Laser w diagnostyce próchnicy – precyzja, która wspiera decyzje kliniczne

Próchnica to jedna z najczęstszych chorób jamy ustnej – powszechna, ale podstępna. Choć mogłoby się wydawać, że jej rozpoznanie to rutynowa część codziennej pracy lekarza dentysty, diagnostyka wczesnych zmian próchnicowych nastręcza wielu trudności, zwłaszcza gdy ogniska chorobowe rozwijają się w niewidocznych miejscach. O wyzwaniach, ograniczeniach tradycyjnych metod, a także roli nowoczesnych narzędzi laserowych w skutecznym wykrywaniu próchnicy opowiada dr n. med. Agnieszka Mojsym, która temat ten uczyniła przedmiotem swojej pracy doktorskiej.

Próchnica jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych, ale jej diagnostyka – wbrew pozorom – wcale nie jest łatwym zadaniem. Z jakimi trudnościami najczęściej spotykają się lekarze dentyści w rozpoznawaniu tego schorzenia?

Dr n. med. Agnieszka Mojsym: Próchnica zębów rzeczywiście jest jedną z najczęstszych chorób jamy ustnej, ale jej rozpoznanie wcale nie należy do najłatwiejszych. Z medycznego punktu widzenia próchnica to proces patologiczny dotyczący zmineralizowanych tkanek zęba – szkliwa, zębiny i cementu korzeniowego. Choroba ta rozpoczyna się od demineralizacji części nieorganicznych tkanek zęba, a następnie dochodzi do rozpadu składników organicznych. Wczesne wykrycie zmian pozwala jeszcze na ich zatrzymanie poprzez remineralizację, jednak problemem jest właśnie to, że wiele przypadków pozostaje niezauważonych aż do momentu, gdy dochodzi do poważniejszych uszkodzeń struktury zęba czy stanów zapalnych miazgi i tkanek okołokorzeniowych.

Jednym z głównych wyzwań w diagnostyce jest fakt, że początkowe zmiany próchnicowe są często trudne do uchwycenia gołym okiem. Płytka nazębna (biofilm) – będąca głównym prekursorem próchnicy – pojawia się krótko po szczotkowaniu, a szczególne trudności sprawiają miejsca retencyjne, takie jak bruzdy, przestrzenie międzyzębowe, okolice przydziąsłowe, nieszczelne wypełnienia czy elementy uzupełnień protetycznych. To tam płytka gromadzi się najczęściej, a jej niedokładne usuwanie może prowadzić m.in. do powstawania kamienia nazębnego, który dodatkowo utrudnia diagnostykę.

Kolejnym problemem jest subiektywny charakter oceny klinicznej – rozpoznanie zmian opiera się w dużej mierze na doświadczeniu i intuicji lekarza. Mimo że złotym standardem pozostaje metoda wizualno-dotykowa wspomagana zdjęciem radiologicznym, to nie zawsze daje ona pełny obraz wczesnych zmian, zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach. Diagnostyka wymaga dobrego oświetlenia, odpowiednich narzędzi oraz dokładnego badania wewnątrzustnego. Niestety, w praktyce nie każda zmiana jest jednoznaczna, a granica między stanem zdrowym a początkiem demineralizacji bywa nieostra.

Dlatego tak ważne jest nie tylko odpowiednie przeszkolenie i doświadczenie lekarza, ale także stosowanie nowoczesnych metod wspomagających diagnostykę oraz regularne kontrole pacjenta. Tylko wtedy jesteśmy w stanie wychwycić próchnicę na etapie, gdy można ją jeszcze skutecznie zatrzymać bez konieczności ingerencji w tkanki twarde zęba.

Dużym wyzwaniem dla praktykujących stomatologów jest rzetelna diagnostyka ognisk próchnicy na powierzchniach stycznych zębów bocznych. Skąd biorą się te trudności?

– Diagnostyka ognisk próchnicy na powierzchniach stycznych zębów bocznych rzeczywiście stanowi duże wyzwanie w codziennej praktyce. Wynika to przede wszystkim z uwarunkowań anatomicznych – są to obszary trudno dostępne, ograniczone obecnością sąsiedniego zęba, co utrudnia ich bezpośrednią obserwację. W przeciwieństwie do innych lokalizacji, zmiany próchnicowe w tych miejscach zazwyczaj nie dają żadnych objawów odczuwalnych przez pacjenta, dopóki nie osiągną zaawansowanego stadium obejmującego zębinę. To sprawia, że w wielu przypadkach próchnica powierzchni stycznych wykrywana jest zbyt późno.

