Rola higienistki w leczeniu pacjenta z chorobą przyzębia

Choroby przyzębia są drugą po próchnicy chorobą prowadząca do utraty zębów u osób po 40. roku życia. Zapalenie przyzębia rozwija się w wyniku zakłócenia równowagi pomiędzy patogenami płytki nazębnej a mechanizmami obronnymi gospodarza. Dużą rolę odgrywa niekorzystny skład biofilmu, akumulującego się w obecności czynników miejscowych, które zwiększają możliwości rozwoju choroby. [1,4,5] Wczesna i precyzyjna diagnostyka miejscowych czynników ryzyka, które sprzyjają odkładaniu się płytki nazębnej, jest podstawą leczenia i profilaktyki. [1]

Miejscowe czynniki ryzyka, sprzyjające chorobie przyzębia, to stłoczenia i zaburzenia zgryzowe, będące miejscami retencyjnymi dla płytki nazębnej, czynniki jatrogenne w postaci nieprawidłowo wykonanych wypełnień i uzupełnień protetycznych. [1,3] Brak odpowiedniego oczyszczania zębów, papierosy, stres, rzadkie wizyty kontrolne w gabinecie stomatologicznym również sprzyjają rozwojowi choroby oraz w konsekwencji utracie zębów. [3,5] Kumulacja czynników ryzyka w czasie wpływa na wzrost występowania choroby przyzębia wraz z wiekiem. [1]

Co skłania pacjenta do szukania profesjonalnej pomocy?

Obrzęki, zaczerwienienie dziąseł, krwawienie, nadmierna ruchomość zębów, zmiana ich pozycji, szparowatości – to najczęściej występujące objawy, które niepokoją pacjentów. Ból jest objawem motywującym do wizyty u dentysty i jest on najczęściej związany z zaostrzeniem toczącej się choroby. Niestety fetor ex ore dla wielu osób nie jest czynnikiem motywującym do szukania profesjonalnej pomocy. [9]
Pacjent z chorobą przyzębia jest pacjentem wymagającym długofalowej i kompleksowej opieki stomatologicznej. Bardzo często nie zdaje sobie sprawy z tego, że choroba przyzębia jest chorobą przewlekłą, wymagającą zaangażowania i współpracy z jego strony. [2,7]

Wielu dentystów nie ma doświadczenia w leczeniu pacjentów z chorobą przyzębia. Ponadto często są zniechęceni brakiem zaangażowania ze strony pacjenta, brakiem stałej współpracy z higienistką bądź nie dostrzegają skali problemu.

Potrzeby pacjenta a rola higienistki stomatologicznej

Kompleksowe leczenie choroby przyzębia opiera się na współpracy zespołowej: periodontologa, chirurga, endodonty, protetyka, a często również ortodonty i implantologa. Aby efekty pracy zespołowej lekarzy były najlepsze niezwykle ważna jest rola higienistki, która przeprowadzi pacjenta przez wszystkie etapy leczenia.

Pacjent periodontologiczny już podczas pierwszej wizyty u higienistki powinien mieć przeprowadzony właściwy instruktaż higieny jamy ustnej, otrzymać informacje na temat przyczyn stanu przyzębia, konsekwencji niewłaściwej higieny oraz zaniechania leczenia, a także poznać swoją rolę w zahamowaniu postępującej choroby. [6]

W naszym Centrum dobrze sprawdza się model współpracy pacjenta z jedną higienistką, która motywuje, edukuje, monitoruje wyniki domowej higieny jamy ustnej i jest łącznikiem pomiędzy pacjentem a lekarzem. [6]
Niestety pacjenci zbyt rzadko trafiają pod stałą opiekę higienistki. [2,6]

Strategie leczenia pacjentów z chorobą przyzębia

Kluczowa w procesie leczenia choroby przyzębia jest właściwa diagnostyka i diagnoza, opierająca się na badaniu klinicznym i radiologicznym. Badaniem klinicznym lekarz ocenia utratę przyczepu nabłonkowego, głębokość kieszonek oraz stopień furkacji w zębach bocznych. Badanie radiologiczne jest bardzo ważnym element diagnostyki, a najczęściej wykonywanym badaniem jest zdjęcie pantomograficzne . Jednak bardziej szczegółowa jest tomografia stożkowa CBCT, pozwalająca na trójwymiarową analizę szczegółów anatomicznych.

Badanie radiologiczne służy nie tylko do celów diagnostycznych, ale również do komunikacji z higienistką oraz pacjentem podczas opracowywania planu leczenia . Nasze doświadczenie pokazuje, że czas poświęcony na szczegółowe przedstawienie planu leczenia wraz z omówieniem badań radiologicznych, badania przyzębia za pomocą elektronicznej sondy PaOn, omówienie wyników testu PET PLUS na obecność patogenów działa motywująco na pacjenta pokazując skalę problemu zdrowotnego.

Ze względu na przewlekły charakter choroby leczenie pacjentów z chorobami przyzębia jest leczeniem kompleksowym, wymaga czasu, zaangażowania, cierpliwości i systematyczności, jest podzielone jest na etapy, a pacjenta nie można uznać za wyleczonego, powinien więc pozostawać w długofalowej obserwacji. [7]

Główne etapy leczenia pacjenta z chorobą przyzębia

1. Faza higienizacyjna – leczenie wstępne

Kluczową fazą w leczeniu pacjenta z chorobą przyzębia jest faza higienizacyjna przeprowadzana przez doświadczone higienistki.
Pacjenci w zaawansowanej fazie choroby, przebiegającej z dolegliwościami bólowymi, krwawieniem i wysiękami ropnymi, zabiegi higienizacyjne mają wykonywane w znieczuleniu miejscowym i podzielone na etapy.

