Sztuka słuchania pacjenta – empatia jako narzędzie pracy

W codziennej pracy w gabinecie stomatologicznym liczą się nie tylko kompetencje kliniczne, ale także komunikacja z pacjentem. Umiejętność empatycznego słuchania to nieodzowny element pracy higienistek i asystentek stomatologicznych, który przekłada się na jakość leczenia, lojalność pacjenta oraz komfort całego zespołu.

Stomatologia to jedna z tych dziedzin medycyny, w których bariera lęku pacjenta jest wyjątkowo wysoka. Statystyki pokazują, że aż 30-40% pacjentów odczuwa stres przed wizytą u dentysty, a nawet 15% unika leczenia ze względu na dentofobię. To oznacza, że niemal połowa osób pojawiających się w gabinecie potrzebuje nie tylko pomocy medycznej, ale również wsparcia emocjonalnego.

W tej rzeczywistości to właśnie higienistki i asystentki stomatologiczne – osoby często odpowiedzialne za pierwszy kontakt z pacjentem – odgrywają kluczową rolę w łagodzeniu napięcia, budowaniu relacji oraz wspieraniu procesu leczenia. Narzędziem, które pozwala osiągać te cele, jest empatyczna komunikacja – oparta na aktywnym słuchaniu, uważności i zrozumieniu indywidualnych potrzeb pacjenta.

Aktywne słuchanie – znaczenie w gabinecie stomatologicznym

Słuchanie to jedno, ale aktywne słuchanie to zupełnie inna jakość – szczególnie ważna w środowisku klinicznym. Polega na świadomym skupieniu się na tym, co pacjent mówi (i jak mówi), zadawaniu pytań pogłębiających oraz parafrazowaniu wypowiedzi w celu potwierdzenia zrozumienia.

W praktyce stomatologicznej oznacza to np. zauważenie, że pacjent mówi: „Długo tu nie byłem, trochę się wstydzę”, co może świadczyć o lęku przed oceną. Aktywne słuchanie w takim przypadku może wyglądać tak: „Rozumiem, że ta wizyta jest dla Pana dużym krokiem. Proszę się nie obawiać – jesteśmy tu, żeby pomóc”

Warto pamiętać, że brak zrozumienia emocji pacjenta może skutkować oporem, przerwaniem leczenia lub nawet agresją werbalną. Empatyczna reakcja pozwala temu zapobiegać.

Relacja terapeutyczna – zaufanie jako element skutecznego leczenia

Relacja pacjent-zespół medyczny oparta na zaufaniu wpływa na szereg aspektów leczenia, m.in. na:

• poziom współpracy pacjenta (przestrzeganie zaleceń, regularność wizyt),

• gotowość do poddania się zabiegom profilaktycznym,

• próg bólu i stresu, który ulega obniżeniu w bezpiecznym środowisku,

• satysfakcję z usług i skłonność do rekomendacji gabinetu.

Zaufanie rodzi się z doświadczenia zrozumienia. Jeśli pacjent czuje, że może powiedzieć o swoich obawach, pytaniach, nawet wstydzie – i zostanie potraktowany z szacunkiem – szybciej angażuje się w leczenie.

Higienistka stomatologiczna, wykonująca często długotrwałe procedury profilaktyczne, ma idealną okazję, by zbudować taką relację – to od jej uważności i podejścia w dużej mierze zależy, czy pacjent wróci na kolejne wizyty.

Trudne emocje pacjenta – jak je rozpoznawać i na nie reagować?

Emocje pacjentów często manifestują się w sposób nieoczywisty. Lęk może przyjmować postać milczenia, unikania kontaktu wzrokowego, drażliwości, pretensjonalnych pytań, ale także wycofania i braku reakcji na pytania.

W sytuacjach napięcia warto stosować technikę „trójstopniowej odpowiedzi empatycznej”.

1. Rozpoznanie emocji: „Widzę, że jest Pan zdenerwowany.”

2. Zrozumienie przyczyny: „To zrozumiałe – wiele osób stresuje się przed leczeniem.”

3. Wsparcie i rozwiązanie: „Mogę Panu wszystko dokładnie wytłumaczyć, żeby było spokojniej.”

Ponadto, warto znać podstawy psychologii bólu – świadomość, że ból jest zjawiskiem nie tylko fizjologicznym, ale i emocjonalnym, pomaga zrozumieć, dlaczego pacjent może odczuwać większy dyskomfort mimo prawidłowo wykonanej procedury.

Narzędzia komunikacji empatycznej w gabinecie

Empatia to nie tylko „bycie miłym”. To konkretne techniki i sposoby komunikacji, które można ćwiczyć i rozwijać.

• Pytania otwarte: „Co Panią skłoniło do tej wizyty?”, zamiast „Czy coś boli?”.

• Parafraza: „Czy dobrze rozumiem, że od kilku miesięcy odczuwa Pani dyskomfort podczas mycia zębów?”.

• Walidacja emocji: „Wiele osób czuje podobnie – to zupełnie normalne”.

• Język niewerbalny: kontakt wzrokowy, otwarta postawa ciała, uśmiech.

• Cisza jako narzędzie – nie bójmy się chwil milczenia, to często momenty, gdy pacjent decyduje się powiedzieć coś ważnego.

Dodatkowo, warto regularnie uczestniczyć w szkoleniach z komunikacji interpersonalnej – są one coraz częściej uwzględniane w programach doskonalenia zawodowego higienistek i asystentek stomatologicznych.

Empatia – korzyści dla zespołu i jakości pracy

Choć empatia służy przede wszystkim pacjentowi, jej pozytywny wpływ odczuwają również członkowie zespołu stomatologicznego. Przekłada się ona na:

• lepszą atmosferę pracy, mniejszy poziom stresu,

• wzrost zadowolenia zawodowego i poczucia sensu wykonywanych obowiązków,

• redukcję ryzyka konfliktów – zarówno z pacjentami, jak i wewnątrz zespołu,

• zwiększenie lojalności pacjentów – osoby z pozytywnymi doświadczeniami polecają gabinet innym.

Empatia staje się zatem elementem strategii jakościowej placówki – przekłada się na markę gabinetu, opinie w Internecie, ocenę pracy personelu i ogólny rozwój zawodowy.

Sztuka słuchania pacjenta to nie „miły dodatek” do codziennych obowiązków, ale realne narzędzie pracy – wpływające na efektywność leczenia oraz komfort. Empatia, rozwijana poprzez codzienną praktykę, szkolenia i autorefleksję, staje się jedną z najważniejszych kompetencji XXI w. w opiece zdrowotnej. Dlatego warto pamiętać: dobrze wykonany skaling to jedno, ale empatyczna rozmowa przed nim – to coś, co pacjent zapamięta na długo.

Na co higienistka powinna zwrócić największą uwagę w instruktażu higieny jamy ustnej? – Najważniejszym aspektem jest kwestia uświadomienia pacjentowi, jaki jest jego prawdziwy poziom higieny jamy ustnej, czyli gdzie są obszary najczęściej pomijane, gdzie są miejsca, których nie doczyszcza. W tym celu świetnie sprawdza się wybarwianie biofilmu – mówi dr n. med. Katarzyna Ostrowska, higienistka stomatologiczna, absolwentka Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu i Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, była prezes Sekcji Profilaktyki i Promocji Zdrowia PTS-u.

Źródła: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9379059/

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9777862/