Co więcej, wczesne zmiany na tych powierzchniach często są niemożliwe do zidentyfikowania bez użycia specjalistycznych narzędzi. Dlatego w praktyce ogromne znaczenie ma zastosowanie lup zabiegowych, mikroskopu stomatologicznego z dodatkowym oświetleniem czy kamery wewnątrzustnej – pozwalają one na dokładniejszą ocenę struktury tkanek twardych zęba, nawet przy niewielkich ogniskach demineralizacji. Często wspomagamy się również dodatkowymi metodami, takimi jak separatory ortodontyczne i nitki dentystyczne, a nawet wykonaniem silikonowych wycisków, aby uzyskać lepszy dostęp do przestrzeni międzyzębowych i przeprowadzić rzetelną ocenę.

W ostatnich latach na rynku pojawiły się też nowe, zaawansowane technologicznie urządzenia diagnostyczne, które umożliwiają nieinwazyjne, powtarzalne badania i wykrywanie zmian próchnicowych już na bardzo wczesnym etapie ich rozwoju. Dzięki temu mamy coraz większe możliwości, by skutecznie monitorować te trudnodostępne obszary i działać zanim dojdzie do nieodwracalnych uszkodzeń. Jednak nawet przy wsparciu technologii, diagnostyka powierzchni stycznych wciąż wymaga dużego doświadczenia, precyzji oraz czujności ze strony lekarza.

Diagnostyka próchnicy powierzchni stycznych zębów bocznych z wykorzystaniem technik laserowych była tematem Pani rozprawy doktorskiej – skąd wziął się pomysł na opracowanie naukowe właśnie tego zagadnienia? Jakie były najważniejsze cele Pani pracy?

– Pomysł na zajęcie się diagnostyką próchnicy powierzchni stycznych zębów bocznych przy użyciu technik laserowych zrodził się z codziennych obserwacji w gabinecie stomatologicznym. To właśnie te obszary – ze względu na swoją anatomiczną niedostępność – sprawiają klinicystom najwięcej trudności, zwłaszcza w przypadku próchnicy przedubytkowej, która nie daje jeszcze jednoznacznych objawów i często pozostaje niezauważona. Właściwa diagnoza na tym etapie jest kluczowa, bo pozwala dobrać odpowiednie, często jeszcze nieinwazyjne metody profilaktyczno-lecznicze.

Celem mojej pracy doktorskiej była właśnie ocena skuteczności technik laserowych w wykrywaniu zmian próchnicowych na powierzchniach stycznych zębów bocznych. Skupiłam się nie tylko na skuteczności samych urządzeń, ale też na praktycznym zastosowaniu ich w kontekście codziennej pracy lekarza stomatologa. Zależało mi na sprawdzeniu, na ile takie technologie mogą stanowić realne wsparcie w podejmowaniu trafnych decyzji diagnostycznych.

W ramach prowadzonych badań postawiłam sobie także cele pośrednie: ocenę świadomości pacjentów w zakresie profilaktyki i nowoczesnych metod diagnostycznych, analizę zgodności interpretacji wyników uzyskanych przy pomocy technik laserowych oraz ocenę, czy ich zastosowanie może ograniczyć konieczność interwencji chirurgicznej.

Na czym polegało przeprowadzone na potrzeby rozprawy badanie i jakie przyniosło wyniki?

– Badanie przeprowadziłam w warunkach gabinetu stomatologicznego, w grupie ogólnie zdrowych pacjentów w wieku od 16 do 64 lat, którzy zgłosili się na wizytę kontrolną bez dolegliwości bólowych, oceniając u nich zęby boczne – zarówno szczęki, jak i żuchwy – z pierwotnymi zmianami próchnicowymi na powierzchniach stycznych.

U każdego pacjenta przeprowadzono badanie kliniczne, ocenę higieny jamy ustnej (wskaźnik API), a także diagnostykę z wykorzystaniem dwóch nowoczesnych urządzeń: kamery DIAGNOcam (światło bliskiej podczerwieni) i lasera DIAGNOdent Pen (fluorescencja laserowa). Dodatkowo przeprowadzono badanie ankietowe, aby ocenić świadomość pacjentów w zakresie higieny i nowoczesnych metod diagnostycznych.

Wyniki pokazały, że większość badanych pacjentów stosuje prawidłowe nawyki higieniczne, ale aż 92% z nich nigdy wcześniej nie miało wykonywanej diagnostyki laserowej. Analiza porównawcza wyników DIAGNOcam i DIAGNOdent Pen wykazała między nimi silną zgodność – im wyższy wynik jednego urządzenia, tym wyższy drugiego. Na podstawie uzyskanych danych określono wartość graniczną DIAGNOdent Pen (≥19), powyżej której zalecana była interwencja terapeutyczna – co okazało się wyższą wartością niż sugerują dostępne źródła.

