Środki ochrony skóry i ich wpływ na stan zdrowia skóry

Jako swego rodzaju płaszcz ochronny naszego organizmu, skóra pełni wiele istotnych funkcji wynikających z jej właściwości obronnych przed potencjalnie szkodliwymi czynnikami fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi oraz mechanicznymi. Skóra jest jednym z największych organów naszego ciała – zajmuje od 1,5 m² do 2 m². Stanowi półprzepuszczalną barierę, która chroni organizm przed negatywnym wpływem środowiska zewnętrznego. Odpowiada ponadto za złożone funkcje wydzielnicze i regulacyjne.

Skóra – budowa i funkcje

Skóra jest zbudowana z trzech podstawowych warstw nałożonych na siebie: naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Niezwykle istotną rolę pełni warstwa środkowa, czyli skóra właściwa. Stanowi ona docelowe miejsce działania większości substancji czynnych, stosowanych w preparatach kosmetycznych. To właśnie w skórze właściwej znajdują się niezwykle ważne elementy budowy tego organu, odpowiadające za jej wygląd oraz procesy starzenia, jak włókna kolagenowe i elastyczne, a także fibroblasty oraz kwas hialuronowy wchodzący w skład substancji międzykomórkowej skóry właściwej.

Warstwą odpowiadającą za znaczną część ochronnych i barierowych funkcji skóry, wpływającą także na możliwość dotarcia substancji kosmetycznie czynnych w głąb tkanki, jest naskórek. Natomiast położona najgłębiej tkanka podskórna, zbudowana z tkanki łącznej i tłuszczowej, umożliwia skórze przesuwanie się, ponadto magazynuje energię, stanowi warstwę izolacyjną oraz chroni przed urazami.

Skóra rąk

Skóra rąk nie posiada podskórnej tkanki tłuszczowej, jest również niemal pozbawiona gruczołów łojowych, posiada natomiast liczne gruczoły potowe. Co za tym idzie, ilość wydzielanego sebum jest dużo niższa niż w innych partiach ciała. Powoduje to zmniejszenie zdolności naskórka do utrzymywania wilgoci, a tym samym skóra dłoni podatna jest na uszkodzenia; staje się wówczas szorstka, twarda, postarzała. Ponadto uszkodzona bariera naskórka sprzyja penetracji do wnętrza organizmu bakterii i innych czynników chorobotwórczych.

Ekspozycja skóry na czynniki zewnętrzne

Każdego dnia skóra naszych rąk jest narażona na kontakt z wieloma substancjami chemicznymi, które znajdują się w składzie kosmetyków, detergentów lub środków do dezynfekcji. Choć odpowiednie ustawy nakładają na producentów kosmetyków i środków dezynfekcyjnych obowiązek przestrzegania norm dopuszczanych stężeń substancji czy konserwantów, preparaty te mogą powodować niepożądane skutki. Dzieje się tak, ponieważ w ich składzie znajduje się wiele substancji, a każda z nich (lub jej metabolity) mogą powodować potencjalne zagrożenie. Narażone są zwłaszcza osoby, u których mechanizmy ochronne naskórka zostały osłabione w zakresie kwasowości, trwałości płaszcza lipidowego oraz zaburzeń przepuszczalności.

Zmiany na skórze po użyciu substancji toksycznej lub alergizującej

Niewłaściwie dobrane kosmetyki, mydła lub antyseptyki mogą wywoływać różnego rodzaju zmiany skórne, takie jak: wyprysk kontaktowy z podrażnienia, alergiczny wyprysk kontaktowy, pęknięcia naskórka, spierzchnięcie bądź wysuszenie.

Wyprysk kontaktowy, nazywany również dermatozą ze zużycia, to zmiana chorobowa powstająca na skórze wskutek działania substancji toksycznej lub kontaktu z alergenem, z którym chory styka się w życiu codziennym lub w pracy zawodowej. Wpływ na to ma ilość danej substancji, sposób jej aplikacji, jak i czas stosowania.

Natomiast reakcja skóry na czynniki drażniące zawarte w rożnych substancjach jest bardzo osobnicza. Objawy, które diagnozują obraz kliniczny wyprysku z podrażnienia są różne, zależne od czynników drażniących danej substancji. Najczęściej występują objawy pieczenia skóry, czasem towarzyszący delikatny świąd oraz niewielkie wykwity (np. pęcherzyki). U osób z wysuszoną, zmienioną zapalnie skórą, z uszkodzonym naskórkiem symptomy te mogą występować w większym nasileniu, a nieswoisty stan zapalny będzie ułatwiał przenikanie alergenów.

