Znaczenie RTG pantomograficznego w wykrywaniu bezobjawowych stanów patologicznych.

WSTĘP

W okresie najbliższych lat, pomimo olbrzymiego zapotrzebowania klinicystów a nawet objawów nasilonego scjentyzmu, nie przewiduje się wdrożenia do klinicznej stomatologii nowych metod wizualizacji diagnostycznej. Szczególne znaczenie zyskują więc intensywne prace zmierzające do doskonalenia istniejących technik badania. Przede wszystkim zmierzają one do ograniczenia dawki promieniowania jonizującego, poprawy zdolności rozdzielczej, kontrastowej i przestrzennej, ograniczenia czasu badania oraz obniżenia nakładów finansowych na zakup i eksploatację urządzeń. Szczególnie korzystną dla lekarzy praktyków egzemplifikację z tego zakresu stanowi możliwość obrazowania części twardych twarzoczaszki za pomoc przeglądowego zdjęcia pantomograficznego.

Badanie radiologiczne jest podstawowym badaniem dodatkowym w stomatologii umożliwiającym postawienie prawidłowego rozpoznania i właściwego zaplanowania leczenia. Ze względu na uciążliwość wykonywania poszczególnych zdjęć zębowych i konieczność ograniczania dawki promieniowania korzystniejsze jest wykonanie jednego uniwersalnego zdjęcia pantomograficznego.

W krajach zachodnich od kilkunastu lat aparat do wykonywania zdjęć pantomograficznych jest obowiązkowym urządzeniem w wyposażeniu każdej praktyki stomatologicznej. Mimo to w piśmiennictwie niewiele jest publikacji dotyczących wykorzystania zdjęcia pantomograficznego w codziennej praktyce.

Wykonanie zdjęcia pantomograficznego jest dla pacjenta nieuciążliwym, bezbolesnym i bezpiecznym badaniem. Pacjent siedzi lub stoi między układem głowica-klisza, który obraca się wokół jego głowy. Ten rodzaj projekcji ma bardzo duże znaczenie diagnostyczne we wszystkich specjalnościach stomatologicznych. Na zdjęciu pantomograficznym-przeglądowym widoczne są wszystkie zęby, zarówno ich korony jak i korzenie, oraz staw skroniowo-żuchwowy, kości szczęki i żuchwy. Taki całościowy obraz bardzo ułatwia wykrycie próchnicy wczesnej, próchnicy wtórnej pod wypełnieniami, próchnicy korzenia. Istotne jest to, że doskonale widać próchnicę na powierzchniach stycznych zębów, która nie jest dostępna w badaniu klinicznym ani dla oka lekarza, ani dla narzędzi, którymi się on posługuje.

Obecnie priorytetowym zadaniem stomatologa jest wczesna identyfikacja dzieci zagrożonych wystąpieniem próchnicy oraz wprowadzenie intensywnej profilaktyki próchnicowej. Badanie radiologiczne przeglądowe minimalizuje ewentualne konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne szczególnie u tych dzieci, u których istnieje największe ryzyko wystąpienia i rozwoju próchnicy.

MATERIAŁ I METODA

Badanie przeprowadzono na podstawie retrospektywnej analizy 2 500 kart chorego typu ankietowego i zdjęć pantomograficznych pacjentów zgłaszających się do Specjalistycznego Centrum Stomatologii w Łodzi w latach 1994-2000. Zebrany materiał obejmował 1528 kobiet i 972 mężczyzn w wieku od 4-86 lat.

Metodykę pracy oparto na niezależnej analizie historii choroby i ocenie zdjęcia rtg pantomograficznego przez ośmiu lekarzy stomatologów różnych specjalności. Powód zgłoszenia się pacjenta do stomatologa, ustalono dzięki szczegółowym informacjom zawartym w karcie chorego typu ankietowego. Wszystkie informacje i wykryte na zdjęciu rtg stany patologiczne zapisywane były na specjalnie do tego celu opracowanej przez autorów karcie, a następnie poddane analizie statystycznej.

