Warto wiedzieć – wady i leczenie

Co to znaczy wada zgryzu?

Niektórzy z nas mają piękne, równe zęby. Zdarza się jednak, że któryś ząb jest ustawiony nietypowo. Czasem problem dotyczy kilku zębów. Czasem nietypowe są szczęki albo łuki zębowe.

Wszystkie nieprawidłowości w zakresie zgryzu (mówimy o nich często: „wady zgryzu”) możemy podzielić na trzy grupy:

1. Wady zębowe

2. Wady zgryzu

3. Wady szczękowo-twarzowe

Zwykle łatwo zauważyć wady zębowe – zęby są nierówno ustawione w łukach. Mówimy że są „krzywe” ale one tylko krzywo rosną. Kształt mogą mieć idealny, nie wyglądają jednak pięknie.

Nieprawidłowy zgryz czasem jest wyraźnie widoczny, innym razem nie zauważy go mama, a czasem nawet przeoczy lekarz dentysta. O nieprawidłowym zgryzie mówimy wtedy, gdy zęby górne nie kontaktują się prawidłowo z dolnymi, ponieważ łuki zębowe mają nietypowy kształt albo nie pasują do siebie wielkością.

W przypadku wad szczękowo-twarzowych zęby górne nie kontaktują się prawidłowo z dolnymi , ponieważ szczęka (szczęka górna) albo żuchwa (szczęka dolna), albo obie są nietypowo zbudowane. Te wady występują jednak dość rzadko.

Najczęściej pacjent ma nieprawidłowy zgryz i wadę zębową.

Co może zrobić ortodonta?

1. Może przesunąć zęby (u wszystkich – dzieci, młodzieży, dorosłych). Dlatego z powodzeniem wyleczy wady zębowe, również u pacjentów dorosłych. Tu najlepiej sprawdzają się aparaty stałe, które umożliwiają precyzyjne przemieszczenie zębów.

2. Może nieco zmienić wielkość i kształt łuków zębowych ( u dzieci, czasem też u dorosłych). Dlatego nieprawidłowy zgryz najłatwiej wyleczyć u dzieci, często aparatami ruchomymi.

Aparat ruchomy dziecko samo zakłada i zdejmuje; w dużym stopniu od dziecka zależy efekt leczenia – aparat działa, gdy jest na zębach. Jeśli taką wadę pozostawimy bez leczenia, to w czasie wymiany zębów mogą powstać wady zębowe. Powstanie wówczas złożona wada zgryzowo-zębowa.

3. Może wpływać na kształt szczęk, dopóki rosną (u dzieci i młodzieży). Wyobraź sobie babkę w foremce: jej kształt zależy od foremki tylko częściowo. Jeśli ciasta jest za dużo, lub zbyt mało, babka nie będzie idealna. Po upieczeniu idealny kształt można babce nadać… nożem. Foremka nie wystarczy. Podobnie ze szczękami.

U dorosłych pacjentów, ponieważ szczęki już nie rosną – nie dają się formować – ortodonta nie uzyska idealnego efektu. Często potrzebna jest współpraca chirurga (mówimy wówczas o „skojarzonym leczeniu chirurgiczno- ortodontycznym”).

Jeśli budowa szczęk tylko odbiega od przeciętnego kształtu lub wielkości, w niektórych przypadkach można uzyskać dobry (choć nie idealny) efekt: przesuwając zęby i dopasowując je tak, aby pacjent mógł prawidłowo żuć i dobrze wyglądał.

Mówimy wówczas o „ortodontycznej kompensacji” wady (albo „kamuflażu ortodontycznym”) – ona pozwala uniknąć zabiegu operacyjnego. Niestety, w wielu przypadkach bez operacji nie można doprowadzić do właściwego ułożenia zębów. Jednak wady szczękowo-twarzowe ortodonta leczy u dzieci także wtedy, gdy wie, że bez operacji nie da się uzyskać prawidłowego zgryzu. Nawet częściowa poprawa oznacza uproszczenie zabiegu operacyjnego.

Wady zgryzu możemy także podzielić na wrodzone i nabyte.

Ponad 70% wszystkich wad stanowią te nabyte. Co to znaczy? To znaczy, że można ich uniknąć. Trzeba tylko stworzyć dziecku odpowiednie warunki do prawidłowego rozwoju zgryzu. Jakie warunki? Piszę o tym w rozdziale „Profilaktyka…

A czy można zapobiegać wadom wrodzonym? W niektórych przypadkach tak! Wady genetyczne zdarzają się bardzo, bardzo rzadko. Tym (jeszcze) nie umiemy zapobiegać.

Jednak większość wad wrodzonych powstaje wówczas, gdy w pierwszych tygodniach ciąży działają na płód szkodliwe czynniki, takie jak promieniowanie RTG, niektóre leki (dlatego lekarz zlecający jakieś leczenie powinien zostać poinformowany, że pacjentka jest w ciąży), niektóre związki chemiczne, ale najgorszy ze wszystkiego jest stres.

