Nadmierne wydzielanie śliny, czyli ślinotok. Czy może być objawem choroby?

Ślina pełni wiele ważnych ról w funkcjonowaniu organizmu: wspiera procesy trawienne, chroni jamę ustną przed infekcjami oraz umożliwia właściwą pracę układu pokarmowego. U niektórych osób występuje jednak nadmierne wydzielanie śliny, zwane ślinotokiem. Może być ono nie tylko uciążliwą dolegliwością utrudniającą codzienne funkcjonowanie – ślinotok często bywa objawem poważnych problemów zdrowotnych. 

Ślina to płyn wydzielany przez gruczoły ślinowe, odgrywający fundamentalną rolę w utrzymaniu homeostazy jamy ustnej. Gruczoły ślinowe dzielą się na trzy główne pary: ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Do tego dochodzą liczne małe gruczoły rozsiane w błonie śluzowej. Produkcja śliny jest regulowana przez autonomiczny układ nerwowy – nerwy przywspółczulne stymulują jej wydzielanie, podczas gdy współczulne mogą je hamować.

Kluczowe funkcje śliny to:

• funkcja trawienna – zawarta w ślinie amylaza ślinowa inicjuje trawienie węglowodanów, natomiast lipaza uczestniczy w rozkładzie tłuszczów,

• ochrona zębów i błony śluzowej – dzięki działaniu buforowemu ślina neutralizuje kwasy produkowane przez bakterie, zmniejszając ryzyko próchnicy,

• ułatwianie przełykania – płynna i lepka ślina sprawia, że pokarm łatwiej formuje się w kęs i przechodzi przez przełyk,

• działanie przeciwdrobnoustrojowe – immunoglobuliny (szczególnie IgA), lizozym i laktoferyna w ślinie zapobiegają infekcjom bakteryjnym, wirusowym i grzybiczym.

Dzienna produkcja śliny w zdrowym organizmie wynosi mniej więcej od 0,5 do 1,5 litra, w zależności od takich czynników jak dieta, poziom nawodnienia, stan emocjonalny i zdrowotny.

Ślinotok, czyli nadmierne wydzielanie śliny

Ślinotok (hipersaliwacja) to stan, w którym dochodzi do nadmiernego wydzielania śliny lub trudności w jej połykaniu, co prowadzi do jej gromadzenia się w jamie ustnej i niekiedy wyciekania z kącików ust.

Stan ten może być klasyfikowany jako ślinotok prawdziwy, kiedy gruczoły ślinowe produkują nadmierną ilość śliny lub jako ślinotok rzekomy – produkcja śliny utrzymuje się na normalnym poziomie, ale upośledzona jest zdolność połykania lub utrzymania jej w jamie ustnej.

Ślinotok u małych dzieci. O czym świadczy?

U dzieci do około 2.-3. roku życia ślinotok jest naturalnym, fizjologicznym etapem rozwoju. Ząbkowanie, zwiększona aktywność sensoryczna oraz niedojrzałość mechanizmów połykania są głównymi przyczynami tego zjawiska. W tym okresie ślina pełni funkcję ochronną – jej nadmiar pomaga łagodzić podrażnienia dziąseł i działa przeciwbakteryjnie.

Ślinotok po okresie ząbkowania –szczególnie gdy towarzyszą mu trudności w mowie, problemy z żuciem lub przełykaniem albo opóźnienia w rozwoju psychomotorycznym – może świadczyć o zaburzeniach neurologicznych, takich jak porażenie mózgowe, dystrofie mięśniowe oraz zespoły genetyczne (np. zespół Downa).

W takich przypadkach konieczna jest dokładna diagnostyka oraz interdyscyplinarna terapia.

Zaburzenia wydzielania śliny jako objaw różnych chorób

Nadmierne ślinienie może być objawem wielu różnych schorzeń, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych.

