna choroba bakteryjna, której rozwój często jest związany z zaniedbaniami higienicznymi i stanami zapalnymi w obrębie jamy ustnej. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie są kluczowe dla uniknięcia powikłań, a długotrwała antybiotykoterapia stanowi podstawę skutecznego postępowania terapeutycznego.