Pierwszy etap wizyty higienizacyjnej polega na usunięciu kamienia nad i poddziąsłowego, a zabieg piaskowania zostaje najczęściej odroczony do kolejnej wizyty ze względu na stan zapalny i obfite krwawienie. Pacjent po przeprowadzonym instruktażu otrzymuje zalecenia i preparaty do higieny domowej. Na tym etapie ważne jest opanowanie stanu zapalnego poprzez stosowanie domowych preparatów na bazie chlorheksydyny oraz preparatów o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Produkty najczęściej przez nas polecane to Eludril i Elugel oraz produkt medyczny Glimbax o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.

W przypadku zaawansowanego zapalenia przyzębia wykonanie zabiegów higienizacyjnych wraz ze wspomagającym leczeniem farmakologicznym w postaci antybiotykoterapii oraz leczeniem przeciwzapalnym wpływa korzystnie na eliminację patogennej dla przyzębia flory bakteryjnej. [8]

Na kolejnej wizycie higienizacyjnej przeprowadzane są dalsze etapy leczenia wstępnego, kontynuowany jest saling poddziąsłowy oraz piaskowanie. Dążymy do opanowania stanu zapalnego poprzez redukcję płytki i kamienia nad i poddziałowego oraz eliminacji czynników ryzyka w postaci usunięcia wszystkich miejsc retencji płytki, tak aby ułatwić pacjentowi prawidłową, domowa higienę jamy ustnej.

Etap leczenia higienizacyjnego to czas na określenie wskaźników AP, BOP, PD.

2. Faza leczenia chirurgicznego – właściwa

Faza właściwa to zabiegi wykonywane przez lekarza, takie jak głęboki skaling poddziąsłowy w głębokich kieszeniach przyzębnych, ekstrakcje zębów z rokowaniem niekorzystnym oraz zabiegi chirurgiczne, mające na celu zahamowanie rozwoju choroby oraz uzyskanie stabilnego stanu przyzębia, przed przystąpieniem do dalszych etapów leczenia kompleksowego.

W tej fazie leczenia rola higienistki polega na opiece nad pacjentem po zabiegach chirurgicznych na przyzębiu, które często są skomplikowane a zwykła domowa higiena jamy ustnej nie może być stosowana. [9]

3. Faza podtrzymująca

Na tę fazę składają się wizyty u higienistki w początkowym okresie 4 razy w roku, a następnie przy dobrej współpracy ze strony pacjenta 2 – 3 razy w roku w celu utrzymania osiągniętych wyników leczenia, oraz kontrolne wizyty lekarskie 3 razy do roku, diagnostyka radiologiczna OPG 1 raz w roku. Podczas wizyt kontrolnych należy pamiętać o wnikliwej ocenie wskaźników API, BOP, PD, które służą do monitorowania choroby oraz do komunikacji higienistki z lekarzem.

Cały proces leczenia wymaga dużego zaangażowania higienistki, dlatego też prowadzenie pacjenta przez jedna higienistkę jest korzystne z punktu widzenia edukacji, motywowania, monitorowania choroby i nadzorowania efektów profilaktyki domowej stosowanej przez pacjenta. Ten model sprawdza się również podczas wizyt kontrolnych, kiedy zalecenia higienizacyjne mogą wymagać modyfikacji w zależności od stanu przyzębia.

Bardzo ważne jest doświadczenie higienistki oraz czas poświęcony na edukację, instruktaż i motywację pacjenta. Aby jednak uzyskać dobre wyniki leczenia oprócz współpracy zespołu lekarz – higienistka konieczna jest konsekwencja, systematyczność oraz rzetelna współpraca ze strony pacjenta.

dr n. med. Małgorzata Bartoszcze-Tomaszewska, Centrum Stomatologii Lardent Lublin

Literatura:
1. Batko M., Kowalewski M., Królińska A., Górski B., Majdanik W., Miśkiewicz A.: Porównanie efektywności wykrywania czynników ryzyka zapalenia przyzębia przy użyciu metod konwencjonalnej radiografii.” Nowa Stomatologia”, 4/2018, s.142-147
2. Seget-Bieniasz A., Szeląg N.: Współpraca lekarza i higienistki w zapobieganiu chorobom przyzębia i ich leczenie, „Twój Przegląd Stomatologiczny”, 7-8/2015,s.82-85
3. Górski B.: Wybrane czynniki ryzyka chorób przyzębia w świetle współczesnej wiedzy, „Nowa Stomatologia”3/2012,s.126-129
4. Górska R. : Związek zapaleń przyzębia z chorobami ustrojowymi, „Dent. Med. Probl.”2009,46,4,379-383
5. Jóźwik M., Kopański Z.: Choroby przyzębia, Journal of Clinical Healthcare 1(2014) s. 30—47
6. Jóźwik M., Kopański Z.: Rola higienistki stomatologicznej w profilaktyce chorób przyzębia „ Journal of Clinical Healthcare 2(2014), s.20-31
7. Jurczyński W. : Rola higienistek stomatologicznych w leczeniu zapaleń przyzębia, „Medycyna praktyczna dla lekarzy”, 5.02.2014
8. Nędzi-Góra M, Kowalski J, Krajewski J, Górska R:: Wpływ niechirurgicznego
leczenia na bakteryjną florę kieszonek przyzębnych u pacjentów z przewlekłym
zapaleniem przyzębia. Czas. Stomatol. 2008; 61,7,465-472
9. Olender K., Słomka A., Obersztyn I.: Profilaktyka domowa w aspekcie różnych potrzeb pacjentów stomatologicznych- przegląd piśmiennictwa, „ Asysta dentystyczna” 3/2020