Źródła próchnicy w okresie niemowlęcym? Dyskusja lekarzy

Zachęcamy do zapoznania się z fragmentami stanowiska Centrum Nauki o Laktacji w sprawie karmienia piersią i mlekiem kobiecym w kontekście profilaktyki próchnicy wczesnodziecięcej. Autorkami stanowiska są lek. Dorota Bębenek, dr n. med. Magdalena Nehring-Gugulska, dr n. med. Monika Żukowska-Rubik.

– Za przyczynę rozwoju próchnicy uznaje się obecność kariogennych bakterii w jamie ustnej oraz narażenie na węglowodany jako substancje odżywcze dla tych patogenów. Istotny jest moment, w którym dochodzi do zakażenia oraz rozmiar kolonizacji. Im wcześniej do tego dojdzie, tym większe ryzyko rozwoju próchnicy – piszą autorki opracowania.

Wiadomo, że karmienie piersią, poprzez wspomaganie optymalnego mikrobiomu jamy ustnej, chroni przed wzrostem bakterii patogennych w tym próchnicogennych. Badania pokazują, że dzieci karmione mlekiem kobiecym mają zmniejszone ryzyko próchnicy. Badanie przeprowadzone na grupie greckich dzieci wskazuje, że karmienie piersią powyżej 40 dni chroni przed rozwojem próchnicy zębów mlecznych. Analiza wyników potwierdza również, że zasypianie dziecka z butelką w jamie ustnej, choć nie jest izolowanym czynnikiem kariogennym, to zwiększa ryzyko wystąpienia próchnicy. Przewód pokarmowy niemowląt karmionych piersią lub mlekiem matki zasiedlony jest przede wszystkim przez mające właściwości probiotyczne bakterie z gatunku Lactobacillus i Bifidobacterium. Karmienie mieszanką mleczną sprzyja rozwojowi kolonii Bacteroides i Enterobacter. Analiza mikrobioty jamy ustnej i jej zależności od sposobu karmienia dziecka niesie zaskakujące obserwacje. U dzieci karmionych piersią mikrobiota jamy ustnej bogata jest w szczepy Lactobacilli Gasperi, które mogą korzystnie wpływać na zdrowie jamy ustnej, w tym zmniejszać ryzyko rozwoju próchnicy. Niewątpliwie jest to zagadnienie wymagające dalszych analiz.

W drugim półroczu życia dziecka, gdy rozpoczyna się etap rozszerzania diety, głównym czynnikiem ryzyka rozwoju próchnicy są nieprawidłowo dobrane pokarmy stałe, stan higieny jamy ustnej matki, oraz zachowania profilaktyczne wobec dziecka lub ich brak.

Bakterie kariogenne przenoszone są od matki do dziecka poprzez ślinę (np.: całowanie, oblizywanie smoczka, łyżeczki), ale zasiedlenie przez nie jamy ustnej dziecka zależy od skłonności osobniczych. W piśmiennictwie znaleźć można dane porównujące kariogenność poszczególnych cukrów spożywanych przez dziecko. Obecna w mleku kobiecym laktoza jest mniej kariogenna niż sacharoza powszechnie dostępna w produktach dedykowanych dzieciom. Wiadomo również, że mieszanki mleczne (nawet te niezawierające sacharozy) są bardziej kariogenne niż mleko kobiece oraz pełne mleko krowie. Specjaliści podkreślają, że poza rodzajem diety, na rozwój próchnicy wpływa również konsystencja spożywanych pokarmów – te lepkie, np. zawierające poza sacharozą również skrobię, mają tendencję do adhezji do powierzchni zębów, co skutkuje większą kariogennością. Przedstawione w 2017 roku przez ESPGHAN stanowisko na temat rozszerzania diety niemowląt kładzie nacisk na eliminacji z diety niemowląt sacharozy, soków i napojów dosładzanych oraz unikanie zasypiania z butelką.

Po 12.m.ż. odsetek dzieci karmionych piersią znacznie się zmniejsza. Pojawiają się także dodatkowe czynniki ryzyka rozwoju próchnicy; dieta dziecka bogata jest już niemal w każdy rodzaj pokarmu. Wyrzynają się kolejne zęby. Od tego momentu wszystkie wymieniane wyżej czynniki ryzyka rozwoju próchnicy kumulują się.

Badacze wciąż poszukują przyczyn próchnicy wśród dzieci długo karmionych piersią. Jak pokazują autorzy metaanalizy opublikowanej w Acta Paediatrica, wyciągnięcie jednoznacznych wniosków stanowi duży problem (heterogenność badań, niespójność definicji, niejednorodność grup). Jedno z badań, które przeprowadzono na populacji brazylijskiej wskazuje, że karmienie piersią po 12. m.ż. 3-6 oraz 7 razy lub częściej oraz w nocy, w porównaniu z karmieniem 0-2 razy na dobę, wraz z wyżej wymienionymi czynnikami, może przyczyniać się do rozwoju próchnicy u dzieci.
Zanim jednak sformułuje się zalecenia odradzające matkom długiego karmienia piersią lub sposobów jego realizacji należałoby poznać lepiej tę grupę społeczną. Z badań ankietowych przeprowadzonych przez CNoL od lutego do marca 2017 roku w grupie 4168 matek karmiących piersią między 12. a 36. miesiącem życia dziecka, dotyczącego zachowań żywieniowych oraz profilaktyki próchnicy wczesnodziecięcej wynika, że około połowa matek nie karmi piersią w nocy i/lub przed snem nocnym, co obala tezę, że długie karmienie zawsze się wiąże z tym zachowaniem. W ciągu doby karmią rzadko, tylko jedna trzecia karmi 6 lub więcej razy na dobę. Badane matki praktycznie nie używają butelki, co jest prawidłowym zachowaniem profilaktyki próchnicy. Matki te również nie podają mleka modyfikowanego, co jest prawidłowym zachowaniem profilaktycznym. Można zwracać uwagę matkom na nie przedłużanie karmienia ponad czas jedzenia (pierś płycej w jamie ustnej i mleko omywa zęby), można dyskutować na temat ograniczania nocnych karmień po 12 mc ż, ale w oczekiwaniu na dalsze, szczegółowe analizy tematu. W dotychczasowych analizach za „karmienie nocne” uważa się każdy rodzaj karmienia, co znacznie zaburza wyniki.

Źródło: Stanowisko Centrum Nauki o Laktacji w sprawie karmienia piersią i mlekiem kobiecymw kontekście profilaktyki próchnicy wczesnodziecięcej. Opracowanie: Lek. Dorota Bębenek, dr n. med. Magdalena Nehring-Gugulska, dr n. med. Monika Żukowska-Rubik. Prezentacja: 9 czerwca 2017, Zjazd CNoL.