„Leczenie w znieczuleniu ogólnym wymaga holistycznego podejścia do pacjenta”

Dr n. med. Jan Kiryk od ponad ośmiu lat zajmuje się leczeniem stomatologicznym osób z niepełnosprawnościami w znieczuleniu ogólnym oraz prowadzi badania m.in. z zakresu zastosowania laserów Er:YAG w stomatologii. Wraz z Polskim Towarzystwem Stomatologicznym, Zespołem Poradni Stomatologii w Znieczuleniu Ogólnym Uniwersyteckiego Centrum Stomatologicznego we Wrocławiu oraz Katedrą Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu aktywnie tworzy i rozwija kampanię na rzecz ochrony zdrowia jamy ustnej osób ze szczególnymi potrzebami.

Skąd Pana zainteresowanie leczeniem pacjentów w znieczuleniu ogólnym?

Dr n. med. Jan Kiryk: Wszystko zaczęło się od praktyki w czasie studiów, gdy po raz pierwszy miałem możliwość uczestniczenia w tego typu zabiegach. Im więcej czasu spędzałem z pacjentami z niepełnosprawnościami, tym większą czułem z nimi więź i chęć niesienia pomocy. Ich stan zdrowia często wymagał dużej interwencji stomatologicznej. Początkowo skupiałem się na prowadzeniu podstawowego leczenia, ale z czasem przekonałem się, że jest ono niewystarczające i jest porównywalne z „wylewaniem wody wiadrem z dziurawej łodzi”. Chory – wyleczyć, chory – wyleczyć i tak w kółko… Wtedy zrozumiałem, że najpierw trzeba zająć się zaklejeniem owej „dziury w łodzi”.

A z tych doświadczeń i przemyśleń zrodził się pomysł na kampanię na rzecz ochrony zdrowia jamy ustnej osób ze szczególnymi potrzebami…

Podejmując pracę w Uniwersyteckim Centrum Stomatologicznym (UCS) we Wrocławiu, otrzymałem szansę rozbudowy i rozwoju Poradni Stomatologii w Znieczuleniu Ogólnym. I tam, dzięki doświadczeniom zdobywanym w pracy z wieloma pacjentami, stopniowo rodziła się idea kampanii na rzecz zdrowia jamy ustnej osób z niepełnosprawnościami.

Nasza kampania jest wynikiem wielu rozmów przeprowadzonych z pacjentami i ich opiekunami, którzy często nie byli świadomi, iż mogą uzyskać pomoc i leczenie stomatologiczne w znieczuleniu ogólnym. Podjąłem działania mające na celu podniesienie wiedzy w tym zakresie w fundacjach, oddziałach dziecięcych i ośrodkach działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Jak się okazało, pracownicy i wolontariusze tych jednostek często dostrzegali potrzebę leczenia najmłodszych pacjentów, ale nie mieli gdzie ich kierować. Wtedy zrozumiałem, że informowanie i promowanie zdrowia jamy ustnej skoordynowane w przemyślaną kampanię będzie moją „łatą do dziurawej łodzi”.

Z jakimi problemami czy ograniczeniami wiąże się leczenie pacjentów z tej grupy?

Jest to skomplikowana dziedzina, która wymaga holistycznego podejścia do pacjenta i to nie tylko od strony stomatologicznej. Wymagane jest tutaj także włączenie wiedzy ogólnomedycznej, ponieważ większość tych pacjentów jest mocno obciążona chorobowo. Samo leczenie stomatologiczne także jest trudniejsze, choćby przez obecność rurki intubacyjnej czy brak samodzielnego otwierania ust i kontroli języka przez pacjenta. Nie sposób tutaj nie wspomnieć o potrzebie posiadania specjalistycznego sprzętu medycznego do przeprowadzenia bezpiecznego znieczulenia ogólnego. Nie wszystkie jednostki lecznicze są dostosowane do udzielania tego typu świadczeń.

Dodatkowo w większości ośrodków jest bardzo długa lista oczekujących na zabieg, co też opisywaliście Państwo w Dentonecie, poruszając m.in. temat „wypraw narkozowych” polskich pacjentów do Czech. Nie mamy także wielu placówek, które podejmują się leczenia małych dzieci. Nie wiedzieć czemu, spora część, jak nie większość gabinetów udzielających świadczeń w znieczuleniu ogólnym, ma dolny limit wagi dziecka – w granicach 17-20 kg.

Ale w Państwa Poradni Stomatologii w Znieczuleniu Ogólnym wiele z tych ograniczeń udało się pokonać.

Dzięki wsparciu Funduszu Medycznego udało mi się stworzyć – wraz z całym, obecnie już 22-osobowym zespołem Poradni Stomatologii w Znieczuleniu Ogólnym UCS – miejsce, w którym czas oczekiwania na zabieg jest relatywnie krótki (2-5 tygodni) i gdzie pomoc mogą znaleźć najmłodsi pacjenci. Mam ogromne szczęście pracować z doświadczonymi anestezjologami i pielęgniarkami oraz stomatologami, którzy nie boją się wyzwań i mają ogromne serca. Mój zespół podejmuje się leczenia nawet dwulatków po urazach czy dotkniętych próchnicą wczesnego dzieciństwa. Nasz najmłodszy pacjent miał 15 miesięcy i ważył 7 kg. Jedynym ograniczeniem jest tutaj wiek – co najmniej 12 miesięcy, gdyż zgodnie z wytycznymi, młodsze dzieci nie mogą być poddane ambulatoryjnej narkozie.

