W trosce o zdrowy uśmiech zawodników Olimpiad Specjalnych

Stowarzyszenie Olimpiady Specjalne Polska nie tylko organizuje zawody sportowe dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, lecz również wdraża różne programy pozasportowe, w tym Program „Zdrowi Sportowcy”, a w jego ramach – projekt „Zdrowy Uśmiech”. O tym, jak w praktyce wygląda realizacja tego programu, redakcja portalu Dentonet rozmawia z dr n. med. Kają Wichrowską, pełniącą w Stowarzyszeniu funkcję Narodowego Koordynatora Klinicznego Projektu ‘Zdrowy Uśmiech’.

Red.: Czym dla osób z niepełnosprawnością intelektualną jest uczestnictwo w zawodach sportowych organizowanych przez Stowarzyszenie?
Kaja Wichrowska: – Istotą Olimpiad Specjalnych jest integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną w regularne życie społeczne. Dla sportowców Olimpiad Specjalnych nie liczy się tylko miejsce na podium, ale już samo uczestnictwo, ludzie wokół, inni uczestnicy i widownia. To trzeba zobaczyć, żeby poczuć!
Dbanie o zdrowie, właściwy tryb życia oraz intensywne treningi są nieodłącznymi elementami realizacji sportowych planów. Badania zawodników w ramach programu ‘Zdrowi Sportowcy’ uwidaczniają jednak wiele zaniedbań w kwestiach ogólnomedycznych i stomatologicznych. Nasze projekty zdrowotne są dla wielu zawodników jedyną możliwością kontaktu ze specjalistami fizjoterapii, medycyny i stomatologii. W tym kontekście powstanie projektu ‘Zdrowy Uśmiech’ było po prostu odpowiedzią na naglące potrzeby.

Red.: Proszę nam opowiedzieć, jakie były początki programu?
K.W.: Wszystko zaczęło się w 1993 roku podczas Igrzysk w Massachusetts, za sprawą prof. Stevena Perlmana. Wtedy po raz pierwszy odbyły się badania stomatologiczne dla zawodników Olimpiad Specjalnych. Powstał projekt Special Smiles, który dał początek włączeniu inicjatyw zdrowotnych w działalność Olimpiad Specjalnych.
Celem Special Smiles od początku było zwiększanie dostępu do opieki stomatologicznej poprzez stworzenie możliwości darmowych konsultacji i przeglądów stomatologicznych dla zawodników. Projekt miał jednocześnie wpływać na świadomość dotyczącą zdrowia jamy ustnej.
W Polsce projekt Special Smiles, który aktualnie istnieje pod nazwą „Zdrowy Uśmiech”, rozpoczął działalność w roku 2001. Od 2008 roku pełnię funkcję Narodowego Koordynatora Klinicznego realizując projekt zgodnie z jego założeniami, a w miarę możliwości poszerzając zakres jego działań, np. o badania za pomocą urządzenia Oralitest.

Red.: A jakie znaczenie ma ten Program dla lekarzy i pozostałych wolontariuszy ?
K.W.: Bardzo duże. Program ma jeszcze jedno, bardzo ważne zadanie. Otóż opieka lekarska nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną jest bardzo złożonym problemem. Oprócz wiedzy medycznej, lekarz musi nauczyć się dialogu z osobami, które nie mówią wprost o swoich problemach, które często czują ból, ale nie konsultują się z nikim w tej sprawie. Bywa, że rozpoczęcie zwykłego badania wymaga wiele empatii i cierpliwości, ale przede wszystkim tego, by stomatolog zdobył zaufanie pacjenta.
Na uczelniach, a nawet w życiu zawodowym, niewiele jest okazji, by się tych umiejętności nauczyć w praktyce. Na tej płaszczyźnie projekt ‘Zdrowy Uśmiech’ znów okazuje się niezwykle trafionym przedsięwzięciem. Przygotowuje on lekarzy i studentów stomatologii do pracy z osobami niepełnosprawnymi.
 

