Zaburzenia czynnościowe narządu żucia wśród pacjentów zgłaszających się do stomatologa

W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost liczby chorych z zaburzeniami narządu żucia. Zaburzenia te, obok próchnicy zębów i chorób przyzębia stanowią jeden z podstawowych problemów społecznych współczesnej stomatologii.

Zaburzenia czynnościowe narządu żucia, ze względu na złożoną patogenezę, stwarzają wiele trudności diagnostycznych i terapeutycznych. Umiejętność rozpoznawania dysfunkcji i dostrzegania zależności między pojedynczymi ogniwami narządu żucia jest miarą doświadczenia klinicznego, tak potrzebnego w codziennej praktyce stomatologicznej.

Jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń czynnościowych narządu żucia jest stres psychologiczny (Okeson, 1995; Olesen, 1993). We współczesnych warunkach życia człowieka jest on zjawiskiem powszechnym i z tego powodu wydaje się predystynować do powstawania wszelkich zaburzeń.

Stres psychologiczny może wywoływać parafunkcje narządu żucia i doprowadzać do hiperfunkcji mięśni, co w konsekwencji prowadzi do dysfunkcji w zakresie jamy ustnej i żuchwy. Cechuje ją między innymi bóle i trzaski w stawie skroniowo-żuchwowym, ograniczenie ruchomości stawu. W około 15% przypadków dysfunkcji towarzyszy ból głowy typu napięciowego (Beaton, 1991; Duckro, 1990; Gerke, 1992, Koeck, 1997; Kutilla, 1997).

Kliniczna diagnostyka czynności narządu żucia wymaga zarówno szerokich wiadomości z zakresu anatomii i fizjologii, jak i umiejętności samego lekarza w prowadzeniu wywiadu medycznego i stomatologicznego, badania przedmiotowego oraz badań pomocniczych. Z badań dodatkowych najbardziej pomocne jest badanie przy użyciu technik obrazowania RTG i NMR (Koeck, 1997).

Diagnostyka instrumentalna czynności narządu żucia stanowi uzupełnienie klinicznej analizy czynnościowej. Opiera się ona na wewnątrzustnej rejestracji centralnego położenia głów żuchwy w stawach skroniowo-żuchwowych oraz i ocenie wzajemnych wpływów biomechanicznych struktur narządu żucia (Gerber, 1990; Kleinrok, 1992; Koeck, 1997).

Fizjologiczna czynność całego narządu żucia przebiega harmonijnie, wiążąc ze sobą poszczególne elementy tego układu. Kiedy powstaje nierównomierne obciążenie, przekazywane z mięśni na stawy, na zęby oraz na inne tkanki narządu żucia, tworzy się zamknięty krąg przyczyn i skutków.Dlatego tak ważne jest postawienie prawidłowej diagnozy, docierającej do przyczyn i umożliwiającej wybranie właściwego sposobu leczenia.

Wśród pacjentów zgłaszających się do stomatologa w celu sanacji jamy ustnej i protezowania oceniano występowanie zaburzeń czynnościowych narządu żucia.

W prowadzonych badaniach pod uwagę wzięto 536 pacjentów, w tym 348 kobiet, (64,9% badanych) i 188 mężczyzn (35,1% badanych). Wiek badanych zamykał się w przedziale od 16 do 70 lat (średnia wieku 36,9 lat).

Metodykę badań oparto na ukierunkowanym wywiadzie, badaniu przedmiotowym, diagnostyce instrumentalnej (wewnątrzustnej rejestracji zwarcia, wykresie łuku gotyckiego i strzałkowym wykresie toru wyrostka kłykciowego żuchwy) i badaniu RTG.

W wywiadzie zwrócono uwagę na występowanie parafunkcji zwarciowych (zgrzytanie zębami, zaciskanie zębów) i niezwarciowych (żucie gumy, gryzienie ołówków, ogryzanie płytki paznokciowej, ogryzanie łożyska paznokciowego, przygryzanie błony śluzowej warg i policzków), na asymetryczne żucie pokarmów, występowanie bólów głowy, w szczególności bólu głowy typu napięciowego, jako skutek działania czynników psychogennych.

Końcowym etapem wywiadu było również ustalenie związku przyczynowego pomiędzy występowaniem objawów dysfunkcji a przebytym leczeniem stomatologicznym (protetycznym czy ortodontycznym).

W badaniu przedmiotowym uwzględniono objawy akustyczne w czasie ruchu żuchwy, bolesność dotykową mięśni, braki zębowe. Instrumentalna diagnostyka czynności dotyczyła wewnątrzustnej rejestracji zwarcia za pomocą płytek wewnątrzustnych i kinematycznego łuku twarzowego systemu Gerbera, analizy wykresu łuku gotyckiego oraz analizy wykresu strzałkowego toru głowy żuchwy. Badanie rtg polegało na wykonaniu zdjęcia pantomograficznego i jego analizie.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że u połowy zgłaszających się osób występowały zaburzenia narządu żucia. Zaburzenia te współwystępowały z wykonywanymi parafunkcjami, bólami głowy typu napięciowego i z brakami w uzębieniu.

dr n. med. Tomasz Maria Kercz