Tragiczne dzieje pioniera stomatologicznej anestezji

Człowiek, który odkrył znieczulające działanie podtlenku azotu, wybawiając tym samym pacjentów od bólu związanego z ekstrakcją zęba, zmarł w dramatycznych okolicznościach otoczony wzgardą środowiska medycznego.
W 1870 roku Amerykański Związek Dentystów przyznał pośmiertnie Horacemu Wellsowi, skromnemu dentyście z Hartford w stanie Connecticut, pierwszeństwo w odkryciu praktycznej anestezji. Jednak jak to często w historii wynalazków bywa, zaszczytne wyróżnienie zostało przyznane zbyt późno.

Szczęśliwy przypadek
W pierwszej połowie XIX podtlenek azotu – ze względu na swoje rozweselające właściwości – stanowił atrakcję jarmarcznych przedstawień i pseudonaukowych prelekcji, wygłaszanych przez rozmaitych szarlatanów i uzdrowicieli. Biorący udział w jednym z takich widowisk dr Wells był świadkiem ciekawej sytuacji: jeden z oszołomionych podtlenkiem azotu widzów, mimo głębokiej i krwawiącej rany w nodze, zachowywał się tak, jakby nie odczuwał najmniejszego bólu. To zdarzenie zainspirowało Wellsa do przeprowadzenia eksperymentu – następnego dnia poprosił kolegę dentystę o uśpienie gazem rozweselającym i usunięcie zęba trzonowego w narkozie. Po odzyskaniu świadomości wypowiedział prorocze słowa: – Nie czułem żadnego bólu. Nastała nowa era w usuwaniu zębów.

Po tym zdarzeniu Wells wielokrotnie przeprowadzał u swoich pacjentów zabieg usunięcia zęba w znieczuleniu, za każdym razem uzyskując świetne rezultaty. Opublikował również niewielką rozprawę, w której opisał zalety bezbolesnej ekstrakcji i sposób przeprowadzenia zabiegu z użyciem podtlenku azotu. Ze względów humanitarnych nie opatentował swojego odkrycia, uważał bowiem, że powinno stać się ono dobrem całej ludzkości.

Publiczny blamaż
W 1845 roku Wells zorganizował pokaz dla studentów oraz luminarzy dentystyki, podczas którego zamierzał zademonstrować swoją metodę bezbolesnego usuwania zębów. Niestety, pokaz okazał się spektakularną klęską. Zabieg przypominał prawdziwy horror, pacjent przeraźliwie krzyczał i wił się na fotelu, uniemożliwiając sprawne przeprowadzenie ekstrakcji. I chociaż post factum przyznał, że nie odczuwał bólu, a jego reakcja była podyktowana przede wszystkim strachem – nikt nie uwierzył w jego zapewnienia.

Wells stał się obiektem kpin i szyderstw ze strony kolegów. Aby odzyskać dobre imię, rzucił się w wir fanatycznej pracy nad udoskonaleniem gazowej narkozy, większość eksperymentów przeprowadzając na sobie.

Próbował również rywalizować z innymi lekarzami, pretendującymi do miana odkrywcy skutecznego środka znieczulającego. Co ciekawe, jednym z nich był T.G. Morton, stomatolog biorący udział w niefortunnym pokazie, który po tym wydarzeniu zainteresował się eterem i stał się twórcą narkozy eterowej (wraz z chemikiem Charlesem Jacksonem). Innym rywalem dr Wellsa był C.W. Lang, nieznany nikomu lekarz z Jefferson w stanie Georgia. Lang, powołując na świadków swoich pacjentów, twierdził, że wykonywał bezbolesne ekstrakcje zębów już w 1842 roku, a więc o wiele wcześniej, niż Wells i Morton. Ponieważ Wells nie opatentował swojego wynalazku, nie potrafił dowieść swojego pierwszeństwa, co tylko pogłębiło jego rozgoryczenie i frustrację.

Tragiczny koniec
Po kilku latach eksperymentów Wells popadł w narkotyczną zależność od podtlenku azotu, zaczął tracić pamięć i panowanie nad sobą. W styczniu 1848 r. został zatrzymany przez policję i osadzony w nowojorskim areszcie, ponieważ oblewał na ulicy kobiety kwasem solnym. Następnego dnia strażnicy więzienni odkryli, że nieszczęsny dentysta popełnił samobójstwo – za pomocą brzytwy przeciął tętnicę udową i doprowadził do śmiertelnego w skutkach krwotoku.

Co ciekawe, Morton – rywalizujący z Wellsem o miano odkrywcy bezbolesnej metody ekstrakcji – na skutek długoletnich procesów sądowych stał się nędzarzem i w niewyjaśnionych okolicznościach utopił się w stawie znajdującym się w na terenie Central Parku. Natomiast jego współpracownik, a następnie rywal, prof. Jackson, doszczętnie oszalał i ostatnie lata życia spędził w zakładzie psychiatrycznym. Okrutne fatum nie ominęło również trzeciego z rywali dr Wellsa – doktor Lang w wyniku wypadku uszkodził sobie kręgosłup i do końca życia był sparaliżowany.

Na szczęście, znieczulenie za pomocą podtlenku azotu nie zostało zapomniane. Dzięki takim dentystom, jak G. Colton i Thomas W. Evans, podtlenek zaczął być masowo stosowany w amerykańskiej dentystyce i szybko zdobył sobie popularność w Europie.

B.Sz.