Zapobieganie próchnicy u dzieci niepełnosprawnych – wytyczne ekspertów

Prof. dr hab. n. med. Maria Borysewicz-Lewicka oraz dr n. med. Karolina Gerreth – na podstawie badań klinicznych prowadzonych w ramach projektu „Dzieciństwo bez próchnicy” – opracowały zalecenia dotyczące zapobiegania próchnicy u dzieci niepełnosprawnych.

Zalecenia dotyczące zapobiegania próchnicy u dzieci niepełnosprawnych powstały na podstawie badań klinicznych prowadzonych w ramach projektu „Dzieciństwo bez próchnicy”. Badania wykonano w okresie styczeń-marzec 2017 r. w Poznaniu i Białymstoku. Objęły one populację osób niepełnosprawnych i/lub z chorobami przewlekłymi, w wieku rozwojowym, uczęszczających do placówek nauczania i wychowania (przedszkola, szkoły, stowarzyszenia), a także znajdujących się na oddziale rehabilitacji. Podobne badania kwestionariuszowe przeprowadzono w wymienionych instytucjach wśród rodziców i opiekunów oraz nauczycieli i wychowawców.

Opracowania zaleceń dokonała prof. dr hab. n. med. Maria Borysewicz-Lewicka oraz dr n. med. Karolina Gerreth. Rekomendacje obejmują charakterystykę stanu jamy ustnej osób niepełnosprawnych w oparciu o dane z piśmiennictwa i doświadczenie kliniczne, przyczyny złego stanu zdrowia jamy ustnej u pacjentów z niepełnosprawnością i rekomendacje działań profilaktycznych, które mają na celu poprawę sytuacji.

Charakterystyka stanu jamy ustnej osób niepełnosprawnych w oparciu o dane z piśmiennictwa i doświadczenie kliniczne:

• większe potrzeby lecznicze w porównaniu z populacją osób zdrowych,
• większa liczba zębów z próchnicą, więcej zębów usuniętych, gorsza higiena jamy ustnej,
• większa frekwencja wad zębowo-twarzowych oraz upośledzenie funkcji jamy ustnej,
• różnice u poszczególnych osób w zależności od współistnienia choroby ogólnoustrojowej oraz stopnia niepełnosprawności.

Przyczyny złego stanu zdrowia jamy ustnej u pacjentów z niepełnosprawnością:

• skupienie rodziców i opiekunów na chorobie ogólnoustrojowej – nie doceniają lub/i nie mają możliwości wykonywania zabiegów profilaktycznych i leczenia stomatologicznego,
• mała świadomość problemu u rodziców i opiekunów – niewystarczający poziom edukacji prozdrowotnej,
• często występujące mniejsze zdolności intelektualne i/lub manualne u chorych, nie zezwalające na prawidłowe samodzielne przeprowadzenie codziennych zabiegów profilaktyczno-higienicznych,
• lęk pacjenta i opiekuna przed wizytą w gabinecie,
• brak wystarczającej liczby jednostek przeprowadzających zabiegi leczenia stomatologicznego w znieczuleniu ogólnym,
• brak wiedzy oraz mała praktyka personelu medycznego w zakresie leczenia stomatologicznego osób o obniżonej sprawności,
• niechęć lekarzy i/lub nieprzystosowanie gabinetu stomatologicznego do leczenia osób z tej populacji,
• brak postrzegania przez lekarzy różnych specjalności związku pomiędzy stanem jamy ustnej oraz chorobą przewlekłą lub niepełnosprawnością i związanych z tym komplikacji w leczeniu,
• bariery w dostępie do opieki stomatologicznej (architektoniczne, transportowe, sprzętowe, ekonomiczne, informacyjne, w porozumiewaniu się itp.)

Działania profilaktyczne u osób niepełnosprawnych, do których należy dążyć, powinny obejmować:

• systematyczne i dokładne wykonywanie codziennych zabiegów higienicznych w domu z czynnym udziałem rodzica lub opiekuna,
• systematyczne kontrole stanu zdrowia jamy ustnej i profesjonalne zabiegi profilaktyczne przeprowadzane w gabinecie stomatologicznym,
• stosowanie zapobiegawczo i leczniczo preparatów fluorkowych (past do zębów oraz preparatów aplikowanych w gabinecie),
• sterowanie dietą w kierunku unikania jej kariogennego wpływu,
• regularne wizyty kontrolne w gabinecie stomatologicznym celem kontroli rozwoju narządu żucia oraz wykrywanie chorób jamy ustnej w ich wczesnej postaci,
• istotna jest rola lekarza stomatologa i higienistki dentystycznej w doborze odpowiedniej szczoteczki, a także pasty do zębów oraz ewentualnie innych przyborów i środków pomocnych w utrzymaniu higieny jamy ustnej na właściwym poziomie.

Ustalenie planu leczenia i przeprowadzenie działań terapeutycznych:

• adaptacja dziecka do warunków gabinetu stomatologicznego oraz zapoznanie się z personelem medycznym,
• wyczerpujący wywiad z rodzicami i opiekunami dziecka na temat jego zdrowia (w tym zebranie informacji o ograniczeniach w funkcjonowaniu dziecka, sposobach komunikowania się, współpracy),
• szczegółowe badanie jamy ustnej i rejestracja jego wyników,
• badania dodatkowe (w tym badanie RTG) oraz informacje od lekarza ogólnego (rodzinnego, specjalisty),
• przygotowanie historii choroby i zebranie informacji dotyczących dotychczasowego leczenia stomatologicznego,
• działania profilaktyczne – zależne od oceny ryzyka chorób jamy ustnej (zalecenia do realizacji w domu oraz profesjonalne w gabinecie stomatologicznym),
• leczenie zabiegowe i terapeutyczne (zależnie od potrzeb w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych w znieczuleniu ogólnym),
• ponawianie oceny stanu zdrowia pacjenta w określonych przez lekarza okresach czasu,
• przeciwdziałanie powstawaniu i leczenie wad zgryzu sprzężonych z niepełnosprawnością (w tym terapia nawyków okołoustnych, takich jak ssanie palca, ślinienie się itp.),
• kompleksowa opieka nad ogólnym stanem zdrowia jamy ustnej z uwzględnieniem terminów kontroli wyznaczonych przez stomatologa w zależności od potrzeb pacjenta

Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, fizyczną lub sensoryczną powinny przejść badanie oceniające stopień zagrożenia chorobami jamy ustnej, skutkiem czego będą kwalifikowane do określonych grup ryzyka i objęte wskazanymi działaniami zapobiegawczymi. Ważna jest rola lekarza stomatologa w zespole specjalistów opiekujących się niepełnosprawnym oraz rola doradcza personelu medycznego w doborze metod i środków stosowanych do codziennej higieny jamy ustnej w kontekście możliwości i potrzeb wynikających ze stanu zdrowia pacjenta

Planując wybór środka znieczulającego u małego pacjenta powinniśmy przede wszystkim kierować się jego wiekiem oraz wywiadem ogólnomedycznym, w którym nie powinno być przeciwwskazań do stosowania tych leków – mówi dr Michał Sobczak, prezes Polskiej Akademii Stomatologii Dziecięcej.

AF
Fot. collusor, pixabay.com