Najczęściej interwencji wymagały zęby górne oraz powierzchnie styczne dystalne. Ciekawym spostrzeżeniem było też to, że konieczność leczenia częściej dotyczyła młodszych pacjentów oraz tych, którzy rzadziej korzystali z nici dentystycznych.

Wnioski z badania były bardzo praktyczne i można je streścić w kilku zdaniach. Nowoczesne technologie mogą skutecznie wspierać lekarzy w wykrywaniu wczesnych zmian próchnicowych. Urządzenia laserowe nie powinny jednak zastępować badania klinicznego, a jedynie je uzupełniać. Korzystanie z obu metod jednocześnie – DIAGNOcam i DIAGNOdent – zmniejsza ryzyko błędów diagnostycznych, a w świetle uzyskanych wyników metoda DIAGNOcam może być dobrą alternatywą dla zdjęć RTG w codziennej praktyce.

Podsumowując – badanie potwierdziło wartość diagnostyczną technologii laserowych w ocenie próchnicy powierzchni stycznych i wskazało konkretne sytuacje, w których mogą one realnie wspomóc lekarza w podejmowaniu trafnych decyzji terapeutycznych.

W swojej pracy podkreśliła Pani przydatność technik laserowych – konkretnie kamery laserowej DIAGNOcam i lasera diagnostycznego DIAGNOdent Pen – w diagnostyce próchnicy powierzchni stycznych zębów bocznych. Jakie korzyści – Pani zdaniem – płyną dla lekarzy dentystów ze stosowania w codziennej praktyce tego typu nowoczesnych narzędzi?

– Zastosowanie nowoczesnych technologii, takich jak DIAGNOcam i DIAGNOdent Pen, zdecydowanie poszerza możliwości diagnostyczne lekarza stomatologa, zwłaszcza w zakresie wczesnego wykrywania próchnicy powierzchni stycznych, które w badaniu klinicznym bywają trudne do oceny.

DIAGNOcam to narzędzie wyjątkowo intuicyjne w obsłudze – przypomina klasyczną kamerę wewnątrzustną, ale wykorzystuje światło bliskiej podczerwieni. Badanie jest całkowicie bezbolesne i komfortowe dla pacjenta, a obrazy można od razu pokazać na ekranie. To nie tylko ułatwia diagnozę, ale też wzmacnia komunikację i zaufanie pacjenta, który może „zobaczyć” problem. Dodatkowo, zapisane zdjęcia pozwalają na długofalowe monitorowanie zmian bez konieczności powtarzania zdjęć RTG.

DIAGNOdent Pen działa w oparciu o fluorescencję laserową i pozwala na powtarzalne pomiary, co jest przydatne w obserwacji postępu lub zatrzymania próchnicy. Sprawdza się jako narzędzie uzupełniające – szczególnie w przypadku zmian w fazie przedubytkowej. Wymaga wprawdzie precyzyjnego ułożenia sondy i wcześniejszej kalibracji, ale dobrze wdrożony daje wiarygodne wyniki.

Największą korzyścią dla lekarza jest możliwość postawienia trafnej diagnozy na bardzo wczesnym etapie – zanim jeszcze dojdzie do utraty twardych tkanek zęba. To otwiera drogę do leczenia nieinwazyjnego, profilaktyki i realnego zatrzymania procesu próchnicowego. Oczywiście kluczowe jest połączenie tych nowoczesnych metod z badaniem klinicznym oraz świadomym podejściem lekarza, który potrafi właściwie interpretować wyniki oraz podejmować decyzje w kontekście całościowego obrazu pacjenta.

Dziękuję za rozmowę!

Dr n. med. Agnieszka Mojsym to absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, specjalistka stomatologii zachowawczej z endodoncją, uczestniczka licznych kursów, szkoleń i konferencji prowadzonych przez wybitnych wykładowców z kraju i zagranicy. W październiku 2024 r. obroniła z wyróżnieniem pracę doktorską „Diagnostyka próchnicy powierzchni stycznych zębów bocznych z wykorzystaniem technik laserowych”, napisaną pod kierownictwem prof. dr n. med. Renaty Chałas. W wywiadzie dla portalu Dentonet opowiedziała o założeniach swojej pracy, wykonanych na jej potrzeby badaniach oraz kluczowych wnioskach.