W jaki sposób dentyści walczyli niegdyś z bólem

Jednym z ważniejszych zadań lekarza dentysty było i jest niesienie pacjentom ulgi w cierpieniu. Ból zęba stanowi wyjątkowo dokuczliwe i przykre doznanie, nic więc dziwnego, że przez stulecia szukano skutecznego remedium, pozwalającego złagodzić dolegliwości wywołane przez zepsute zęby. Trwały również poszukiwania specyfiku, który umożliwiłby lekarzowi bezbolesne przeprowadzenie zabiegów dentystycznych i zapewnił cierpiącemu pacjentowi pełen komfort psychiczny.

W celu uśmierzenia bólu towarzyszącego ekstrakcji dawni lekarze sięgali po różne środki lecznicze. Najczęściej stosowali preparaty ziołowe lub roślinne o działaniu nasennym lub odurzającym. Popularnym środkiem przeciwbólowym były między innymi: haszysz, opium, mak, lulek, szalej, wyciąg z bluszczu lub korzenia mandragory, korzeń bertramu szarolistnego ze stężonym octem winnym. Ból łagodzono również za pomocą bardziej tajemniczych lub niebezpiecznych specyfików, takich jak arszenik, zielony olej, gąbka nasenna, marmur z kwasem siarkowym oraz kamień z Memfis.

W przypadku bólu zębów proponowano także stosowanie ucisku za uchem lub nad górną wargą, zamrażanie tkanek, sen (naturalny, magnetyczny, wywołany alkoholem lub preparatami odurzającymi), a także hipnozę lub omdlenie.

Niestety, te wszystkie próby łagodzenia dolegliwości bólowych były mało skuteczne i dawały jedynie połowiczne rezultaty. Wprowadzenie skutecznego znieczulenia ogólnego i miejscowego stało się możliwe dopiero w XIX w. dzięki pracom Williama Thomasa Green Mortona, Horace Wellsa, Carla Kollera, Williama Halsteda oraz Carla Schleicha.

Skuteczność kolejno odkrywanych środków do anestezji sprawdzano przede wszystkim w stomatologii, ponieważ – jak wówczas sądzono – „kamieniem probierczym było wyjęcie zęba. Jeżeli bowiem przy tej tak nagłej i nader bolesnej akcji chory nic nie odczuje, to i przy innych rękoczynach przypuszczać należy, że ten lub ów środek działać będzie dobrze”.

Początkowo wyjątkowo bolesne zabiegi dentystyczne (przede wszystkim – ekstrakcje) przeprowadzano w znieczuleniu ogólnym, jednak po odkryciu i wprowadzeniu skutecznego znieczulenia miejscowego zastosowanie narkozy zostało ograniczone. Zaczął panować pogląd, że usunięcie zęba nie wymaga narkozy inhalacyjnej, zwłaszcza że jej stosowanie wiązało się z dużą śmiertelnością.

Po narkozę sięgano przede wszystkim wówczas, gdy istniały przeciwwskazania do znieczulenia miejscowego. Znieczulenie ogólne były polecane w przypadku bardziej skomplikowanych zabiegów, takich jak: dłutowanie korzeni, mnogie ekstrakcje, wyłuszczanie torbieli. W tym celu najczęściej były używane preparaty krótko działające, takie jak eter, chlorek etylu i podtlenek azotu.

Najczęściej jednak przeprowadzano zabiegi, korzystając z dobrodziejstw miejscowej anestezji. Ciekawostką może być fakt, że w celu zmniejszenia dolegliwości towarzyszących usuwaniu zębów wykorzystywano wówczas prąd i chlorek etylu, jednak rezultaty owych prób nie były zadowalające.

Pierwszą substancją, która okazała się skutecznym miejscowym anestetykiem, była kokaina. Po raz pierwszy jej właściwości anestetyczne wykorzystał Carl Koller podczas operację usunięcia zaćmy oka, natomiast pierwsze w historii znieczulenie przewodowe wykonał dr William Stewart Halsted. 1 grudnia 1884 r. podał pacjentowi cierpiącemu z powodu bólu zęba 4%r roztwór kokainy w ilości około 0,6 ml, w pobliże otworu żuchwy. Połowa dolnej szczęki, język, dziąsła i zęby zostały znieczulone na około 25 minut, a ząb bezboleśnie usunięto.

Tak oto spełniło się marzenie wielu pokoleń lekarzy – stomatologia otrzymała potężne narzędzie umożliwiające skuteczną walkę z bólem. Jednak odkrycie miejscowo działających anestetyków było błogosławieństwem nie tylko dla cierpiących pacjentów. Nowe leki znieczulające ułatwiły dynamiczny rozwój wielu gałęzi stomatologii (np. implantologii i endodoncji) i pozwoliły na przeprowadzanie coraz bardziej skomplikowanych zabiegów.

Zobacz również: Tragiczne dzieje pioniera stomatologicznej anestezji

B.Sz.