Problemy pacjentów z niepełnosprawnością intelektualną

Problem leczenia pacjentów niepełnosprawnych umysłowo można rozpatrywać dwutorowo. Z jednej strony niewiele placówek w kraju jest odpowiednio przystosowanych do leczenia takich pacjentów; z drugiej strony niepokojąca jest niska świadomość konieczności podejmowania leczenia stomatologicznego oraz dbania o higienę jamy ustnej u osób niepełnosprawnych.

Świadomość opiekunów
W przypadku osób niepełnosprawnych umysłowo profilaktyka pełni najważniejszą rolę. Konieczne jest, aby tacy pacjenci nie byli zbyt często narażani na obciążające ich psychicznie leczenie. Natomiast w wielu przypadkach opiekunowie oraz placówki opiekuńcze nie utrzymują stałego kontaktu ze stomatologiem w celu przedsięwzięcia działań profilaktycznych, np. przeprowadzenia zabiegów higienicznych. Dodatkowym utrudnieniem jest również brak odpowiedniej higieny ustnej u osób niepełnosprawnych (przyczyną takiego stanu nie musi być zła wola opiekunów – bardzo często jest to spowodowane utrudnioną komunikacją z chorym) oraz dieta oparta na papkowatych pokarmach węglowodanowych.

Badania* przeprowadzane w latach 1999-2007 w Łodzi na grupie 518 chorych pełnoletnich wykazują również, że zdecydowana większość pacjentów niepełnosprawnych umysłowo, którzy są leczeni stomatologicznie, pochodzi z dużych miast. Z jednej strony spowodowane jest to umiejscowieniem gabinetów leczących osoby niepełnosprawne umysłowo przede wszystkim w dużych miastach. Bardzo często opiekun nie ma możliwości zapewnienia odpowiedniego transportu do najbliższej placówki. Z drugiej strony problemem jest niska świadomość mieszkańców wsi i małych miast o istnieniu placówek przyjmujących niepełnosprawnych pacjentów.

Z tego powodu często pacjenci trafiają do stomatologa już z zaawansowanymi zmianami chorobowymi, co niesie za sobą konieczność podjęcia zdecydowanych środków.

Kiedy pacjent niepełnosprawny umysłowo odwiedza stomatologa
Pierwsze trudności mogą pojawić się już podczas robienia wywiadu, ponieważ w przypadku silnej niepełnosprawności pacjent może nie być w stanie udzielić informacji na temat swojego stanu zdrowia oraz dolegliwości. W takim przypadku konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z opiekunem lub osobą z bliskiego otoczenia pacjenta, którzy najlepiej go znają i najlepiej będą znali problem. Natomiast jeśli stopień niepełnosprawności nie jest wysoki, można spróbować porozmawiać bezpośrednio z pacjentem. W takim jednak wypadku trzeba mieć na uwadze to, że wizyta u stomatologa może być dla niego wyjątkowo stresującym doświadczeniem, dlatego liczy się tutaj delikatność oraz ścisła współpraca z osobą zaufaną, czyli opiekunem.

Bardzo często może okazać się, że ze względu na utrudnioną komunikację z pacjentem nie ma możliwości przeprowadzania badania stomatologicznego, ani wykonania zdjęcia rentgenowskiego. W takim przypadku może się okazać, że jedynym sposobem będzie zastosowanie znieczulenia ogólnego, o ile nie będzie ku temu przeciwwskazań. Natomiast nie wszyscy pacjenci będą wymagali znieczulenia ogólnego – stomatolog powinien podjąć decyzję o rodzaju znieczulenia po przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego. Zwykle decyzja ta podejmowana jest w oparciu o stan psychiczny danego pacjenta.

W przypadku decyzji o leczeniu w znieczuleniu ogólnym niezbędny jest stały kontakt z opiekunem osoby chorej. Powinien on zostać poinformowany o przebiegu leczenia, warunkach, w jakich będzie ono przeprowadzone oraz ewentualnych komplikacjach.

Po przedstawieniu planu leczenia opiekun powinien wyrazić na niego pisemną zgodę. Ponadto powinien on otrzymać informacje na temat:

– przygotowania pacjenta do zabiegu, m.in. o wytycznych na temat niespożywania pokarmów i płynów przed wizytą;
– jego obecności podczas wizyty, aby zapewnić choremu poczucie bezpieczeństwa oraz bezpieczny transport;
– infekcji górnych dróg oddechowych, w trakcie których nie może być przeprowadzany zabieg.

Zgodnie z przedstawianymi wcześniej wynikami badań jedynie 28% chorych mogło być leczonych przy użyciu znieczulenia miejscowego. Najczęstszymi problemami w przypadku zastosowania takiego znieczulenia były: niedostateczna widoczność pola zabiegowego, brak współpracy pacjenta ze stomatologiem oraz lęk na widok narzędzi.

Aż 49% wszystkich badanych wymagało leczenia zachowawczego połączonego z chirurgicznym z powodu znacznego zaawansowania stanów chorobowych.

Zabiegami, które są najczęściej wykonywane w przypadku leczenia pacjentów niepełnosprawnych umysłowo, są: leczenie zębów zarażonych próchnicą, leczenie enedodontyczne – najczęściej zębów jednokanałowych, zabiegi profilaktyczne oraz zabiegi chirurgiczne.

Zapobieganie
„Lepiej zapobiegać niż leczyć” – to hasło jest ważne szczególnie w przypadku pacjentów, w przypadku których leczenie stomatologiczne związane jest ze stresem oraz zastosowaniem radykalnych środków. Konieczna jest edukacja, nie tylko wśród opiekunów, ale również pracowników socjalnych oraz lekarzy pierwszego kontaktu. Temat jest szeroki i delikatny, jednak niezwykle ważny.

*Badania opublikowano w Czasopiśmie Stomatologicznym nr 6/2008 w artykule pt. „Analiza problemów występujących w opiece stomatologicznej dorosłych pacjentów niepełnosprawnych umysłowo”

Źródła:

– Aspekty leczenia stomatologicznego dzieci specjalnej troski i pacjentów niepełnosprawnych, dostępny na stronie: magazyn-stomatologiczny.pl
– Pacjent niepełnosprawny w gabinecie stomatologicznym lek. med. Bartosz Kudliński, dostępny na stronie: urodaizdrowie.pl
– Analiza problemów występujących w opiece stomatologicznej dorosłych pacjentów niepełnosprawnych umysłowo, Czasopismo Stomatologiczne nr 6/2008 (dostęp: czas.stomat.net)

KeL