Próchnica

Czym jest próchnica?

Jaka jest etiologia próchnicy?

Jakie są rodzaje próchnicy?

Gdzie może być zlokalizowana próchnica?

Jak leczy się próchnicę?

Czy wypełnienie jest zawsze konieczne?

Kiedy zakładane są wypełnienia?

Jakie są dostępne rodzaje wypełnień?

Jakie wypełnienia są najlepsze?

Czym jest ozonoterapia?

Czym jest próchnica?

Próchnica zębów jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób na świecie. Bez wątpienia trudno znaleźć człowieka, który nie miałby przynajmniej jednego zaatakowanego przez nią zęba.

Próchnica zębów jest chorobą polegającą na demineralizacji oraz proteolitycznym rozpadzie twardych tkanek zęba.

Skłonność do próchnicy jest związane z umiejscowieniem ubytków próchnicowych. Przy umiarkowanej skłonności próchnica rozwija się w bruzdach trzonowców i dołkach anatomicznych. Przy średniej skłonności próchnica rozwija się na powierzchniach stycznych zębów trzonowych i przedtrzonowych, a przy dużej podatności ubytki próchnicowe pojawiają się na zębach przednich, które zazwyczaj są wolne od próchnicy.

Jaka jest etiologia próchnicy?

Obecnie przyjmuje się, że rozwój próchnicy uwarunkowany jest współwystępowaniem czterech czynników etiologicznych:

• bakterie płytki nazębnej;
• cukry obecne w jamie ustnej;
• podatność zęba;
• czas.

Głównym czynnikiem etiologicznych próchnicy zębów są bakterie płytki nazębnej.

W 1960 roku przeprowadzono doświadczenia na szczurach. Grupę szczurów wyjęto z macicy w drodze cesarskiego cięcia i hodowano w warunkach jałowych dietą wysoko węglowodanową. Druga grupa karmiona była taką samą dietą w warunkach niejałowych. Okazał się, że u szczurów hodowanych jałowo nie doszło do powstania próchnicy, w przeciwieństwie do szczurów karmionych niejałowo. Badania te dają niezbity dowód na udział bakterii w powstaniu próchnicy.

W jamie ustnej człowieka obecnych jest na stałe około 50 miliardów bakterii należących do 300 gatunków. Nie wszystkie jednak biorą udział w niszczeniu tkanek zęba. Żeby można było uznać bakterie za próchnicotwórcze, muszą one posiadać pewne cechy tzn. produkować kwasy na drodze hydrolizy cukrów, dobrze tolerować kwaśne środowisko i tworzyć tzw. cukry zewnątrzkomórkowe (glukan i fruktan). Obecnie za najbardziej próchnicotwórczy gatunek bakterii uważany jest Streptococcus mutan i Lactobacilus acidophilus.

Właśnie te próchnicotwórcze bakterie tworzą miękką płytkę nazębną. Przylega ona ściśle do powierzchni zęba, a tworzy się w kilka minut po oczyszczeniu zębów. Na samym początku na powierzchni umytego zęba pojawia się tzw. błonka nabyta, która zbudowana jest wyłącznie z substancji pochodzenia ślinowego, a przede wszystkim glikoprotein. Dopiero później, dzięki dużej adhrencji błonki nabytej przyczepiają się bakterie. Z początku są to ziarniniaki, paciorkowce. W ciągu kilku dni błonka nabyta staje się dojrzałą płytką nazębną.

Węglowodany (cukry)

Związek między intensywnością próchnicy, a częstością i ilością spożywanych węglowodanów znany był od dawna. Pokarmy i napoje zawierające dużo cukru powodują szybki spadek pH płytki nazębnej, który aktywuje proces demineralizacji szkliwa. Niebezpieczne dla zębów są dwucukry – sacharoza, maltoza, laktoza oraz cukry proste – glukoza i fruktoza – stanowią one bowiem najlepszy substrat dla fermentacji bakteryjnej. Najgroźniejszym cukrem jest sacharoza, mniejszy mają glukoza, maltoza, fruktoza. Najmniej szkodliwym jest wielocukier skrobia, gdyż w jamie ustnej nie dochodzi do jej całkowitego rozkładu.

