Czy fiskus za długi podatnika może ścigać rodzinę?

Warto przypomnieć, iż urząd skarbowy w niektórych szczególnych przypadkach może ściągnąć zaległość podatkową nie tylko z majątku nierzetelnego podatnika, lecz również z majątku osób z nim spokrewnionych lub wspólnie prowadzących działalność gospodarczą. Podstawą prawną, która określa zasady stosowania tzw. odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, jest w tym przypadku ordynacja podatkowa.

Na czym polega odpowiedzialność podatkowa?
Odpowiedzialność podatkowa to inaczej prawo wierzyciela, którym jest Skarb Państwa, do żądania zapłaty podatku od podmiotów uchylających się od tego obowiązku, połączone z możliwością przymusowej realizacji świadczenia. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności podatkowej dłużnik, który uchyla się od wykonania zobowiązania, może zostać prawnie zmuszony do spłaty długu. Przy czym jego odpowiedzialność wobec fiskusa ma charakter nie tylko osobisty, lecz również nieograniczony (dotyczy całego, zarówno obecnego, jak i przyszłego majątku).
Zdarza się jednak, iż ściągnięcie zaległości z podatnika nie jest możliwe, a wówczas fiskus może objąć odpowiedzialnością podatkową osoby związane z dłużnikiem stopniem pokrewieństwa lub też prowadzące z nim interesy gospodarcze.

Kiedy stosowana jest zasada odpowiedzialności podatkowej?
Podkreślmy, iż fiskus może obarczyć osoby trzecie odpowiedzialnością podatkową jedynie w odniesieniu do niektórych należności. Należą do nich:
– zaległości podatkowe, do których powstania przyczynił się dany podatnik,
– odsetki za zwłokę od owych zaległości,
– nie zwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,
– podatki niepobrane i pobrane, a nie wpłacone przez płatników lub inkasentów,
– koszty postępowania sądowego.
Przypomnijmy także, iż nie tylko niezapłacony w terminie podatek czy też niezapłacona zaliczka lub rata podatku stanowią w opinii fiskusa zaległość podatkową. Z zaległością podatkową mamy do czynienia również wówczas, gdy otrzymaliśmy nienależny zwrot podatku i nie poinformowaliśmy o tym fakcie organów skarbowych. Wbrew pozorom, taka sytuacja zdarza się dość często w przypadku podatników korzystających z rozmaitych ulg podatkowych.

Bezskuteczna egzekucja
W sytuacji, kiedy egzekucja komornicza nie przyniosła żadnych skutków, ponieważ dłużnik nie dysponuje żadnym majątkiem lub jest dla organów skarbowych nieosiągalny (np. wyjechał na stałe za granicę), fiskus w drodze decyzji może wydać orzeczenie o odpowiedzialności osób trzecich, a następnie – po zakończeniu trybu odwoławczego – wyegzekwować zaległe podatki z ich majątku. Przy czym warto w tym miejscu podkreślić, iż wydanie decyzji nie jest konieczne w przypadku małżonków odpowiedzialnych solidarnie w ramach wspólnego opodatkowania.

Kto może odpowiadać za zaległości podatkowe dłużnika?
Zgodnie z prawem odpowiedzialnością podatkową mogą zostać objęte następujące osoby:
– współmałżonkowie – co ciekawe, fiskus może ściągnąć dług z majątku współmałżonka nawet wówczas, gdy małżeństwo pozostaje w separacji lub jest po rozwodzie. Jednakże mąż lub żona odpowiada całym swym majątkiem tylko i wyłącznie za te zaległości podatkowe, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej i tylko do wysokości wartości przypadającego udziału w majątku wspólnym. Tak więc, jeśli zaległość podatkowa powstała po rozwodzie, były małżonek dłużnika może czuć się bezpiecznie.
– zstępni oraz wstępni (rodzice oraz dzieci dłużnika),
– jego rodzeństwo oraz małżonkowie zstępnych (brat, siostra, synowa, zięć),
– osoby pozostające w stosunku przysposobienia (adopcji),
– osoby pozostające z podatnikiem w faktycznym pożyciu (konkubenci).

Należy jednak dodać, iż wszystkie wymienione wyżej osoby odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z dłużnikiem jedynie w ściśle określonej sytuacji. Osoby te mogą znaleźć się na celowniku fiskusa tylko wtedy, gdy:
– stale współdziałały z dłużnikiem w wykonywaniu działalności gospodarczej,
– osiągały z tego tytułu jakieś korzyści,
– w okresie ich współpracy dłużnik spowodował zaległości podatkowe.

Natomiast w kręgu osób trzecich, w stosunku do których może zostać orzeczona odpowiedzialność podatkowa, znajdują się również osoby prawne. Fiskus może więc zastosować zasadę odpowiedzialności wobec wspólników spółek osobowych, członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, osób firmujących swoim nazwiskiem nielegalnie prowadzoną działalność gospodarczą, a także dzierżawców lub użytkowników nieruchomości.
Jak więc wynika z powyższego wyliczenia, katalog osób, które mogą zostać przez fiskusa zmuszone do spłacania nie swoich długów, jest naprawdę długi. Co prawda, w każdym z wymienionych wcześniej przypadków tryb ściągania zaległych podatków przebiega w nieco inny sposób, różnie też jest definiowany zakres odpowiedzialności osoby trzeciej, jednak podstawa prawna jest identyczna. Warto więc pamiętać, iż odpowiedzialnością za zaległości podatkowe mogą w majestacie prawa zostać obarczone również i takie osoby, które nie miały pojęcia o powstaniu zobowiązania i które się do niego świadomie nie przyczyniły.

B.SZ.