Nadwrażliwość zębiny – etiologia, zapobieganie, leczenie

Nadwrażliwość zębiny jest jedną z najczęściej pojawiających się dolegliwości u pacjentów stomatologicznych. Według różnych badaczy, dotyka ona od 8% do nawet 30% populacji dorosłych, chociaż w piśmiennictwie znaleźć można też znacznie odbiegające od tych wyników wartości, wynoszące od 3,8% do 74% (1).

W praktyce klinicznej bardzo często spotkać się można z pacjentami, którzy zgłaszają dolegliwości charakterystyczne dla nadwrażliwości zębiny, czyli ostry ból, występujący zwykle w reakcji na bodziec zimny, ciepły czy dotyk. W wielu przypadkach utrudniają one funkcjonowanie, spożywanie niektórych pokarmów, a w skrajnych przypadkach – prowadzą do konieczności leczenia kanałowego z powodu uporczywego bólu przy codziennych czynnościach.

Nadwrażliwość zębiny – etiologia

Etiologia występowania nadwrażliwości nie została jeszcze do końca wyjaśniona (2), jednak w większości źródeł za przyczynę uznaje się odsłonięcie kanalików zębinowych. Zgodnie z najbardziej powszechną teorią hydrodynamiczną Braenströma, otwarcie kanalików zębinowych prowadzi do niekontrolowanego przepływu płynu kanalikowego i pobudzania receptorów bólowych w splocie pododontoblastycznym.

By uświadomić sobie, skąd bierze się nadreaktywność na bodźce, trzeba uświadomić sobie, że w warunkach fizjologicznych kanaliki zębinowe nie mają kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym – w części koronowej zębinę pokrywa szkliwo, a w części korzeniowej – cement. Mechanizm powstawania nadwrażliwości związany jest z brakiem/redukcją pokrywających ją tkanek twardych. Prowadzić do tego może zarówno uraz zgryzowy, jak i choroby tkanek twardych niepróchnicowego pochodzenia, a w szczególności – abrazja.

Problemu nadwrażliwości zębów będzie dotyczyła Pierwsza Ogólnopolska eKonferencja o Nadwrażliwości „Rozumiem-pomagam” transmitowana na żywo poprzez platformę edukacyjną dla stomatologów Colgate Talks. 27 listopada (w godz. 17:00-21:00). Zapraszamy do rejestracji na stronie -> https://bit.ly/2qx8lz4

Profilaktyka nadwrażliwości zębiny

Lepiej zapobiegać, niż leczyć – jak w przypadku wszystkich chorób, tak i w przypadku nadwrażliwości najważniejsza jest profilaktyka. W społeczeństwie nadal pokutuje pogląd, iż miękka szczoteczka nie jest w stanie doczyścić zębów, a najlepszą z wyboru metodą szczotkowania są ruchy szorujące. A to prosta droga do starcia szkliwa, powstawania recesji i tworzenia ubytków klinowych. Zarówno stomatolodzy, jak i higienistki stomatologiczne, powinni podkreślać, że twarde włosie szczoteczki do zębów bardziej szkodzi, niż pomaga.

Uświadomienie, iż miękka szczoteczka w połączeniu z techniką wymiatania uzupełniona o prawidłowe użycie nici dentystycznej to podstawa do zachowania własnych zębów w stanie nienaruszonym. Szczególnie predysponowanymi do wystąpienia nadwrażliwości grupami zębów są kły i zęby przedtrzonowe, a powierzchnie przedsionkowe zębów szczęki stanowią pierwsze powierzchnie, na których dochodzi do ekspozycji zębiny. Stąd też podczas instruktażu higienicznego pacjentów cierpiących z powodu nadwrażliwości należy zwracać szczególną uwagę, by rozpoczynali oni szczotkowanie zębów od tych powierzchni, które nie są objęte procesami abrazji – czyli od powierzchni językowych i podniebiennych. Szczoteczka do zębów na początku pracy jest najbardziej twarda, a ręka szczotkująca – najbardziej wypoczęta, stąd zwykle największy nacisk pojawia się przy pierwszych oczyszczanych powierzchniach. Takie odwrócenie kolejności pozwala na to, że gdy pacjent dociera do powierzchni przedsionkowych, szczoteczka do zębów jest już zmiękczona przez ślinę i – co za tym idzie – najmniej abrazyjna.

Kolejnym czynnikiem mogącym prowadzić do odsłaniania zębiny jest obecność kwasów pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego. W przypadku niektórych chorób ogólnych, jak refluks żołądkowo-jelitowy czy bulimia, a także u kobiet w ciąży cierpiących z powodu nudności i wymiotów, kwasy trawienne pojawiające się w jamie ustnej mogą demineralizować szkliwo i tym samym prowadzić do odsłaniania zębiny w procesie erozji. We wszystkich tych przypadkach należy zalecić pacjentom płukanie jamy ustnej i odczekanie 30 minut przed szczotkowaniem, co pozwoli układom buforowym śliny zneutralizować kwaśne pH. Kwasy pochodzenia zewnętrznego są podobnie destrukcyjne, jak te endogenne, jednak można uniknąć ekspozycji na nie, np. ograniczając spożycie soków owocowych, owoców cytrusowych czy napojów gazowanych.

