Pantomogram zębów (zdjęcie pantomograficzne). Wskazania i przebieg

Zdjęcie pantomograficzne – nazywane także pantomogramem, RTG panoramicznym albo panoramą – to jedno z podstawowych badań obrazowych w diagnostyce stomatologicznej. Pozwala na jednoczesną ocenę wszystkich zębów, struktur kostnych żuchwy i szczęki, stawów skroniowo-żuchwowych, a nawet zatok szczękowych. Dzięki swojej wszechstronności i nieinwazyjności znajduje zastosowanie zarówno w profilaktyce, jak i planowaniu leczenia stomatologicznego. Co to jest pantomogram? Kiedy się go wykonuje? Jak się przygotować do zdjęcia pantomograficznego? Co warto wiedzieć o przeciwwskazaniach? Odpowiadamy na te i inne pytania! 

Radiologiczne badania obrazowe odgrywają kluczową rolę we współczesnej stomatologii. Jedną z procedur diagnostycznych wykonywanych najczęściej – umożliwiającą kompleksową ocenę stanu uzębienia oraz struktur kostnych – jest zdjęcie pantomograficzne. W odróżnieniu od klasycznego zdjęcia rentgenowskiego (punktowego RTG zębów), pantomogram dostarcza panoramicznego widoku całego uzębienia i przylegających struktur anatomicznych w jednej projekcji, co znacząco ułatwia postawienie trafnej diagnozy oraz zaplanowanie leczenia.

W dobie dynamicznego rozwoju technologii pantomogram wykonywany jest głównie z wykorzystaniem cyfrowych aparatów RTG, co przekłada się na wysoką jakość obrazowania przy minimalnej dawce promieniowania. Badanie to stanowi nieocenione źródło informacji zarówno dla dentystów ogólnych, jak i specjalistów z zakresu chirurgii stomatologicznej, periodontologii czy ortodoncji.

Na czym polega pantomogram zębów?

Pantomogram zębów to badanie radiologiczne umożliwiające uzyskanie jednolitego obrazu całej jamy ustnej w jednej płaszczyźnie. W jego trakcie aparat pantomograficzny obraca się wokół głowy pacjenta po półkolistym torze, promieniowanie rentgenowskie przechodzi przez tkanki, a specjalny detektor odbiera i przetwarza uzyskany obraz na postać cyfrową.

Zdjęcie pantomograficzne uwidacznia nie tylko korony i korzenie zębów, ale również struktury kostne żuchwy i szczęki, zatoki szczękowe, stawy skroniowo-żuchwowe oraz – częściowo – dno jamy nosowej. Dzięki temu możliwa jest jednoczesna ocena wielu aspektów stanu zdrowia jamy ustnej, wykrycie obecności ognisk zapalnych okołowierzchołkowych, torbieli, złamań, resorpcji, a także różnego rodzaju nieprawidłowości rozwojowych zębów.

Wskazania do wykonania zdjęcia pantomograficznego

Wskazania do wykonania pantomogramu są bardzo szerokie i obejmują zarówno diagnostykę podstawową, jak i specjalistyczną. Najczęściej spotykane wskazania to:

• diagnostyka ogólna uzębienia, w tym ocena liczby i ustawienia zębów, stanu korzeni, obecności próchnicy itp.,

• planowanie leczenia ortodontycznego,

• lokalizacja zębów zatrzymanych i nadliczbowych oraz ocena ich wpływu na inne tkanki,

• diagnostyka zmian zapalnych i patologicznych w obrębie kości szczęki i żuchwy, np. torbieli, ropni, ziarniniaków czy zmian nowotworowych,

• przygotowanie do zabiegów chirurgicznych, takich jak ekstrakcje zębów zatrzymanych, wszczepianie implantów czy resekcja wierzchołków korzeni,

• ocena stanu przyzębia i rozległości zaników kostnych w przebiegu chorób przyzębia,

• ocena następstw urazów mechanicznych w obrębie twarzoczaszki,

• kontrola wyników leczenia kanałowego i implantologicznego,

• diagnostyka zaburzeń w stawach skroniowo-żuchwowych,

• planowanie leczenia protetycznego.

Wskazania do wykonania panoramicznego zdjęcia RTG zębów muszą być zawsze ocenione indywidualnie przez lekarza prowadzącego – z uwzględnieniem zarówno korzyści diagnostycznych, jak i minimalizacji ekspozycji na promieniowanie.

Zdjęcie pantomograficzne – przeciwwskazania

Chociaż pantomogram uchodzi za badanie bezpieczne i szeroko dostępne, to jednak istnieją sytuacje, w których jego wykonanie może być całkowicie przeciwwskazane lub wymagać szczególnej ostrożności.

• Ciąża, zwłaszcza pierwszy trymestr – ekspozycja na promieniowanie jonizujące może potencjalnie wpłynąć na rozwój płodu, dlatego badanie u kobiet w ciąży przeprowadza się jedynie w sytuacjach absolutnej konieczności i przy zachowaniu wszelkich środków ochrony.

