Dlaczego tak trudno wyleczyć afty?

Aftami nazywamy niewielkie, pokryte nalotem nadżerki lub owrzodzenia jamy ustnej. Owrzodzenie to może być otoczone rumieniowym obrzeżem, który stopniowo może się powiększać. Afty z reguly występują pojedynczo, choć w rzadkich przypadkach ich liczba może być większa.

Afty najczęściej umiejscowiają się na błonie śluzowej warg i policzków, dolnej powierzchni języka oraz na podniebieniu miękkim. Niekiedy występują również na dziąsłach, łukach podniebiennych czy migdałkach. Pojawienie się afty z reguły poprzedzają takie objawy, jak silne mrowienie i pieczenie w miejscu formującego się wykwitu. Objawy te występują od 24 do 48 godzin przed pojawieniem się na błonie śluzowej jamy ustnej czerwonej plamy lub plamki, rzadziej grudki lub pęcherzyka.

Dolegliwość ta ma charakter nawracający – afty mogą pojawiać się w tych samych miejscach co kilka dni, tygodni albo miesięcy.

Tak naprawdę nie wiemy, dlaczego powstają
Przyczyny powstawania aft są rozmaite. Do czynników, które mogą powodować i nasilać ich występowanie, zaliczamy czynniki mechaniczne (np. zbyt intensywne szczotkowanie zębów, nawykowe przygryzanie warg i policzków), ale też czynniki psychofizyczne (stres, wyczerpanie, spadek odporności wywołany przemęczeniem). Badania potwierdziły, że nawracające aftozy towarzyszą także wielu chorobom ogólnoustrojowym, takim jak niedokrwistość z niedoboru żelaza, zaburzenia układu nerwowego, choroby przewodu pokarmowego, celiakia, choroba Crohna, nietolerancja pokarmowa, zaburzenia hormonalne, zakażenie wirusem HIV czy białaczka.

Sytuację jednak zaciemnia fakt, że afty mogą pojawiać się zarówno u chorych, u których stwierdzono wymienione wcześniej choroby, jak i u osób z prawidłowymi wynikami badań, u których morfologia, a także poziomy witaminy B12, żelaza i glukozy – są w normie.

Ta niejednoznaczność i mnogość potencjalnych przyczyn w bardzo dużym stopniu utrudnia leczenie, zwłaszcza w przypadku pacjentów ze skłonnością do częstych nawrotów choroby.

Afta afcie nierówna
Należy również podkreślić, że sposób leczenia zależy w dużej mierze od rodzaju afty. Wyróżniamy trzy postaci kliniczne tych wykwitów:
– Małe afty Mikulicza– najczęściej mają postać bardzo bolesnej nadżerki (lub nadżerek) o wielkości do 10 mm. Ten rodzaj aft ustępuje bez pozostawiania blizny po 7-14 dniach od pojawienia się wykwitu.

– Duże afty Suttona – stanowią najcięższą odmianę aftozy. W tym przypadku wykwitem jest bolesne owrzodzenie o wielkości 10-20 mm, które goi się z pozostawieniem blizny. Zmianom tego typu często towarzyszą objawy ogólne: osłabienie, stany podgorączkowe, trudności w mówieniu oraz połykaniu.

– Afty opryszczkopodobne – zmiany są bardzo liczne (do około 100) i wyraźnie drobniejsze (do 1-2 mm). Typową cechą tej postaci klinicznej jest długi czas gojenia (do 21 dni bez pozostawiania blizny).

Należy podkreślić, że nie istnieje jedyny „słuszny” algorytm postępowania w przypadku pacjentów ze zdiagnozowaną nawracającą aftozą. Sposób leczenia zależy bowiem od rodzaju nadzerek oraz od przyczyn wywołujących chorobę. Ponadto w wielu przypadkach leczenie nie może być skupione jedynie na leczeniu miejscowym – konieczne jest wykluczenie schorzeń ogólnoustrojowych, które mogą odpowiadać za powstawanie wykwitów.

1. W przypadkach aftoz o łagodnym przebiegu – kiedy wykwity trwają kilka dni, jedynie kilka razy w roku, a ich średnica jest mniejsza od 5 mm – leczenie ogranicza się do postępowania miejscowego oraz eliminacji czynników ryzyka, takich jak stres, zła higiena jamy ustnej, alergizująca dieta, fizyczne czynniki miejscowo drażniące śluzówkę.
W leczeniu miejscowym są stosowane preparaty przeciwzapalne, przeciwbólowe, znieczulające lub przyśpieszające gojenie w postaci żeli, past, płukanek i roztworów do pędzlowania

2. Natomiast w przypadku ciężkiej postaci klinicznej nawrotowej aftozy – bolesne nadżerki lub owrzodzenia, częściowo gojące się, częściowo pojawiające się w innym miejscu, o wielkości od 5 do 10 mm – należy w pierwszym rzędzie wykonać badania ogólne (morfologię krwi), ewentualnie oznaczyć poziom żelaza i witaminy B12, a także wykonać badania wykluczające nietolerancję glutenu, choroby zapalne jelit czy obecność pasożytów u dzieci (w celu wykluczenia tzw. wtórnej aftozy). Należy również wdrożyć obok leczenia miejscowego leczenie ogólnoustrojowe, które może przybrać formę sterydoterapii, laseroterapii, suplementacji witamin (A, C, D, PP), suplementacji kwasu foliowego i żelaza, terapii immunosupresyjnej lub immunostymulującej.

B.Sz.