• Choroby neurologiczne

Ślinotok bywa objawem różnego rodzaju schorzeń neurologicznych. W przebiegu choroby Parkinsona trudności w połykaniu śliny wynikają z dysfunkcji mięśni jamy ustnej. U pacjentów ze stwardnieniem zanikowym bocznym ślinotok mogą spowodować zaburzenia połykania związane z osłabieniem mięśni gardła. Z kolei u osób po porażeniu nerwu twarzowego występują niekiedy problemy z kontrolą mięśni odpowiedzialnych za zamykanie jamy ustnej, czego objawem także może być niekontrolowany wyciek śliny z ust. 

• Choroby jamy ustnej i gardła

Zapalenie błon śluzowych, nawracające afty, infekcje grzybicze czy zmiany nowotworowe w obszarze jamy ustnej mogą zwiększać produkcję śliny jako odpowiedź na czynniki drażniące i szkodliwe drobnoustroje. Warto jednak pamiętać, że w przebiegu takich schorzeń występują również inne objawy, np. ból gardła (przy infekcjach wirusowych), niewielkie, bolesne owrzodzenia na błonach śluzowych jamy ustnej (afty) oraz nieprzyjemny zapach z ust (w przebiegu kandydozy). 

Nadmierna produkcja śliny bywa też objawem ropowicy dna jamy ustnej, czyli tzw. anginy Ludwiga. Rozwija się ona, gdy w tkankach miękkich dna jamy ustnej dochodzi do zapalenia ropowiczego, np. na skutek nieleczonej próchnicy, po ekstrakcji zęba lub jako powikłania zapalenia gardła i migdałków. 

• Toksyczność i leki

Wśród przyczyn ślinotoku znajduje się także przyjmowanie niektórych leków, np. środków psychotropowych oraz opioidów. Niekiedy nadmierne wydzielanie śliny może być objawem zatrucia toksynami, np. pestycydami.

• Schorzenia metaboliczne i hormonalne

Zwiększone wydzielanie śliny może pojawić się w przebiegu cukrzycy, nadczynności tarczycy oraz przy chorobach wątroby, np. encefalopatii wątrobowej.

• Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD)

Przyczyny nadmiernego ślinienia obejmują także refluks żołądkowo-przełykowy. W takich przypadkach nadmiar śliny w jamie ustnej jest mechanizmem obronnym organizmu, mającym na celu neutralizację kwaśnej treści żołądkowej cofającej się do przełyku.

Na czym polega leczenie ślinotoku?

Leczenie ślinotoku jest złożone i wymaga indywidualnego podejścia. Jego podstawą jest diagnostyka przyczynowa, która pozwala ukierunkować terapię na źródło problemu.

W pierwszej kolejności u pacjentów stosuje się leczenie zachowawcze w postaci farmakoterapii – w tym celu wykorzystywane są m.in. leki antycholinergiczne (glikopirolan, benztropina), które zmniejszają wydzielanie śliny, ale mogą powodować uczucie suchości w ustach i inne skutki uboczne. Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego może być terapia logopedyczna – ćwiczenia mięśni twarzy, dna jamy ustnej, żuchwy i języka poprawiają zdolność połykania oraz kontrolę śliny.

Jeśli metody zachowawcze nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, może zostać wdrożone leczenie interwencyjne. Zastosowanie znajduje m.in. toksyna botulinowa – wstrzykiwana bezpośrednio do gruczołów ślinowych zmniejsza ich aktywność na kilka miesięcy. Zabieg jest mało inwazyjny i stosowany szczególnie u pacjentów z chorobami neurologicznymi. Ostatecznością są zabiegi chirurgiczne, polegające na przemieszczeniu ujść przewodów ślinianek przyusznych i/lub podżuchowych w okolicę łuków podniebiennych.

Ślinotok, choć bywa bagatelizowany, może wskazywać na poważne zaburzenia zdrowotne. Zrozumienie jego przyczyn i wdrożenie odpowiedniej terapii może poprawić komfort życia oraz zapobiec powikłaniom, takim jak infekcje czy trudności w mowie. W przypadku przewlekłego lub nasilającego się ślinotoku kluczowe jest zasięgnięcie porady specjalisty – odpowiednia diagnostyka to pierwszy krok do skutecznego leczenia.