Dziwne ślady na zębach neolitycznych rolników

Ludzie, którzy ponad 6 tysięcy lat zamieszkiwali teren dzisiejszych Kujaw, często używali swoich zębów jako narzędzi. Płacili za to poważnymi uszkodzeniami, które mogły mieć groźne dla życia konsekwencje.

Antropolog dr Wiesław Lorkiewicz z Uniwersytetu Łódzkiego przebadał czaszki 76 osób reprezentujących ludność zaliczaną do tzw. grupy brzesko-kujawskiej kultury lendzielskiej. Czaszki te pochodzą z dziewięciu stanowisk archeologicznych na Kujawach i liczą sobie 6600-6000 lat. Przeprowadzona przez antropologa analiza ich uzębienia wykazała, iż u 36,8 proc. osób doszło do poważnych uszkodzeń zębów. Zniszczenia te dużo częściej występowały u kobiet (47,1 proc.) niż u mężczyzn (27,5 proc.), natomiast nie znaleziono ich śladów u dzieci i młodzieży.

Żyjący na Kujawach przedstawiciele kultury lendzielskiej prowadzili osiadły tryb życia. Uprawiali pszenicę, groch i jęczmień, hodowali bydło, dorywczo zajmowali się łowiectwem oraz zbieractwem. Na stanowiskach, z których pochodzą szczątki, archeolodzy odnaleźli również dużą liczbę artefaktów, które świadczą o tym, że prehistoryczni mieszkańcy Kujaw parali się tkactwem, garncarstwem oraz wikliniarstwem.

Przeprowadzone przez dr Lorkiewicza badania wykazały, iż uzębienie prehistorycznych mieszkańców Kujaw nosi ślady typowe dla tzw. narzędziowego użycia zębów. Głębokie bruzdy, które możemy zaobserwować na kłach i siekaczach, powstały prawdopodobnie w wyniku przeciągania między zębami włókien wełny, w celu nawilżenia i wzmocnienia produkowanej z nich przędzy. Podobne ślady archeolodzy znaleźli na ludzkich szczątkach w innych rejonach świata, np. na Bliskim Wschodzie, w Anatolii i w Ameryce Północnej.

Innym częstym uszkodzeniem zębów prehistorycznych rolników było bardzo silne starcie siekaczy, kłów i zębów przedtrzonowych, a nawet pierwszych trzonowców. W niektórych przypadkach zęby były na tyle poważnie uszkodzone, iż musiało dojść do odsłonięcia miazgi. Trudno dziś jednoznacznie określić, jaka przyczyna spowodowała tak poważne zniszczenia, jednak z badań etnograficznych wynika, że podobny typ uszkodzeń występuje u inuickich kobiet, które zmiękczają zębami skóry. Być może również neolityczni rzemieślnicy wyprawiali skóry w podobny sposób.

Nie ma wątpliwości, że tak silne starcie zębów musiało mieć poważne konsekwencje dla zdrowia ówczesnych ludzi. Nawet dziś zgorzel zęba stanowi duże zagrożenie dla całego organizmu. Nieleczony stan zapalny miazgi z czasem powoduje różne zmiany okołowierzchołkowe (ropnie, przetoki, ziarniaki, torbiele), może też doprowadzić do zapalenia okostnej i zniszczenia kości wokół korzenia chorego zęba. Co gorsza, w skutek przedostania się bakterii do krwioobiegu mogą również się rozwinąć groźne choroby ogólnoustrojowe, np. choroba reumatyczna, zapalenie wsierdzia, zapalenie kłębuszkowe nerek, zapalenie mięśnia sercowego, a nawet śmiertelna w skutkach posocznica (sepsa). Współcześnie takie zaawansowane stany chorobowe wymagają terapii antybiotykowej połączonej z interwencją stomatologa, który usuwa lub leczy kanałowo zęba zaatakowanego przez bakterie. W czasach neolitycznych zakażenie miazgi zębowej bardzo często kończyło się śmiercią.

Z prowadzonych przez dr Lorkiewicz badań wynika, iż mimo stosunkowo młodego wieku osób, od których pochodziły badane czaszki (średnia wieku zmarłych w całej populacji nie przekraczała 40 lat), zmiany okołowierzchołkowe występowały u 40,4 proc. mężczyzn i 35,6 proc. kobiet. Prawie na pewno były wynikiem zakażenia miazgi, do której doprowadziło używanie zębów jako narzędzi.