Red.: Jak wolontariusze Stowarzyszenia oceniają dostęp osób z niepełnosprawnością intelektualną do opieki stomatologicznej? Czy są jakieś bariery utrudniające leczenie takich osób?
K.W.: Statystyki pokazują, że dostęp do opieki stomatologicznej jest bardzo ograniczony. Np. nasze badania prowadzone w latach 2007-2012 wykazały, że prawie 60% zawodników Olimpiad Specjalnych Polska miało nieleczone ubytki próchnicowe, a niemal 45% – zapalenie dziąseł. Takie dane oznaczają, że jest jeszcze wiele do zrobienia w zakresie dostępu do opieki medycznej oraz świadomości osób z niepełnosprawnością intelektualną, a kto wie – może nawet ich opiekunów oraz lekarzy.
Barier w dostępie osób z niepełnosprawnością intelektualną do opieki stomatologicznej jest wiele. Po pierwsze, osoby takie często znacznie trudniej przekonać do leczenia stomatologicznego. Wizyta w gabinecie wiąże się dla nich z ogromną dawką stresu i strachu. Dlatego właśnie tak ważne było stworzenie projektu realizowanego poza gabinetami stomatologicznymi, który pozwoliłby na przyzwyczajanie osób z niepełnosprawnością intelektualną do kontaktu ze stomatologiem.
Z drugiej strony żyjemy w świecie, gdzie czas i warunki pracy w nieubłagany sposób przekładają się na cenę usług, również stomatologicznych. Poświęcanie dodatkowych środków i czasu na opiekę osób bardziej wymagających często wykracza poza “biznesplan” gabinetów. Dlatego bywa, że do najbliższego lekarza, który zajmuje się pacjentami z niepełnosprawnością intelektualną, trzeba jechać bardzo daleko.
Poza tym, co tu ukrywać, takich pacjentów trzeba przyjmować ze szczerymi chęciami i dużym zaangażowaniem. Inaczej nie zyskamy ich zaufania.

Red.: Jaki jest efekt projektu ‘Zdrowy Uśmiech’? Co dalej dzieje się z pacjentami, u których podczas badań zdiagnozowano np. próchnicę lub inny poważny problem stomatologiczny? Gdzie mogą się zgłosić na leczenie i w jaki sposób stomatolodzy odnoszą się do takich pacjentów?
K.W.: Ogromną zaletą projektu ‘Zdrowy Uśmiech’ jest stworzenie samej możliwości systematycznych wizyt kontrolnych oraz przeprowadzanie dokładnych instruktaży higieny jamy ustnej. Jednak uzyskiwane przez nas wyniki badań wskazują na fakt, że należałoby pójść dalej i np. kierować zawodników do najbliższych placówek wyspecjalizowanych w leczeniu osób z niepełnosprawnością intelektualną. Niestety, nie dysponujemy jeszcze listą gabinetów, którą opiekun mógłby otrzymać, choć bardzo byśmy chcieli, by taka lista powstała. Dzięki niej, oprócz rozwiązania doraźnych problemów, bylibyśmy w stanie kontrolować leczenie każdego z zawodników.
W trakcie naszych badań zawodnik i trener są informowani o konieczności zgłoszenia się do lekarza z konkretnym problemem. Zawodnik otrzymuje od nas pisemną informację, która powinna zostać przekazana lekarzowi, do którego się zgłosi. Niestety, póki co trudno kontrolować, który zawodnik faktycznie zaraz po naszych badaniach udał się do dentysty.
 

Red.: Czy zdarzają się sytuacje, w których dentyści odmawiają leczenia pacjentów z niepełnosprawnością intelektualną lub narzucają wyższą cenę za wykonanie usługi, tłumacząc to „problemami z przeprowadzeniem zabiegu”?
K.W.: Zdarzało się, że kontaktowali się ze mną rodzice zawodników, którzy szukając opieki stomatologicznej natrafiali na problemy. Często bywa, że lekarze chcą przyjmować niepełnosprawnych pacjentów tylko w znieczuleniu ogólnym, na co z kolei opiekunowie nie zawsze chcą wyrazić zgodę. Nie chciałabym jednak wnikać w indywidualne podejście lekarzy. Cieszę się, że poznałam również takich, którzy z oddaniem i zaangażowaniem realizują pełną pomoc stomatologiczną dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Red.: Kim są lekarze, którzy angażują się w działalność Stowarzyszenia? Kto i w jaki sposób może zostać wolontariuszem?
K.W.:  W ramach projektu Zdrowy Uśmiech współpracuję przede wszystkim z lekarzami dentystami oraz studentami stomatologii, ale projekt jest otwarty dla wszystkich – higienistek, asystentek stomatologicznych. Z radością obserwuję, jak z roku na rok w programie przybywa profesjonalistów – lekarzy dentystów, którzy przygodę z Olimpiadami Specjalnymi zaczynali jeszcze na studiach, a teraz już kolejny rok realizują ze mną projekt. Nie jest łatwo pozyskać specjalistów do współpracy w wolontariacie, więc często dołączają do nas również osoby z innych kierunków, jednak same badania stomatologiczne zawsze przeprowadza profesjonalny skład. Jeśli ktoś chciałby włączyć się w nasz projekt, zachęcam do kontaktu ze mną (www.dr-kaja.pl). Kilka razy w roku w różnych miastach Polski odbywają się zawody sportowe i zawsze z radością przyjmujemy wolontariuszy z okolicy, którzy chcieliby poznać magię Olimpiad Specjalnych.
 

Red.: Dziękujemy za rozmowę i życzymy zawodnikom Olimpiad Specjalnych nie tylko sportowych sukcesów, lecz również pięknego i zdrowego uśmiechu.

*właścicielem zdjęcia autorstwa  Piotra Kabały jest Stowarzyszenie Olimpiady Specjalne Polska.