Po zjedzeniu pokarmów, które są słodkie, płytka nazębna pozostaje kwaśna około 60 minut, a następnie jej pH wraca do poziomu 6,5. Dlatego często spożywanie cukrów może powodować utrzymywanie się płytki poziomie krytycznym 5,0, co powoduje szybki proces demineralizacyjny i próchnicowy.

Podatność zęba

Na podatność zęba na próchnicę wpływa budowa anatomiczna oraz ilościowy stosunek związków budujących zrąb zęba.

Do miejsc anatomicznych, które są szczególnie narażone na próchnicę zaliczamy dołki i bruzdy na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych, powierzchnie styczne, okolice przyszyjkowe. Jeśli chodzi o zrąb zęba duży wpływ ma ilościowy stosunek związków organicznych i nieorganicznych. Im więcej tego drugiego składnika tym ząb jest mniej narażony na próchnicę. Szkliwo zęba składa się z 96% związków nieorganicznych, głównie hydroksyapatytu oraz 4% substancji organicznych. W zębinie natomiast część organiczna stanowi 55% a nieorganiczna 45%. Dlatego prawidłowy skład ilościowy i właściwy stopień mineralizacji powoduje większą odporność na próchnicę. Twarde tkanki zęba kształtują się od 4 tygodnia życia płodowego w procesie zwanym odontogenezą do około 20 roku życia kiedy dobiega końca rozwój zębów mądrości. W związku z tym bardzo ważne jest w ty okresie dostarczyć organizmowi niezbędnych składników budulcowych tj. białka, witaminy A, C, D, wapń, fosfor, pierwiastki śladowe (fluor).

Czas

Trudno konkretnie powiedzieć ile potrzeba czasu do rozwoju próchnicy a później ubytku. Czas ten uzależniony jest również od ilości śliny. Jeżeli ilość śliny będzie prawidłowa to rozwój procesu próchnicowego może trwać kilka miesięcy, lat, lub może nie rozwinąć się wcale. Jeśli natomiast wystąpi niedobór śliny, proces próchnicowy postępuje bardzo szybko.

Jakie są rodzaje próchnicy?

Ze względu na szybkość rozwoju, próchnicę zęba można podzielić na:

• Próchnicę ostrą;
• Próchnicę przewlekłą;
• Próchnicę zatrzymaną;
• Próchnicę kwitnącą.

Próchnica ostra najczęściej dotyczy osób młodych, u których szkliwo jest jeszcze słabo zmineralizowane, zębina natomiast ma szerokie kanaliki zębinowe, które stwarzają dogodny dostęp dla bakterii, a co za tym idzie próchnica rozwija się bardzo szybko.

W próchnicy przewlekłej jest odmiennie. Występuje ona raczej u dorosłych. Przebiega wolno, na skutek odkładania się zębiny wtórnej, która spowalnia przebieg procesu próchnicowego.

Czasami, z niewyjaśnionych przyczyn, przewlekle postępujący proces próchnicowy ulega zatrzymaniu. Jest to tzw. próchnica zatrzymana. Związana ona jest z efektywniejszymi zabiegami higienicznymi, które pacjent wdrożył.

Próchnica kwitnąca to szybki rozwój próchnicy obejmujący wiele zębów jednocześnie, w miejscach, które są zwykle wolne od próchnicy. Przyczynami tego typu próchnicy może być wiele: zła higiena, jedzenie dużych ilości słodyczy, zmniejszona ilość śliny, wrodzona wady budowy zęba np.: niedorozwój szkliwa i/lub zębiny. Ubytki są rozległe, są zabarwienia mlecznego lub ciemnego i są wrażliwe na szereg bodźców zewnętrznych.