WYNIKI

Powodem zgłoszenia się do stomatologa w 43,7 % był ból, 41 % pacjentów zgłosiło się do kontroli, 8,3 % pacjentów zgłosiło się w celach protetycznych i 4,1 % pacjentów na leczenie ortodontyczne.

Wskaźnik występowania próchnicy u pacjentów zgłaszających się na kontrolę był bardzo wysoki i wynosił ogółem 88,4 %.

Odsetek występowania próchnicy u pacjentów zgłaszających się z bólem prawie w każdym przypadku był większy w porównaniu z pacjentami zgłaszającymi się na kontrolę.

Wykonane zdjęcie pantomograficzne ułatwia w dużym stopniu wykrycie próchnicy początkowej, próchnicy wtórnej pod wypełnieniami i próchnicy korzenia. To właśnie dzięki tej projekcji występowanie próchnicy wykryto u 96,1 % pacjentów.

Odsetek występowania próchnicy początkowej u pacjentów ortodontycznych był prawie dwukrotnie wyższy niż u pacjentów protetycznych, natomiast stosunek odwrotny zaznaczył się w odniesieniu do próchnicy wtórnej. Taki wynik podyktowany był różnym wiekiem pacjentów ortodontycznych i protetycznych.

Na wykresie tym możemy dokładnie zaobserwować różnicę częstości występowania stanów patologicznych jamy ustnej u pacjentów zgłaszających się z bólem i do kontroli. Odsetek zmian chorobowych jest zdecydowanie wyższy u pacjentów z bólem, którzy trafiają do stomatologa z konieczności.

W naszych badaniach wykryto radix relicta u 32,1% pacjentów, dlatego też możemy twierdzić, że jeżeli nie wykonujemy rutynowo zdjęcia RTG pantomograficznego u pacjentów zgłaszających się w celu leczenia protetycznego, to w co trzecim przypadku popełniamy błąd w sztuce lekarskiej.

Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że u co drugiego pacjenta zgłaszającego się do naszego centrum stwierdzono występowanie zmian okołowierzchołkowych.

DYSKUSJA I WNIOSKI

Uzyskane wyniki pozwoliły na stwierdzenie, iż dzięki badaniu rtg pantomograficznemu możliwe jest ujawnienie wielu bezobjawowych stanów patologicznych m.in. próchnicy, zaników kości, nowotworów, torbieli i wad wrodzonych, które wcześnie wykryte zmuszają lekarza do modyfikacji typowych procedur i niejednokrotnie pozwalają złagodzić cierpienia pacjenta. Dane te są również zgodne z wykładnikami epidemiologicznymi opisującymi stan narządu żucia populacji kraju w latach 1987-1995, które są niepokojąco niekorzystne. Wynika z nich że, aż 96 % dzieci 7-letnich i 98 % młodzieży wymagało leczenia z powodu próchnicy. U około 50 % dzieci 7-letnich istniała potrzeba usunięcia z powodu próchnicy średnio 1-ego zęba. W 1995 roku usunięty jeden ząb stały miało co 10-te dziecko 12-letnie i 34 % młodzieży 18-letniej. Odsetek osób w wieku 35-44 lat z zachowanym pełnym uzębieniem nie przekraczał 3 %. U około 60 % badanej młodzieży stwierdzono potrzebę opieki ortodontycznej, a choroby stawu skroniowo-żuchwowego stwierdzono u ponad 35 % osób dorosłych poniżej 45 roku życia.

Przytoczone dane z badań epidemiologicznych wykonanych przez Z. Jańczuka i wsp. dla Resortu Zdrowia oraz łatwość wczesnego wykrycia wielu bezobjawowych stanów patologicznych dowodzą, że zapewnienie powszechnej dostępności do badania rtg pantomograficznego jest warunkiem sine qua non we współczesnej stomatologii.

Praca recenzowana

K. Bogusławska, A. Brodecka, T.M. Kercz, I. Pietrasiak, K. Pietrzycka

Kierownik: dr n. med. Tomasz Maria Kercz