Udowodniono związek z sytuacjami stresowymi przeżywanymi przez matkę, a brakami zawiązków zębów u dziecka. Zawiązki zębów powstają już w szóstym tygodniu życia płodowego.

Kiedy rozpocząć leczenie ortodontyczne?

Niektóre wady wrodzone trzeba zacząć leczyć wkrótce po urodzeniu. Np. rozszczep wargi (zwany zajęczą wargą) i rozszczep podniebienia leczy się operacyjnie już u niemowląt. Później do akcji wkracza ortodonta, logopeda (leczy wady wymowy), foniatra (leczy zaburzenia w wydawaniu głosu), psycholog i inni specjaliści.

Istnieją wady, które należy leczyć, gdy dziecko ma jeszcze zęby mleczne (same mleczne, albo niektóre mleczne, a niektóre już stałe).

Jakie to wady?

1. Wada rośnie wraz z dzieckiem – nasila się w miarę wzrostu dziecka.

2. Dziecko ma utrudnione żucie lub odgryzania pokarmów.

3. Pozycja żuchwy podczas zwierania zębów jest wymuszone i niewygodna (mówimy wówczas o „zaburzeniu czynnościowym”).

4. Istnieje niebezpieczeństwo wybicia lub złamania zębów w przypadku niewielkiego urazu (np. bardzo wystające zęby przednie górne).

5. Wyleczenie wady sprawi, że dalszy rozwój będzie prawidłowy (zęby stałe ustawią się od razu dobrze).

6. Wyleczenie wady sprawi, że dalsze leczenie będzie krótsze i łatwiejsze (zęby stałe ustawią się lepiej, niż wyrosłyby bez leczenia).

7. Dziecko cierpi z powodu swojego wyglądu.

Po wymianie zębów (ok. 15-16) roku życia może być potrzebna druga faza leczenia. Dlatego trzeba dokładnie rozważyć, jakie korzyści przyniesie dziecku wczesne leczenie. Nie jest dobrze, gdy pacjent jest leczony ortodontycznie przez całe dzieciństwo. Leczenie wczesne nie powinno trwać dłużej niż 8-10 miesięcy, najdłużej rok. W wyjątkowych przypadkach bywa dłuższe.

Jeśli:

-nie ma wyraźnych wskazań do wczesnego leczenia

-wada nie stanowi żadnego problemu dla dziecka

lepiej poczekać do końca wymiany zębów (do 13-14 roku życia) i przeprowadzić leczenie jednofazowe. Trwa ono zwykle od 1,5 do 2 lat. Jest to czas tzw. leczenia czynnego, po którym następuje jeszcze okres leczenia retencyjnego.

Co to takiego „leczenie retencyjne”?

„Leczenie retencyjne” albo „retencja” to inaczej utrwalanie efektów leczenia czynnego.

Przestawione aparatem zęby „chcą” wrócić na swoje poprzednie miejsce. Dlaczego? Działanie ortodontyczne jest, w pewnym sensie, działaniem wbrew naturze. Nawet jeśli zęby przed leczeniem brzydko wyglądały i nie dało się nimi wygodnie gryźć, miały swoje miejsca, z których wypchnęliśmy je siłą. Zęby muszą „przyzwyczaić się” do nowego ustawienia. [Zabierzemy siłę – zęby przesuną się; wrócą częściowo na poprzednie miejsce; będą się przesuwać w kierunku poprzedniego miejsca]

Na czym polega leczenie retencyjne?

Pacjent nosi aparat, który już nie przesuwa zębów, tylko utrzymuje je we właściwej pozycji.

Jeśli pacjent nosił aparat ruchomy, nosi go jeszcze przez jakiś czas, już bez aktywacji tzn. Bez rozkręcania śrub, doginania drutów itp.

Jeśli był stosowany aparat stały, zwykle do dolnych przednich zębów przykleja się cienki drucik od strony języka, a na górne zęby przygotowuje się specjalną płytkę, którą wystarczy wkładać na noc.

Leczenie retencyjne trwa co najmniej tak długo, jak długo trwało przesuwanie zębów. Nie wymaga zbyt częstych kontroli (zwykle wystarczy raz na kwartał). Najlepiej kontynuować je do zakończenia wzrostu pacjenta i rozwiązania problemu zębów mądrości tj. do momentu gdy zęby mądrości wyrżną się lub zostaną usunięte ich zawiązki (jeśli leczone były stłoczenia zębów i na ósemki nie ma już miejsca, oraz jeśli zawiązki są nieprawidłowo ustawione – usunięcie ich jest konieczne).

Jeśli zrezygnujemy z tego ostatniego etapu (retencji) możliwe, że nastąpi częściowy nawrót wady, nazywany przez niektórych ortodontów recydywą.