Dlaczego podejmujemy nietrafne decyzje?

Lubimy postrzegać siebie jako istoty racjonalne, wydające rozsądne, wyważone sądy i oceny. Podobne myślenie przenosimy często na pacjentów, zakładając, że na podstawie okrojonych informacji są oni w stanie podjąć najlepsze dla siebie decyzje dotyczące rozpoczęcia i kontynuacji leczenia. Jednakże psychologia nie do końca zgadza się z tymi poglądami.

Specjaliści zwracają uwagę na to, że często niezwykle umiejętnie i sprawnie analizujemy rzeczywistość, a mimo to każdego dnia zdarza się nam podejmować szereg błędnych decyzji i dokonywać nietrafnych wyborów. Pół biedy, gdy chodzi o sprawy o minimalnym znaczeniu, jak np. nietrafiony zakup czy zły wybór miejsca na weekendowy wypoczynek. Nieprawidłowe sądy potrafią być jednak znacznie bardziej brzemienne w skutki. Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego nasze decyzje często nie są tak trafne, jak byśmy chcieli? W niniejszym artykule przyjrzę się jednej z przyczyn takiego stanu rzeczy, a mianowicie podstawowym skrótom myślowym, które prowadzą do błędów we wnioskowaniu i ocenie sytuacji. Przeanalizuję je z poziomu gabinetu stomatologicznego, skupiając się zarówno na sposobie postrzegania rzeczywistości przez pacjenta, jak i przez samego lekarza dentystę.

Wśród psychologów poznawczych i społecznych bardzo popularnym tematem jest tzw. poznanie społeczne, czyli analiza tego, w jaki sposób ludzie przetwarzają informacje w celu podjęcia określonych decyzji. W każdej minucie dociera do nas nieprawdopodobna liczba bodźców, przekraczająca nasze możliwości analizy i przetwarzania. W związku z tym jesteśmy bez przerwy zmuszani do tego, by wybierać, które z tych informacji warte są bliższego przestudiowania, które można po prostu zarejestrować bez specjalnego skupiania się na nich, a które nie są nawet warte rejestrowania (na ile dobrze pamiętacie swoją dzisiejszą drogę do pracy/domu/sklepu?). W efekcie szereg informacji nigdy nie trafia do naszej świadomości, a te, które już przechodzą przez filtr świadomego zauważenia, są następnie okrajane, upraszczane i częściowo ignorowane. W codziennym życiu stosujemy bowiem szereg uproszczeń i skrótów myślowych, zwanych przez specjalistów heurystykami. Pozwalają nam one na to, by zwracać uwagę tylko na część informacji zawartych w danym przekazie dochodzącym do nas z zewnątrz w celu szybkiego zrozumienia meritum sprawy i rozpoczęcia określonego działania. Przypomina to wybieranie książki w księgarni: stojąc przy regale nie czytamy każdej po kolei, a posługujemy się określoną taktyką – może to być np. zawężenie wyboru do określonego autora czy preferowanej kategorii, po czym pobieżne przejrzenie kilku pozycji i w efekcie dokonanie zakupu, jeśli któraś z książek spełnia nasze kryteria. Tak samo, rozmawiając z naszą rejestratorką nie analizujemy każdej najdrobniejszej informacji zawartej w jej słowach, tonie głosu, mimice itd., a skupiamy się na głównym przesłaniu, np. na informacji: „Ani nie będzie jutro w pracy, trzeba załatwić zastępstwo”. Jest to bardzo użyteczna strategia, gdyż umożliwia nam szybkie funkcjonowanie i nie prowadzi do paraliżu przy najprostszej sytuacji wymagającej podjęcia wyboru. Jednakże, jak każda strategia opierająca się na stosowaniu uproszczeń i ignorowaniu części informacji, podatna jest na powstawanie błędów, które w efekcie powodują, że raz na jakiś czas nasze wybory nie są tak trafne, jak byśmy tego chcieli. Jednym słowem, coś za coś – z jednej strony mamy szybkość i możliwość płynnego funkcjonowania, z drugiej ryzyko nietrafnych wyborów. Bardzo plastyczny przykład uproszczonego wnioskowania podaje jeden z czołowych psychologów społecznych – Elliot Aronson.

Pełna treść artykułu w numerze 6(40)/2012 dwumiesięcznika "e-Dentico"