Jak postawa pacjenta oraz lekarza wpływają na proces leczenia?

Z medycznego punktu widzenia, lękowi pacjenci stanowią realne wyzwanie dla lekarzy z kilku powodów – mających de facto swe źródło w utrwalonej postawie lękowej.

Jednym z nich jest fakt, że kiedy taki człowiek przychodzi do dentysty, to jego potrzeby lecznicze są  z reguły duże i niezwykle często wymagają natychmiastowych, radykalnych działań niwelujących zaawansowany stan ostry lub dolegliwości bólowe. Potencjalnie należy też spodziewać się utrudnionej kontroli bólu i  większej ilości powikłań, co z kolei dodatkowo zaostrza i wzmacnia strach pacjenta. Sytuacji nie ułatwia również  częsta postawa pacjenta charakteryzująca się uprzedzeniem wobec dentysty i personelu pomocniczego (Moore i wsp., 1993),  negatywnymi doświadczeniami dotyczącymi leczenia (De Jongh, Muris, Schoenmakers i Ter Horst , 1995, Weinstein, Smith & Bartlett, 1973), mniejszą satysfakcją z leczenia (Kleinknecht i Bernstein, 1978, Liddell i Locker, 1992, Milgrom, Weinstein, Kleinknecht i Getz, 1985) i zwiększoną wrażliwością na odczuwanie bólu (Lindsay, Wege & Yates, 1984, Locker i wsp., 1996, Maggirias & Locker, 2002).  

Przyczyn tego stanu można  doszukiwać się w odmiennych schematach myślowych pacjentów lękowych. Tacy ludzie kreują skrajnie różne i najczęściej nierealistyczne  oczekiwania wobec dentysty, w porównaniu do tych, którzy ze spokojem poddają się interwencjom medycznym. (Liddell i Locker, 1992, Milgrom i wsp., 1985). Skoro więc oczekiwania pacjentów lękowych są niemożliwe lub skrajnie trudne do zaspokojenia,  to stają się w swoim założeniu skazane na niepowodzenie. Liddell, Ackerman & Locker (1990) zauważają i tym samym wyjaśniają, że obniżona satysfakcja pacjentów z jakości usług stomatologicznych nie jest związana z oceną poziomu kompetencji specjalistycznych, ale z faktem, że dentysta nie wykazywał akceptacji i  zrozumieniem dla ich lęku. W innej pracy badawczej zasugerowano, że napięte relacje między dentystą a pacjentem, zdominowane przez silny lęk mogą skutkować na przykład błędną diagnozą podczas przeprowadzania testów żywotności miazgi (Eli I., 1993).  

To dobitnie pokazuje jak determinująca dla jakości i skuteczności postępowania terapeutycznego jest prawidłowa relacja lekarza z pacjentem. 

Zaburzona komunikacja prowadzi do zniekształcenia przekazywanych wzajemnie informacji. Ma  to istotne implikacje kliniczne w sytuacji, gdy pacjent powinien współpracować z klinicystą podczas zabiegu.  Pobudzony pacjent lękowy może wyprowadzić lekarza z dobrze rozumianej rutyny i zakłócić protokoły postępowania. To staje się z kolei przyczyną zwiększonego ryzyka  popełnienia błędu na poszczególnych etapach zabiegu. 

Wzrastające napięcie sprawia, że dentysta staje się mniej skupiony,  a nierzadko  zniecierpliwiony i w konsekwencji poirytowany utratą kontroli nad prawidłowym przebiegiem wizyty  (czas wizyty się wydłuża, jednocześnie skraca się realny czas interwencji). Z drugiej strony w sferze emocjonalnej pacjenta narasta wrażenie, że został zlekceważony, niedostatecznie zrozumiany, czyli znowu jego lęk pozostał niezauważony. W konsekwencji przyjmuje strategię osoby, która po raz kolejny doznała rozczarowania, a zignorowany  lęk uległ… wzmocnieniu. Taki pacjent z pewnością nie będzie kontynuował leczenia w tym gabinecie. W konsekwencji obie strony pozostają nieusatysfakcjonowane. Dowodem, na to są wyniki badań świadczące o pojawianiu się u dentystów  przyjmujących  pacjentów  z podwyższonym poziomem lęku, niepokojących objawów fizjologicznych wynikających z  nadmiernego stresu. Omawiane badania wskazują na przyspieszoną akcję serca nawet podczas wykonywania rutynowych zabiegów. Natomiast nie odnotowano takiego wzrostu podczas wykonywania trudnych technicznie procedur u pacjentów bez lęku. 

To oznacza, że spektrum umiejętności w zakresie jakich powinien być kształcony lekarz dentysta musi obejmować  psychologiczne instrumenty zarządzania trudnymi emocjami we wrażliwej relacji pacjent-dentysta.  W trosce o komfort pacjenta i uwzględniając  priorytetowe zasady ergonomii pracy, warto dążyć do złagodzenia lęku, korzystając z dostępnych zasobów profesjonalnej wiedzy psychologicznej, terapeutycznej oraz metod relaksacji. Właściwie potraktowany pacjent lękowy podczas kolejnych wizyt ulega prawdziwej „transformacji”, stając się stopniowo coraz bardziej ufny i  zmotywowany do systematycznych wizyt.  

Lęk to uczucie nieprzyjemne, destrukcyjne a nawet wyniszczające, więc ewolucyjnie jesteśmy przygotowani do unikania sytuacji, które wzbudzają w nas tego rodzaju emocje. Stąd problem unikania czy odwoływanych wizyt jest ewidentnie skorelowany z poziomem  lęku pacjenta. Z dostępnych badań socjologicznych wynika, że  1 na 6 potencjalnych pacjentów przeżywa irracjonalny i przytłaczający lęk przed dentystą, który określany jest mianem dentofobii. Zaburzenie to możemy zdiagnozować na podstawie kryteriów opisanych w diagnostycznym i statystycznym podręczniku zaburzeń psychicznych (DSM-V) oraz Międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD). Niektóre powszechne obawy powodujące strach przed leczeniem stomatologicznym obejmują lęk przed bólem, ukłuciem, urazem, uduszeniem się, zadławieniem, przed narażeniem na szkodliwe promieniowanie czy brak kontroli podczas leczenia dentystycznego. Więcej informacji znajdziesz na: www.tunieboli.pl

psycholog, lek. dent. Agnieszka Tarnowska