Zaniedbane zęby królowej Marysieńki

Zarówno Maria Kazimiera, jak i król Jan Sobieski mieli poważne problemy z uzębieniem. Przyczyną tego stanu rzeczy była pewna wstydliwa tajemnica, którą w dziele The History of Poland in several letters to persons of quality ujawnił Bernard O’Connor, przez rok pełniący obowiązki nadwornego lekarza.

Irlandczyk Bernard O’Connor (ok. 1666 – 1698), fizyk, przyrodnik i historyk, studiował medycynę na uniwersytetach w Montpellier i w Paryżu. Podczas pobytu w stolicy Francji poznał dwóch Polaków (prawdopodobnie synów kanclerza koronnego Jana Wielopolskiego), a następnie udał się z nimi  do Polski – najpierw do Krakowa, a stamtąd do Warszawy. Dzięki rekomendacji posła weneckiego został przedstawiony królowi Janowi III Sobieskiemu, który w początku 1694 r. powierzył mu stanowisko nadwornego lekarza. O’Connor pragnął nawiązać w Polsce kontakty zawodowe z lekarzami i przyrodnikami, lecz ponieważ takich specjalistów nie znalazł, zatem zajął się historią i  stanem  zdrowia mieszkańców Rzeczypospolitej.
O’Connor przeanalizował zdrowotną sytuację szlachty oraz chłopów i doszedł do wniosku, że Polacy są generalnie zdrowsi od przedstawicieli innych nacji, co – całkiem słusznie – przypisał lepszej diecie i większej dbałości o higienę (w odróżnieniu od mieszkańców krajów zachodniej Europy polska szlachta myła się regularnie, a łaźnia była obowiązkowym pomieszczeniem w każdym dworku).
O’Connor na liście trapiących Polaków schorzeń na pierwszym miejscu wymienił choroby weneryczne (przede wszystkim kiłę), na dalszych – takie choroby zakaźne, jak tyfus plamisty, ospę i czerwonkę. Według Irlanczyka częstym problemem zdrowotnym Polaków były także zatrucia pokarmowe, reumatyzm, choroby nerwowe i psychiczne, wreszcie – choroby oczu oraz zębów. Przy czym popsute zęby i braki w uzębieniu miało nie tylko ubogie pospólstwo – problem ten dotykał przedstawicieli wszystkich stanów, nie wyłączając królewskiej pary.

Szczerbata  Marysieńka
W zachowanej korespondencji Marii Kazimiery d’ Arquien (od 1658 r. ordynatowej Janowej Zamoyskiej, od 1665 żony Jana Sobieskiego), stosunkowo często pojawiają się wzmianki o jej zdrowiu, a ściślej mówiąc, o trapiących ją dolegliwościach. Jeszcze przed ślubem Maria cierpiała na okrutne bóle zębów, od których dostawała dodatkowo silnych migren i bardzo puchła. A że nie znano wtedy innego skutecznego środka zaradczego, jak usuwanie nie leczonego uzębienia, można przypuszczać, iż już w młodości panna d’ Arquien miała mocno niekompletny uśmiech. Nie zwracano wszakże na to uwagi, gdyż zjawisko takie uchodziło za powszechne i naturalne, a brak zębów nie przeszkodził Marii Kazimierze w zdobyciu tytułu prawdziwej piękności.

Cierpiący Jan Sobieski
Wizerunki  króla ukazują go jako herosa, imponującego męską urodą i atletyczną posturą. Jednak pomimo wspaniałej postawy Sobieski uskarżał się na liczne choroby,  które chętnie opisywał w listach do swojej żony. Dzięki tym relacjom mamy dziś stosunkowo klarowny obraz jego  dolegliwości i wiemy, że przez lata chorował na syfilis.
Sobieski często wspominał o np. o nacieraniu chorych miejsc maścią rtęciową – była to kuracja tyleż skuteczna, co toksyczna. Zawarty w maści tlenek rtęci przenikał przez śluzówkę i zabijał krętki, lecz równocześnie niszczył cały organizm.
Warto wiedzieć, że przewlekłe zatrucie małymi ilościami rtęci powoduje początkowo niespecyficzne objawy, takie jak osłabienie, ból kończyn i głowy. W późniejszym okresie pojawia się ślinotok lub uporczywa suchość w ustach, a w jamie ustnej rozwija się zapalenie błony śluzowej. Jeszcze później dochodzi do rozchwiania i wypadania zębów oraz wystąpienia charakterystycznego niebiesko-fioletowego rąbka na dziąsłach.
Z listów wiemy, że w swoich późniejszych latach Jan Sobieski w bardzo szybkim tempie tracił uzębienie. Z dużym prawdopodobieństwem możemy dzisiaj domniemywać, że przyczyną królewskich problemów z zębami było długotrwałe zatrucie rtęcią.

B.Sz.
Źródło: www.wilanow-palac.pl