U dzieci, które zasypiają z butelką słodkiego napoju lub mleka, lub kiedy matki podają dzieciom smoczek umoczony w syropie w celu uspokojenia, spotyka się często próchnicę butelkową, która jest odmianą próchnicy kwitnącej.

Bardzo często będąc na wizycie u stomatologa słyszymy pojęcia próchnicy pierwotnej i wtórnej. Lekarz wykonując badanie diagnostyczne zębów mówi np.: że w 6 jest próchnica wtórna. Otóż co to znaczy. Próchnica wtórna najczęściej jest wynikiem błędów jatrogennych, czyli błędów popełnionych przez lekarza podczas leczenia takiego zęba. Wszystko zależy od dokładności opracowania ubytku jak i rodzaju użytego materiału. Natomiast próchnica pierwotna to samoistny proces prowadzący do powstania ubytku w zębie.

Bardzo ważną rzeczą są rodzaje próchnicy pierwotnej, które mówią nam jak daleko proces próchnicowy postąpił.

1. Próchnica początkowa – jest to kredowo-białe odwapnienie powierzchni zęba tworzące plamę próchnicową. W tej fazie nie stwierdza się ubytku tkanek twardych zęba.
2. Próchnica powierzchowna – gdzie ognisko próchnicowe zaatakowało wyłącznie szkliwo zęba.
3. Próchnica średnia – próchnica objęła swoim zasięgiem zarówno szkliwo jak i zębinę.
4. Próchnica głęboka – ognisko próchnicowe obejmuje szkliwo i znaczną część zębiny, a odległość do nerwu jest niewielka. Niekiedy zdarza się do odsłonięcia nerwu podczas opracowywania takiego głębokiego ubytku.

Trzeb jeszcze wspomnieć o próchnicy atypowej, która charakteryzuje się tym, że ząb pozbawiony jest nerwu, czyli jest próchnica zębów leczonych wcześniej kanałowo.

Gdzie może być zlokalizowana próchnica?

Próchnica najczęściej występuje na koronach zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ubytki koronowe są najczęściej zlokalizowane na powierzchniach żujących lub pomiędzy zębami.

Jeżeli doszło do cofnięcia się dziąseł i odsłonięcia korzeni zębów może dojść do powstania ubytków korzeniowych, które nie są pokryte szkliwem i przez to szczególnie narażone na próchnicę.

Próchnica może rozwijać się również wokół istniejących wypełnień i koron. Są to miejsca ze szczególną tendencją do akumulacji płytki nazębnej i w efekcie rozwoju próchnicy.

Jak leczy się próchnicę?

Przywracanie prawidłowej czynności i kształtu zęba uszkodzonego przez próchnicę uzyskuje się wypełnieniami. Przed wypełnieniem ubytku konieczne jest usunięcie próchnicowo zmienionych tkanek i oczyszczenie ubytku.

Czy wypełnienie jest zawsze konieczne?

Jeżeli próchnica jest w początkowym stadium i dotyczy wyłącznie szkliwa (plama próchnicowa) wówczas wykorzystuje się metody bezinwazyjne, które odwracają procesy demineralizacji szkliwa. Najczęściej stosuje się preparaty fluorowe w różnych postaciach, np: lakiery lub żele.

Jednak ocena zakresu uszkodzeń spowodowanych próchnicą i stwierdzenie czy zmiany próchnicze wymagają leczenia za pomocą wypełnienia może być przeprowadzone tylko przez lekarza dentystę, dlatego tak istotne są regularne kontrole, które niejednokrotnie pozwalają znacznie ograniczyć ingerencję w tkanki zęba.

Kiedy zakładane są wypełnienia?