Nadwrażliwość zębiny – leczenie

Świadomość w zakresie prawidłowej higieny jamy ustnej i diety nie eliminuje jednak zmian, do których już doszło, jedynie może zatrzymać ich progresję. Co zrobić, jeśli nadwrażliwość już wystąpiła, a zmiana stylu mycia zębów i typu szczoteczki nie pomogła?

Na szczęście współczesna stomatologia ma coraz więcej metod, które są coraz bardziej skuteczne. Środki desensytyzacyjne podzielić można na dwie podstawowe grupy – przerywające przewodzenie bodźców do nerwów czuciowych miazgi (odwrażliwiające) i zamykające światło kanalików zębinowych. Głównym preparatem odwrażliwiającym są sole potasowe, zwykle występujące w postaci azotanów potasu. Nie przynoszą one jednak natychmiastowej ulgi, a efekty działania wykazują dopiero przy regularnym stosowaniu dwa razy dziennie.

Najczęściej używane, zarówno w gabinetach stomatologicznych, jak i w środkach do stosowania domowego są preparaty obliterujące kanaliki zębinowe, takie jak: sole strontu, wysokie stężenia fluorków, sole cyny czy arginina z węglanem wapnia. Mechanizm działania soli strontu i soli cyny polega na zamknięciu kanalików zębinowych przez powstanie nierozpuszczalnych precypitatów na powierzchni zębiny. Wśród wymienionych środków tylko fluorki i arginina mogą przynosić natychmiastową ulgę.

Domowa i profesjonalna terapia nadwrażliwości

W praktyce skuteczne jest połączenie tych dwóch technik – do leczenia gabinetowego używanie fluorków pod postacią lakieru wysokofluorkowego, a do domowego podtrzymania efektów – płynów do płukania i past do zębów z technologią Pro-Argin znajdującą się w elmex Sensitive Professional. W warunkach fizjologicznych naturalnie zawarte w ślinie jony wapniowe i fosforanowe pełnią funkcję pokrywającą powierzchnię zębiny i zapobiegającą drażnieniu wypustek odontoblastów. W przypadku nadwrażliwości – mechanizmy naturalne są niewystarczające (3). Przez odzwierciedlenie procesów fizjologicznych składniki aktywne występujące w paście elmex Sensitive Professional naśladują naturalne procesy zachodzące w ślinie zapobiegając nadwrażliwości, natychmiastowo i długotrwale usuwając dolegliwości bólowe. Dzięki odpowiedniej budowie chemicznej cząsteczka argininy pozostaje dwubiegunowo spolaryzowana, a dodany do niej węglan wapnia ma potencjał dodatni. Z kolei powierzchnia zęba pozostaje naładowana ujemnie, co pozwala na wiązanie składników aktywnych zawartych w paście elmex Sensitive Professional i tworzenie warstwy zamykającej i uszczelniającej otwarte kanaliki zębinowe. Warstwa ta pozostaje odporna na czynniki zewnętrzne, zatrzymuje ruch płynu w kanalikach zębinowych, blokuje przewodzenie bodźców zewnętrznych i skutecznie ogranicza ból związany z nadwrażliwością przez wyeliminowanie jego bezpośredniej przyczyny, czyli odgraniczenie wypustek miazgi i płynu kanalikowego od środowiska zewnętrznego. Dzięki temu, że arginina pozostaje kompatybilna z fluorem, możliwe było połączenie zalet środka na nadwrażliwość z codziennie stosowaną pastą do mycia zębów. 1450 ppm jonów fluorku wbudowuje się w powierzchowne warstwy szkliwa wzmacniając je i zapobiegając próchnicy.

Najważniejsze w leczeniu, zarówno nadwrażliwości, jak i każdej innej dolegliwości stomatologicznej, jest odpowiednie dobranie metody do potrzeb pacjenta. Najlepsze we współczesnej stomatologii jest to, że ból związany z nadwrażliwością można uśmierzyć i w większości przypadków zapobiegać jego nawrotom. Rolą stomatologa jest uświadamianie, że przez prawidłową higienę jamy ustnej i zastosowanie odpowiednio dobranych środków leczniczych, nadwrażliwość nie musi towarzyszyć człowiekowi w codziennym funkcjonowaniu.

Lek. dent. Aleksandra Szczepkowska, NZOZ MEDICALL Piotrków Trybunalski

Przypisy:

1. Zielińska-Zborowska i wp.: Etiologia i diagnostyka nadwrażliwości zębiny – przegląd piśmiennictwa, Dental Forum, 2014, 1, 83-86.
2. Tilliss TS., Keating JG: Understanding and managing dentin hypersensitivity, J.Dent.Hyg., 2003, 76, 4, s.296-310.
3. Shalini S.: Pro-Argin: A Breahthrough Technology for Dentisn Hypersensitivity Treatment, International Journal of Scientific Study, 2013, 1, 133-137.

Problemu nadwrażliwości zębów będzie dotyczyła Pierwsza Ogólnopolska eKonferencja o Nadwrażliwości „Rozumiem-pomagam” transmitowana na żywo poprzez platformę edukacyjną dla stomatologów Colgate Talks. 27 listopada (w godz. 17:00-21:00) podczas konferencji on-line eksperci opowiedzą m.in. o specyfice bólu w kontekście nadwrażliwości, współpracy lekarza dentysty i higienistki w leczeniu nadwrażliwości oraz możliwych prawnych konsekwencjach dla stomatologów w sytuacji wystąpienia nadwrażliwości pozabiegowej. Zapraszamy do rejestracji na stronie -> https://bit.ly/2qx8lz4