OD MALUCHA DO STARSZAKA – czyli higiena zębów mlecznych

DZIECI OD 0 DO 2 lat

DZIECI OD 2 DO 5 lat

DZIECI POWYŻEJ 5. ROKU ŻYCIA

OD MALUCHA DO STARSZAKA

– czyli higiena zębów mlecznych

Pierwsze lata życia dziecka są niezwykle ważne nie tylko dla stanu jego zębów mlecznych, ale także dla przyszłych zębów stałych.

Około szóstego miesiąca życia dziecku wyżynają się pierwsze zęby mleczne, około trzeciego roku życia dziecko ma już pełne uzębienie mleczne, natomiast około piątego – szóstego roku życia pojawiają się pierwsze zęby stałe.

Ostatnie zęby mleczne utrzymują się zwykle do około dwunastego roku życia. Tak więc przez ponad sześć lat w jamie ustnej dzieci występuje tzw. uzębienie mieszane – część zębów mlecznych i część stałych. Jest zatem oczywiste, że stan zębów mlecznych ma istotny wpływ na wyżynające się zęby stałe.

Zęby mleczne są słabiej zmineralizowane niż zęby stałe i próchnica u małych dzieci postępuje bardzo szybko. Nieleczona prowadzi do ropnych powikłań, bólu, konieczności zażywania przez dziecko antybiotyków, przedwczesnego usuwania zębów, problemów ze zgryzem, a nawet do poważnych zaburzeń w ogólnym stanie zdrowia dziecka.

Niestety, w Polsce występuje niepokojące zjawisko wysokiej zapadalności na próchnicę i ciężkiego jej przebiegu u dzieci przedszkolnych.

Podstawową metodą zapobiegania próchnicy jest właściwa higiena jamy ustnej, a w szczególności szczotkowanie zębów dwa razy dziennie, najlepiej pastą z fluorem. W pierwszych latach życia dziecka kształtują się jego nawyki higieniczne i wyrabia umiejętność szczotkowania zębów. Im wcześniej nauczymy dziecko właściwego mycia zębów, tym chętniej będzie ono robiło to w przyszłości, zgodnie z przysłowiem „czym skorupka za młodu nasiąknie…”.

Poniżej znajduje się lista najczęściej zadawanych pytań dotyczących higieny jamy ustnej dzieci wraz z odpowiedziami.

DZIECI OD 0 DO 2 lat

Czy i jak dieta kobiety w ciąży wpływa na stan uzębienia dziecka?

Rodzaj i ilość pokarmów spożywanych przez kobietę ciężarną ma duże znaczenie dla rozwoju zawiązków zębów mlecznych oraz pierwszych zębów trzonowych stałych, które rozwijają się częściowo już w życiu płodowym.

W diecie przyszłej mamy nie może brakować produktów bogatych w białko, wapń, fosfor i witaminę D (jaja, nabiał, ryby, mięso, rośliny strączkowe, zielone rośliny liściaste, produkty pełnoziarniste). Naukowcy udowodnili, że nadmierne spożywanie przez kobietę w ciąży węglowodanów

(np. objadanie się słodyczami) osłabia formujące się przyszłe zęby dziecka.

Czy i jak należy czyścić pierwsze wyżynające się ząbki?

Pierwsze wyżynające się ząbki trzeba koniecznie czyścić, zwłaszcza że nie są one jeszcze w pełni zmineralizowane, a więc są bardzo podatne na próchnicę.

Stomatolodzy zalecają rozpoczęcie higieny jamy ustnej u dziecka jeszcze przed pojawieniem się pierwszego ząbka. Bezzębne dziąsła niemowlęcia należy przemywać jałowym gazikiem (można go kupić w aptece), zwilżonym w letniej, przegotowanej wodzie lub naparze z rumianku.

Gazik najwygodniej jest rozłożyć i nawinąć na palec wskazujący. W ten sam sposób myje się po każdym posiłku pierwsze ząbki mleczne, pamiętając, aby wycierać je zarówno od strony warg, jak i języka. Najważniejsze jest czyszczenie zębów dzieciom przed snem nocnym.

Jak przyzwyczaić dzieci do codziennego czyszczenia zębów?

Dzieci zwykle chętnie przyjmują wycieranie dziąseł i wyżynających się ząbków. Towarzyszy temu lekkie drapanie i chłodzenie, które koją, związany z ząbkowaniem, świąd.

Zabiegi higieniczne u maluchów należy wykonywać delikatnie, sprawnie

i w miłej atmosferze. Powinny być jednak przeprowadzane regularnie tak, aby dziecko przyjęło je jako naturalne, codzienne czynności.

Od kiedy dzieci mogą myć zęby szczoteczką?

Około pierwszego roku życia należy wprowadzić delikatne szczotkowanie zębów. W tym czasie wyżynają się zęby boczne, które posiadają bruzdy i guzki. Takie zęby można dokładnie wyczyścić jedynie szczoteczką.