W sytuacji kiedy próchnica zaatakowała nie tylko szkliwo, ale również zębinę jest konieczne usunięcie zmian próchnicowych z zęba i następnie odtworzenie brakującej części zęba wypełnieniem (potocznie określaną plombą). Należy pamiętać, że ubytki często rozwijają się pod powierzchnią zęba, gdzie nie są one widoczne.

Jakie są dostępne rodzaje wypełnień?

Przez wiele lat istotnym problemem było stworzenie takiego materiału do wypełnień ubytków w zębach, który trwale łączyłby się z tkanką zęba, był odporny na nacisk, żucie i ścieranie. Udało się to osiągnąć w 50. latach, gdy amerykański badacz M.G. Buonocore wynalazł technikę wytrawiania szkliwa zębowego kwasem. Dzięki temu uzyskano przyleganie (adhezję) do siebie szkliwa, zębiny oraz wypełnienia.

Obecnie przy wypełnianiu ubytków wykorzystuje się dwie techniki:

• Bezpośrednią, która polega na wypełnieniu ubytku materiałem plastycznym od razu w zębie.
• Pośrednią, w której uszkodzony ząb uzupełnia się protetycznie wykonując mikroprotezę np: inlay (wkładem) przygotowanym w laboratorium.

Najpowszechniej do tej pory były stosowane wypełnienia amalgamatowe (srebrne). Obecnie coraz częściej używa się wypełnień kompozytowych, zarówno do wypełnień ubytków w zębach przednich, jak i bocznych. Niewielkie ubytki wypełnia się cementem glasjonomerowym. Popularne stają się także wypełnienia ceramiczne, bywają też wypełnienia ze złota.

Amalgamaty

Amalgamat jest stopem metalu (w postaci proszku) zmieszanym z rtęcią. Wypełnienia tego rodzaju wykorzystuje się powszechnie, ale ze względów kosmetycznych nie używa się ich do zębów przednich. Istnieje pogląd, że wypełnienia amalgamatowe są niebezpieczne, ponieważ uwalnia się z nich rtęć. Było to powodem wielu zaciekłych kłótni między pacjentami, lekarzami a firmami produkującymi amalgamat.

Rzeczywiście, stwardniałe wypełnienia amalgamatowe uwalniają śladowe ilości rtęci. Proces ten można zmniejszyć, gdy plomby zostaną przez stomatologa należycie wypolerowane. Polerowanie amalgamatu powinno się wykonać do 2 dni po założeniu. Po kilku dniach ilość tego pierwiastka jest znikoma. Należy dodać, że uwalnianej rtęci jest o wiele mniej niż podczas przyjmowania jej z pożywienia.

Amalgamatów nie powinno się zakładać u dzieci, kobiet ciężarnych i ludzi z chorobami nerek. Nie wolno też stosować wypełnień z amalgamatu w zębach, które miałyby bezpośrednią styczność z metalowymi wkładami lub koronami protetycznymi.

Pod wpływem takiego sąsiedztwa dochodzi bowiem do znacznego uwalniania się rtęci z wypełnienia, tworzą się ogniwa elektrogalwaniczne, czego następstwem są stany zapalne jamy ustnej.

Kompozyty

Kompozyty to materiały kosmetyczne, które występują w formie światłoutwardzalnej i chemoutwardzalnej. W gabinecie stomatologicznym do polimeryzacji takiego wypełnienia stosuje się lampy polimeryzacyjnej.

Zastosowanie kompozytów daje możliwość użycia techniki warstwowej (położenie warstwy kompozytu, wymodelowanie, utwardzenie i kładzenie następnej warstwy). Ponadto stomatolog ma więcej czasu na modelowanie powierzchni plomby, jeszcze w stanie plastycznym. Także porowatość wypełnienia jest znacznie zredukowana, a podczas jego kształtowania zaoszczędza się wiele zdrowej tkanki zęba.

