Jaką funkcję pełnią poszczególne zęby?

Choć w porównaniu z innymi kręgowcami nie mamy zbyt wielu zębów (zaledwie po 16 w dolnej i górnej szczęce, co przy np. 30 górnych i dolnych zębach warana i ponad trzech tysięcach zębów rekina jest naprawdę skromną liczbą) – to nasze uzębienie jest wyjątkowo funkcjonalne i zróżnicowane.

W jaki sposób ewoluowały zęby ssaków?
Zęby zwierząt stojących na niższym od ssaków poziomie ewolucyjnym cechuje tzw. homodontyzm. Pojęcie to oznacza, że wszystkie zęby osobników danego gatunku posiadają podobny kształt i zbliżoną wielkość (czyli wszystkie zęby w szczęce warana są prawie identyczne). Tymczasem ssaki charakteryzują się uzębieniem heterodontycznym – ich zęby mają różny kształt i wielkość w zależności od przeznaczenia. W przypadku typowego uzębienia heterodontycznego wyróżnia się cztery podstawowe grupy funkcjonalne zębów: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i trzonowce. Opis rozmieszczenia zębów w obrębie danego gatunku określa tzw. wzór zębowy (formuła zębowa).
 

Do czego ssakom służą zęby?
Przede wszystkim do zdobywania i rozdrabniania pokarmu. Umożliwiają również zabijanie i obronę, przenoszenie młodych i iskanie (usuwanie pasożytów skórnych). W przypadku ludzi oraz małp naczelnych pełnią też ważną funkcję w wyrażaniu emocji i umożliwiają artykulację różnych dźwięków.

Mięsożercy kontra roślinożercy
Charakterystycznę cechą ssaków mięsożernych są duże, ostre i lekko zakrzywione kły przystosowane do przytrzymywania i uśmiercania ofiary. Zęby te z łatwością przebijają skórę i rozszarpują mięso na mniejsze kawałki. Razem z zaopatrzonymi w ostre krawędzie zębami policzkowymi (do których zaliczamy przedtrzonowce i trzonowce) tworzą śmiercionośną broń dostosowaną do cięcia, rozcinania, miażdżenia, rozcierania i łamania.
Także zwierzęta pożywiające się wyłącznie pokarmem roślinnym dysponują wyspecjalizowanymi zębami. Na przykład bydło i konie mają spłaszczone trzonowce do rozcierania pokarmu i dobrze rozwinięte siekacze do ścinania trawy. Wyjątek wśród roślinożerców stanowią przeżuwacze, których pokarm jest na tyle jednolity, że nie wymaga funkcjonalnego podziału uzębienia. Zęby tych zwierząt są duże, o płaskich powierzchniach, a górne siekacze nigdy się nie rozwijają, ponieważ przeżuwacze ścinają trawę przez przyciskanie jej powierzchnią języka i górnej wargi do dolnych siekaczy.
Natomiast kły – tak imponujące u mięsożerców – są u zwierząt odżywiających się pokarmem roślinnym zazwyczaj bardzo zredukowane.

Wszystkożerny jak człowiek
Jesteśmy, jak wiadomo, jest gatunkiem wszystkożernym, dlatego nasze uzębienie jest wypadkową dwóch różnych systemów rozdrabniających: mamy zęby zróżnicowane pod względem kształtu i budowy, nie są one jednak tak mocno wyspecjalizowane jak u innych gatunków ssaków. Raczej nie zagryziemy nikogo naszymi krótkimi kłami, nie mamy też trzonowców-łamaczy do miażdżenia grubych kości ani rosnących przez całe życie siekaczy.
Nasz uzębienie składa się z 4 grup zębów:
– 8 zębów siecznych w kształcie dłuta, za pomocą których odgryzamy kęsy jedzenia,
– 4 kłów w kształcie stożka, służących do chwytania pokarmu i kawałkowania go na mniejsze porcje,
– 8 zębów przedtrzonowych, zaopatrzonych w dwa guzki na powierzchni żującej – zęby te rozgniatają i rozcierają pokarm,
– 12 trzonowców (szóstka, siódemka i ósemka) – zęby trzonowe mają na powierzchni wiele guzków i są wykorzystywane do miażdżenia i rozcierania jedzenia.

Pamiętajmy – KAŻDY z naszych zębów pełni ważną rolę w procesie trawienia i wpływa na funkcjonowanie całego układu pokarmowego. Dlatego tak istotne jest to, abyśmy posiadali jak najdłużej WSZYSTKIE zęby.

B.Sz.