Ze względu na mechanizm powstawania, zmiany możemy podzielić na wyprysk niealergiczny oraz wyprysk alergiczny. Wyprysk niealergiczny, czyli dermatoza z podrażnienia, spowodowany jest działaniem czynników drażniących.

Drugą grupę stanowi wyprysk alergiczny, który ma podłoże immunologiczne i związany jest z IV typem reakcji alergicznej. Ten typ nie jest zależny od czasu ani stężenia danej substancji. Jego objawem jest często intensywny świąd. W leczeniu miejscowym stosowane są maści steroidowe, leki odkażające, antybiotyki aplikowane na skórę. Przy leczeniu ogólnym konieczne są leki antyhistaminowe, kwas askorbinowy, wapń, niekiedy również leki immunosupresyjne.

Przewlekłe stosowanie substancji chemicznych, z którymi możemy mieć kontakt w pracy zawodowej lub w domu (np. częste mycie skóry, stosowanie agresywnych, nieprofesjonalnych środków do dezynfekcji lub środków czyszczących) powoduje niszczenie mechanizmów obronnych skóry. W wyniku tego nasze dłonie stają się wysuszone, zaczerwienione, pojawiają się na nich pęknięcia, występuje łuszczenie, powierzchowne rogowacenie. Jeżeli zmiany utrzymują się przewlekle, mogą ulegać wtórnym nadkażeniom. Z tego powodu każdy środek aplikowany na skórę dłoni powinien być nie tylko skuteczny, ale przede wszystkim bezpieczny i przyjazny dla skóry.

Większość chorób skóry dłoni, takich jak m.in. alergie kontaktowe, zapalenia skóry, kontaktowe zapalenia skóry z podrażnienia, pokrzywka kontaktowa, fotodermatozy kontaktowe uwzględniono w Wykazie chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym.

W Polsce środki ochrony skóry objęte są normą PN-88/Z-08054, natomiast Dyrektywa 89/656/EWG określa minimalne wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczące stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej.

Dłonie to nasza wizytówka, o czym należy pamiętać wybierając środki profesjonalne, przebadane, bezpieczne i skuteczne. Niestety pracodawcy nierzadko kierują się względami ekonomicznymi, pomijając aspekt dermatologiczny i zdrowotny. A w jakim celu my je stosujemy, szczególnie w czasie pandemii? Środki do dezynfekcji skóry dłoni stosuje się w celu ochrony przed czynnikami szkodliwymi, takimi jak bakterie, wirusy i grzyby. W życiu codziennym jest to obecnie nasza podstawowa procedura, która ma za zadanie zabezpieczyć nas przed rozprzestrzenianiem się drobnoustrojów.

Środki do ochrony skóry dłoni

Chcąc chronić skórę, należy wybierać środki o pełnym spektrum, które skutecznie i w możliwie szybkim czasie usuną z powierzchni dłoni większość czynników zakaźnych. Należy przy tym pamiętać, że wraz z usunięciem potencjalnie szkodliwych drobnoustrojów użyte środki mogą spowodować uszkodzenia bariery fizjologicznej skóry. Wskazane jest zatem używanie takich preparatów, które w swoim składzie zawierają środki nawilżające oraz pielęgnujące. Optymalnym wyborem są te preparaty, które można stosować (zgodnie z zaleceniem producenta) wielokrotnie w ciągu dnia, po każdym pacjencie, bez negatywnych konsekwencji zdrowotnych.

Bibliografia:

1. Adamski Z., Kaszuba A.: Dermatologia dla kosmetologów. Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2010.
2. Kołodziejczak A.: Kosmetologia. Tom 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.
3. Noszczyk M.: Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.
4. Martini M. C.: Kosmetologia i farmakologia skóry. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
5. Zych M., Górska E., Jankiewicz U., Kowalczyk P.: Środki dezynfekcyjne oraz skuteczność ich działania na drobnoustroje skóry. Nowa Medycyna, 2013, 1: 31–34.

Agnieszka Gromadzka