Materiały kompozytowe były zazwyczaj wykorzystywane do wypełniania uszkodzeń w przednich zębach. Z czasem powstały kompozyty nowych generacji, które także znakomicie sprawdzają się w zębach bocznych. Zdecydowanie zaczynają wypierać amalgamaty, gdyż są bardziej estetyczne. Należy jednak pamiętać o tym, że wypełnienia kompozytowe są mniej trwałe.

W celu zamaskowania dużych wypełnień, przebarwień czy anomalii budowy szkliwa (szczególnie na zębach przednich) stosowano korony protetyczne. Dzisiaj wykorzystuje się do tego celu licówki kompozytowe w kolorze dobranym do zęba.

Materiały glasjonomerowe

Stosuje się je do niewielkich ubytków. Ich dużą zaletą jest adhezja chemiczna do zębiny i szkliwa, co daje lepsze umocowanie wypełnienia. Cementy glasjonomerowe mają jednak pewne wady – trudno się polerują, są nieprzeźroczyste i podatne na ścieranie.

Nadają się więc głównie do wypełniania zębów mlecznych, ubytków przyszyjkowych, jako podkład do odbudowy kikutów zęba pod koronę protetyczną oraz jako materiały tymczasowe.

Jakie wypełnienia są najlepsze?

Niestety nie można jednoznacznie odpowiedzieć, który typ wypełnienia jest najlepszy dla wszystkich pacjentów. Najlepszy, indywidualny dla każdego pacjenta, typ wypełnienia jest uzależniony od zakresu naprawy, ewentualnych uczuleń na określone materiały, miejsca w jamie ustnej, w jakim wykonywane jest wypełnienie. Dobór materiału, który jest najlepszy w danej sytuacji zależy od lekarza stomatologa. Należy pamiętać, że często decydując się na tańszy typ wypełnienia jest to oszczędność tylko pozorna.

Czym jest ozonoterapia?

Ozonoterapia to innowacyjna metoda leczenia próchnicy, która wykorzystuje wybitną aktywność biologiczną ozonu (trójatomowy tlen).

Gaz ten jest zabójczy dla bakterii odpowiadających za powstawanie i rozwój próchnicy zębów, znakomicie penetruje do zmienionych chorobowo tkanek i tam w głębi ubytku niszczy drobnoustroje.

Metoda terapii ozonem może być wykorzystywana przy leczeniu zarówno zębów stałych jak i mlecznych. Zabieg na pojedynczym zębie trwa ok. 10-40 sekund jest bezbolesny, a polega na wprowadzeniu do ubytku ozonu poprzez silikonowy kapturek.

Ozon w tym krótkim czasie obejmuje chore miejsce zęba po czym równie szybko jest odsysany. Należy wyraźnie podkreślić, że w świetle nowej metody musimy rozgraniczyć pojęcie leczenie próchnicy i uzupełnianie zniszczonych tkanek zęba, które możemy określić jako mikroprotetykę.

Ważne jest aby pacjent był świadomy, że poza zniszczeniem bakterii i ustąpieniem bólu zęba nie będą widoczne makroskopowe efekty leczenia. Potoczna „dziura” jak była tak pozostanie do czasu wypełnienia jej plombą. Niekiedy przy niewielkich ubytkach lub początkowych zmianach próchnicowych (tj. przebarwieniach) nie ma konieczności zakładania wypełnienia.

W takich przypadkach potraktowana ozonem powierzchnia zęba ulega remineralizacji tj. minerały ze śliny i preparatów wspomagających leczenie przenikają do zęba wzmacniają jego strukturę.

Niestety są też takie sytuacje kiedy nie mamy możliwości ominięcia tradycyjnych metod leczenia (wiertła) i tu spotkamy się z zarzutami sceptyków, że to nie jest to na co czekali pacjenci. Jednak trzeba przyznać, że ozonoterapia jest milowym krokiem ku wyeliminowaniu przykrych doświadczeń z gabinetu stomatologicznego.