• Brak możliwości utrzymania bezruchu, np. u pacjentów pediatrycznych, z niepełnosprawnością intelektualną lub zaburzeniami neurologicznymi – ruch podczas badania może doprowadzić do zniekształcenia obrazu i konieczności powtórzenia ekspozycji.

• Metalowe elementy w obrębie głowy i szyi, takie jak protezy, kolczyki czy aparaty ortodontyczne, które mogą generować artefakty zakłócające jakość obrazu.

• Bardzo silne reakcje lękowe – choć pantomogram nie wymaga zamknięcia w ciasnej przestrzeni, niektórzy pacjenci mogą mieć trudności z utrzymaniem pozycji przez wymagany czas.

Pantomograficzne RTG zębów – jak się przygotować?

Badanie pantomograficzne nie wymaga szczególnego przygotowania, jednak istnieje kilka istotnych kwestii, o których pacjent powinien pamiętać przed jego wykonaniem. Przede wszystkim należy zadbać o usunięcie wszystkich metalowych przedmiotów znajdujących się w okolicach głowy i szyi, takich jak kolczyki, naszyjniki, spinki do włosów, okulary czy ruchome protezy zębowe.

Przed badaniem należy zgłosić personelowi medycznemu informacje dotyczące ewentualnej ciąży, wcześniej wykonanych zdjęć RTG, chorób przewlekłych oraz innych czynników, które mogą wpływać na przebieg procedury. Pacjent zostaje poproszony o założenie ochronnego fartucha ołowianego, chroniącego narządy wrażliwe na promieniowanie, w tym tarczycę.

Przed badaniem należy także zapoznać się z jego przebiegiem – konieczne jest utrzymanie głowy i szczęk w ustalonej pozycji, zagryzienie specjalnego ustnika oraz zachowanie całkowitego bezruchu przez kilka sekund. Brak współpracy może skutkować powstaniem zaburzeń obrazu i koniecznością powtórzenia procedury, co niepotrzebnie zwiększa ekspozycję na promieniowanie.

Zdjęcie pantomograficzne zębów – jak przebiega badanie?

RTG pantomograficzne trwa zwykle od 5 do 10 minut, a sama ekspozycja rentgenowska nie przekracza kilkunastu sekund. Po wejściu do pracowni pacjent zostaje poproszony o zdjęcie wszelkich metalowych przedmiotów i założenie fartucha ochronnego. Następnie staje przy aparacie w pozycji wyprostowanej, opierając brodę na specjalnej podpórce, a głowa zostaje ustabilizowana przy pomocy uchwytów. Zgryz pacjenta umieszczany jest na plastikowym uchwycie ustnym, który pozwala zachować odpowiednie ustawienie szczęk względem osi urządzenia.

Po opuszczeniu pomieszczenia przez technika aparat zaczyna obracać się wokół głowy pacjenta, wykonując zdjęcie panoramiczne w jednej płaszczyźnie. Obraz wyświetlany jest w czasie rzeczywistym na monitorze komputera lub zapisywany w pamięci urządzenia.

Badanie jest całkowicie bezbolesne, nieinwazyjne i nie wymaga rekonwalescencji. Uzyskany obraz trafia do lekarza prowadzącego, który dokonuje jego interpretacji i podejmuje dalsze decyzje.

Zdjęcie panoramiczne zębów – czy potrzebne jest skierowanie?

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 stycznia 2017 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich badań obrazowych wykorzystujących promieniowanie RTG, wykonanie pantomogramu wymaga posiadania ważnego skierowania lekarskiego. Dotyczy to zarówno placówek publicznych, jak i prywatnych – niezależnie od tego, czy badanie jest refundowane przez NFZ czy opłacane przez pacjenta.

Skierowanie powinno zawierać dokładne dane pacjenta, pieczątkę i podpis lekarza zlecającego, a także jasno określony cel diagnostyczny. W praktyce oznacza to, że pacjent nie może samodzielnie zgłosić się na badanie bez wcześniejszej konsultacji medycznej. Oczywiście w praktyce często ma miejsce sytuacja, że stomatolog wykonujący badanie sam jednocześnie je zleca – dzieje się tak zazwyczaj w prywatnych klinikach stomatologicznych, które posiadają własne zaplecze radiologiczne i uprawnienia do wykonywania zdjęć.

Panorama zębów to niezwykle przydatne narzędzie diagnostyczne, pozwalające na kompleksową ocenę stanu uzębienia, kości szczęk, zatok i stawów skroniowo-żuchwowych. Dzięki uzyskanemu w badaniu pantomograficznym obrazowi możliwe jest szybkie wykrycie licznych patologii oraz skuteczne zaplanowanie leczenia ortodontycznego, chirurgicznego, endodontycznego czy periodontologicznego. Choć badanie to jest bezpieczne i nieinwazyjne, musi być wykonywane wyłącznie na podstawie skierowania lekarskiego, zgodnie z zasadą minimalnej koniecznej ekspozycji na promieniowanie.