Z historii stomatologii: od Hesy-Re do Pierre’a Faucharda

Działania, które mieszczą się w zakresie leczenia stomatologicznego (choćby tego niewprawnego i z dzisiejszego punktu widzenia nie zawsze prawidłowego) podejmowano już 10 000 lat temu. Niemniej droga, jaką stomatologia przeszła do współczesności, była wyboista i nie w każdej epoce wiązała się z rozwojem i postępem.

Początki znanej nam stomatologii możemy wiązać z cywilizacjami doliny Indusu. W tym rejonie – na pograniczu dzisiejszych Indii i Pakistanu – odnaleziono datowane na około 7000 rok p.n.e. ludzkie zęby trzonowe. Wykonane w nich nawiercenia archeolodzy uznali za celowe i związane z działaniami medycznymi. Natomiast pierwsze pisemne zapisy dotyczące stomatologii (o „robakach”, które niszczą zęby) pojawiły się w kulturze Sumerów 2000 lat później. Na podstawie tych dowodów można przyjąć, że przynajmniej pewna część populacji już tysiące lat temu dbała o higienę i zdrowie jamy ustnej.

„Wspaniały, jeden z dentystów”

Pierwszym znanym z imienia medykiem zajmującym się leczeniem zębów był Hesy-Re, który praktykował w Egipcie w okresie tzw. trzeciej dynastii – około 2600 roku p.n.e. Z zachowanego do dziś grobowca dentysty w Sakkarze wynika, że Hesy-Re był poważanym lekarzem związanym z dworem faraona Dżesera, a wśród licznych tytułów, jakimi go określano był Wer-ibeh-senjw – „Wspaniały, jeden z dentystów”.

O higienę jamy ustnej dbali również starożytni Grecy i Rzymianie. Kilkaset lat przed naszą erą Hipokrates i Arystoteles pisali m.in. o wyrzynaniu się zębów, leczeniu próchnicy i chorób dziąseł, ekstrakcjach przy użyciu kleszczy oraz stosowaniu metalowego drutu do mocowania rozchwianych zębów, a nawet stabilizowaniu złamań żuchwy. Na Półwyspie Apenińskim Etruskowie już około 700 roku p.n.e. praktykowali uzupełnianie braków zębowych przy użyciu implantów mocowanych paskami ze złota, a rzymski pisarz Aulus Cornelius Celsus (autor pracy „De Medicina”) podpowiadał m.in. jak uzupełniać braki zębowe i radzić sobie z bólem zęba.

Nie tylko Europa

Stomatologia rozwijała się także daleko do basenu Morza Śródziemnego. W Chinach około 2700 roku p.n.e. na złagodzenie dolegliwości bólowych będących skutkiem próchnicy zębów stosowano akupunkturę. W VIII w. p.n.e. znano już pastę do zębów, w II w. n.e. dewitalizację miazgi zębów przeprowadzano z pomocą arszeniku, a 500 lat później do wypełnień chińscy dentyści używali „srebrnej pasty”, którą należy uznać za pierwowzór amalgamatu.

W innym rejonie świata – na zachodniej półkuli – Majowie około 600 r. n.e. wykonywali zabiegi polegające na wprowadzaniu uzupełnień (najczęściej wykonanych z muszli lub obsydianu) bezpośrednio po usunięciu zęba.

Fryzjerzy i mnisi

W przypadku stomatologii (podobnie jak i w wielu innych aspektach życia) średniowieczna Europa nie dorównywała osiągnięciom wiodących cywilizacji antyku. O zdrowie jamy ustnej dbali m.in. mnisi, kowale i golibrody. Na szczególną uwagę zasługują właśnie ówcześni fryzjerzy, którzy – do pewnego stopnia – wykonywali zadania stomatologów i chirurgów, przy czym część z nich przeprowadzała rutynowe zabiegi (przede wszystkim ekstrakcje zębów), a inni, bardziej wykształceni, wykonywali skomplikowane zabiegi chirurgiczne. Taki podział obowiązywał w XIII w. w cechach golibrodów m.in. we Francji i Republice Weneckiej.

Większe zainteresowanie zdrowiem jamy ustnej, a zarazem naukowym podejściem do stomatologii przyniósł renesans. Dowodem tego może być wydana w 1530 roku w Lipsku pierwsza książka dotycząca wyłącznie stomatologii, zatytułowana: „Książeczka lecznicza na wszelkiego rodzaju choroby i niedoskonałości zębów”. W publikacji tej zostały zamieszczone praktyczne porady dotyczące m.in. higieny jamy ustnej, przeprowadzania ekstrakcji, nawiercania zębów oraz wykonywania uzupełnień.

Czas na początki współczesnej stomatologii

Nie zapominając o prominentnych chirurgach, takich jak Abulcasis (X w.) czy Ambrose Paré (XVI w.), za najważniejszą postać nowożytnej stomatologii należy uznać Francuza Pierre’a Faucharda (1678–1761). Długo by wymieniać zasługi tego „ojca współczesnej stomatologii”. Fauchard prowadził badania, dzięki którym stał się pionierem współczesnej chirurgii szczękowej i ortodoncji. W leczeniu stosował własnoręcznie konstruowane narzędzia, nierzadko stanowiące modyfikację instrumentów używanych przez specjalistów innych dziedzin, np. zegarmistrzów, jubilerów czy fryzjerów.

Pierre Fauchard wykonywał trwałe wkłady koronowo-korzeniowe i protezy, stosował też inne metody uzupełniania braków zębowych, np. szynowanie i replantacje. Dbał przy tym o estetykę – zalecał, aby uzupełnienia protetyczne wykonywać z ludzkich zębów lub specjalnie wymodelowanych kości zwierząt. Odrzucił wciąż obowiązujący mit o robakach wywołujących próchnicę i zmiany chorobowe w tkankach zębów powiązał z kwasową erozją szkliwa. Wreszcie jemu pacjenci stomatologiczni zawdzięczają to, że w trakcie leczenia siedzą z głową opartą w fotelu, co zapewnia stabilizację i pomaga skutecznie wykonać zabieg.

Sprzęt stomatologiczny i medyczny to niezbędny ekwipunek dzisiejszego stomatologa. Odszukaliśmy zdjęcia, które przedstawiają instrumenty sprzed wieków. Warto zobaczyć co się zmieniło i jak kiedyś pojmowano ergonomię.

T.H.

Źródła: https://beyond-dental.co.uk/the-fascinating-history-of-dentistry/

https://www.tecnodent.com/the-history-of-dentistry-from-the-ancient-egyptians-to-the-renaissance/

Fot. CC-by-SA 4.0, wikipedia.org