Próchnica – dziwna choroba zakaźna

Przypomnijmy, że próchnica jest bakteryjną chorobą zakaźną, która może zostać przeniesiona z jednej osoby na drugą, np. przez pocałunek, używanie wspólnych sztućców lub tej samej szczoteczki do zębów. Zakażenie następuje za pośrednictwem śliny, w której znajdują się chorobotwórcze drobnoustroje, przede wszystkim szczepy bakterii z gatunku Streptococcus mutans, Streptococcus sorbinus i L. acidophilus. W ścianach tych patogenów znajdują się tzw. adhezyny, dzięki którym bakterie te z łatwością przylegają do powierzchni zęba i w sprzyjających okolicznościach ją kolonizują, budując płytkę nazębną. Streptokoki wydzielają również kwas mlekowy, który – zakwaszając środowisko jamy ustnej – sprzyja demineralizacji szkliwa i ułatwia bakteriom wniknięcie w głąb zęba, – co w konsekwencji prowadzi do powstania ubytku.'

Dziwna choroba zakaźna

Wiele osób zadaje sobie pytanie, dlaczego próchnica będąc chorobą zakaźną (podobnie jak dur brzuszny, tyfus czy gruźlica) różni się przebiegiem i sposobem leczenia od innych infekcji, np. jest odporna na antybiotyki? Dlaczego rozwojowi próchnicy nie towarzyszą objawy typowe dla zakażeń bakteryjnych, takie jak wysoka gorączka, silny ból czy dreszcze? Dlaczego naukowcom nie udało się skonstruować skutecznej szczepionki, która chroniłaby nasz organizm przed zakażeniem? Czemu wreszcie – w odróżnieniu od innych chorób bakteryjnych – nasz organizm dość łagodnie reaguje na chorobotwórcze patogeny, a rozwój choroby przebiega pozornie bezobjawowo? I pytanie najważniejsze – czemu po zachorowaniu na próchnicę i jej wyleczeniu nie nabywamy odporności na kolejny atak tej choroby?

Wróg wewnętrzny

Ciekawostką może być fakt, że nawet po zakażeniu się bakteriami odpowiedzialnymi za rozwój próchnicy, niekoniecznie musimy od razu zapaść na tę przykrą chorobę. Czemu? Ponieważ w warunkach homeostazy (równowagi fizjologicznej) wiele mikroorganizmów zasiedlających jamę ustną nie stanowi zagrożenia dla naszego zdrowia. Natura wyposażyła nas bowiem w szereg mechanizmów obronnych, ograniczających liczebność niepożądanych drobnoustrojów. W jamie ustnej takim podstawowym czynnikiem obronnym jest ślina – jej cząsteczki, zwane mucynami, aktywnie chronią zęby przed atakiem bakterii. Naukowcy odkryli, że mucyny ograniczają tworzenie się biofilmu, utrzymując bakterie zawieszone w ciekłym ośrodku. To bardzo istotne, bo S. mutans wywołują próchnicę tylko w stanie przyczepionym (czyli tylko wtedy, gdy udaje im się skolonizować szkliwo za pośrednictwem płytki nazębnej).

Tak więc przyjmujemy, że w odróżnieniu od innych chorób infekcyjnych o podłożu bakteryjnym, w których chorobotwórczy zarazek błyskawicznie łamie linie obronne organizmu, a następnie namnaża się w niekontrolowany sposób, zatruwając organizm toksycznymi produktami przemiany materii, próchnica jest spowodowana zaburzeniem równowagi miejscowej flory bakteryjnej. Innymi słowy, do rozwoju choroby dochodzi tylko wtedy, gdy jednocześnie wystąpią cztery czynniki:

– w jamie ustnej pojawią się bakterie powodujące demineralizację twardych tkanek zęba,

– bakterie te znajdą dla siebie sprzyjające warunki rozwoju – czyli dużą ilość cukrów, stanowiących pożywkę węglowodanową niezbędną do produkcji kwasów rozpuszczających szkliwo,

– zęby – ze względu na np. słabe uwapnienie – okażą się podatne na działanie bakterii,

– bakterie będą miały wystarczającą ilość czasu, aby skolonizować szkliwo zębów.

W przypadku chorób zakaźnych spowodowanych przez bakterie istnieją dwie zasadnicze metody postępowania: można dążyć do zwiększenia odporności organizmu zanim dojdzie do ataku patogenu (np. podając szczepionkę) lub podejmować działania minimalizujące ryzyko zakażenie. Tak więc, aby nie dopuścić do rozwoju próchnicy, wystarczy stosować się do zasad profilaktyki. Dbanie o higienę jamy ustnej oraz odpowiednia dieta są – jak to do znudzenia powtarzają dentyści – najskuteczniejszym i najlepszym środkiem zapobiegawczym, chroniącym zęby przed rozwojem próchnicy.

B.Sz.