Fot. 1. Praca zespołowa przy pacjencie leczonym w znieczuleniu ogólnym

Leczenie pacjentów, którzy najczęściej nie komunikują swoich potrzeb stomatologicznych, jest poważnym wyzwaniem dla zespołu medycznego, co potwierdzają publikowane zdjęcia. Chyba często nie wiedzą Państwo, czego się spodziewać…

Stan zdrowia jamy ustnej przedstawiony na załączonych fotografiach niestety nie jest dla nas zaskoczeniem. Poprzez profilaktykę i szybkie wdrożenie leczenia jesteśmy w stanie zadbać o to, aby pacjenci zachowali swoje naturalne uzębienie. Jest to kluczowe, gdyż leczenie protetyczne uzupełnieniami stałymi nie jest refundowane, a uzupełnienia ruchome zwykle nie są akceptowane przy upośledzeniach umysłowych, które często dotyczą naszych pacjentów.

Biorąc pod uwagę fakt, że sporo z tych osób jest immunoniekompetentnych, z grupy wysokiego ryzyka endocarditis, przed operacjami kardiochirurgicznymi, czy przygotowywanych do przeszczepu szpiku – leczenie amputacyjne czy endodontyczne nie zawsze wchodzi w grę i pacjent kończy w taki sposób, jak przedstawiono na zdjęciach.

Fot. 2. Pacjent z niepełnosprawnością, lat 11 – stan przed leczeniem

Fot. 3. Pacjent z niepełnosprawnością, lat 11 – stan po leczeniu

Fot. 4. Pacjent z autyzmem, lat 17 (opieka domowa) – stan przed leczeniem

Fot. 5. Pacjent z autyzmem, lat 17 (opieka domowa) – stan po leczeniu

Fot. 6. Pacjent z DPS-u ze zszywką wbitą w dziąsło

Fot. 7. Zszywka usunięta z jamy ustnej pacjenta

Fot. 8. Pacjent z niepełnosprawnością, lat 32 – stan przed leczeniem

Fot. 9. Pacjent z niepełnosprawnością, lat 32 – stan po leczeniu

Jak wygląda dalsza opieka stomatologiczna u pacjentów po przebytym zabiegu w narkozie?

W Uniwersyteckim Centrum Stomatologicznym utworzyliśmy także Poradnię Po Znieczuleniu Ogólnym, gdzie odbywają się regularne wizyty kontrolne naszych podopiecznych. W ich trakcie prowadzona jest profesjonalna profilaktyka fluorkowa, higienizacja, wczesne wykrywanie ubytków oraz uświadamianie rodziców i opiekunów, jak można wpłynąć na poprawę stanu jamy ustnej – ponieważ z doświadczenia wiemy, że jednorazowa rozmowa po zabiegu nie jest wystarczająca. Ogromne podziękowania należą się prof. Marcinowi Mikulewiczowi, którego Poradnia Wad Rozwojowych Twarzy zapewnia niepełnosprawnym dzieciom dalszą opiekę ortodontyczną oraz dr. Amadeuszowi Kuźniarskiemu, który zaopatruje naszych najmłodszych pacjentów w protezy dziecięce, dzięki czemu dzieci mogą odzyskać piękny uśmiech oraz sprawność narządu żucia w przypadku, gdy przedwcześnie stracą uzębienie.

Proszę powiedzieć, jakie są główne cele kampanii na rzecz zdrowia jamy ustnej pacjentów z niepełnosprawnościami.

Kampania ta ma dwa podstawowe cele. Pierwszy – zwrócić uwagę, że wśród osób z niepełnosprawnościami stan jamy ustnej powinien być traktowany na równi z innymi aspektami zdrowotnymi. Drugi – uświadomić społeczeństwu, że są miejsca, gdzie pacjenci mogą otrzymać fachową pomoc, co ważniejsze w ramach bezpłatnych świadczeń NFZ.

Wraz z całym zespołem nawiązujemy kontakty z władzami samorządowymi, powiatowymi, fundacjami, szkołami specjalnymi, zakładami opiekuńczo-leczniczymi, DPS-ami. Prowadzimy tam szkolenia z utrzymania prawidłowej higieny. Przeprowadzamy badania jamy ustnej u pacjentów, których transport jest skomplikowany i staramy się, aby jak największa liczba osób wiedziała, że również pacjentom niewspółpracującym można pomóc.

A to oznacza, że w swojej pracy wychodzą Państwo daleko poza mury kliniki.

W 2023 r. zapoczątkowaliśmy kampanię, która swoim zasięgiem objęła Wrocław i jego okolice. Planem na 2024 r. jest rozszerzenie kampanii na całe województwo dolnośląskie, ze szczególnym ukierunkowaniem na dzieci, gdyż to one mają największy problem z dostępem do pomocy stomatologicznej w znieczuleniu ogólnym.

Systematycznie pracuję także nad zwiększeniem liczby ośrodków, które włączą się do działań w ramach kampanii. Zachęcam też lekarzy oraz jednostki samorządowe i rządowe do tworzenia dodatkowych miejsc, gdzie będzie możliwość bezpłatnego leczenia w znieczuleniu ogólnym osób z niepełnosprawnościami.

Dziękuję za rozmowę!