Szczotkować zęby dziecku należy dwa razy dziennie lub raz dziennie po ostatnim wieczornym posiłku. Nadal należy dodatkowo kontynuować przecieranie gazikiem zębów dziecka po pozostałych posiłkach.

Dzieciom rocznym możemy pozwolić na próby samodzielnego szczotkowania zębów bez użycia pasty, które trzeba jednak traktować jako zabawę i oswajanie z tą czynnością, a nie pełne umycie zębów.

Uczmy dzieci, że szczoteczka służy do mycia buzi, a nie innych części ciała, że nie wolno jej gryźć, rzuć i ssać. Dzieci w tym wieku powinny używać szczoteczki tylko pod opieką dorosłych.

Jaka szczoteczka jest odpowiednia dla dzieci do dwóch lat i czym kierować się przy jej zakupie?

Szczoteczka dla najmłodszych dzieci powinna być bezpieczna, tzn. mieć zaokrąglone krawędzie, zwłaszcza główkę, mieć odpowiednią wielkość

(być mała), szeroki, antypoślizgowy uchwyt wygodny dla rączki malucha, ale także dla ręki rodzica, mieć miękkie włosie o zaokrąglonych końcach.

Ważne jest, by była kolorowa i przyciągała uwagę dziecka i tym samym zachęcała je do mycia zębów. Dzieci lubią szczoteczki z wizerunkiem postaci z bajek. Podczas kupowania szczoteczki zwróćmy też uwagę, by była higienicznie i szczelnie zapakowana.

Od kiedy można czyścić zęby dzieci pastą do zębów i jak ją odpowiednio dobrać?

Do niedawna przeważał pogląd, że pastę do zębów bez fluoru należy wprowadzać u dzieci trzy – czteroletnich, a pastę z niskim stężeniem fluoru (250-500 ppm) dopiero wtedy, gdy dzieci potrafią płukać jamę ustną.

Obecnie preferuje się wcześniejsze wprowadzenie pasty z fluorem w wyższym stężeniu (1000 ppm), nawet u dzieci po pierwszym roku życia. Wynika to z faktu, że dopiero pasta o wyższym stężeniu fluoru gwarantuje jego profilaktyczny wpływ na zęby, a przez to dodatkowo zabezpiecza delikatne ząbki dziecięce przed próchnicą. Jednak stosując pastę z fluorem u maluchów należy przestrzegać pewnych zasad:

– nakładać niewielką ilość pasty (u dzieci, które nie potrafią płukać, ilość ta nie powinna być większa niż wielkość paznokcia najmniejszego paluszka dziecka),

– wcierać pastę we włosie szczotki, aby dziecko jej nie połykało.

Niektóre szczoteczki dziecięce mają specjalnie zaznaczony na włosiu obszar, pokazujący ilość pasty, która można nałożyć. Po szczotkowaniu należy zetrzeć z zębów dziecka resztki pasty wilgotnym gazikiem.

Pilnujmy, by dziecko nie ssało szczoteczki z pastą. Dodatkowo, należy pamiętać, że małe dzieci nie powinny używać szczoteczki, zwłaszcza z nałożoną pastą, bez nadzoru dorosłych.

Kiedy zaprowadzić dziecko pierwszy raz do stomatologa?

Dziecko powinno odbyć pierwszą wizytę u stomatologa dziecięcego po pojawieniu się pierwszych ząbków. Podczas wizyty lekarz nie tylko sprawdzi stan jamy ustnej, ale udzieli także wskazówek dotyczących higieny i diety malucha.

Pierwsze ubytki próchnicowe pojawiają się już u niespełna rocznych dzieci i mogą mieć postać bardzo szybko postępującej próchnicy, tzw. wczesnej. Dlatego, każde dziecko po skończeniu pierwszego roku życia powinno mieć już skontrolowane zęby w gabinecie dentystycznym.

U dzieci w tym wieku można już rozpocząć profesjonalną profilaktykę fluorową. Wczesny i niepołączony z bólem kontakt dziecka ze stomatologiem wpłynie na lepszy stan zębów dziecka w przyszłości i zapobiegnie powstaniu u niego lęku przed wizytą w gabinecie dentystycznym – dentofobii.

DZIECI OD 2 DO 5 lat

W jaki sposób zachęcić dzieci do mycia zębów?

Jeśli dziecko było wcześniej przyzwyczajone do codziennej higieny jamy ustnej nie powinno być problemów z zachęcaniem go do szczotkowania zębów. Motywację zwiększy także uświadomienie istoty mycia zębów i ochrony ich przed szkodliwymi bakteriami.

Informacje takie powinny być przekazane językiem prostym i zrozumiałym dla malucha. Dla dzieci we wczesnym okresie przedszkolnym ważny jest przykład ze strony dorosłych. Dziecko powinno obserwować rodziców szczotkujących zęby.

Dobrze działa również element zabawy, połączony z zabiegami higienicznymi, np. śpiewanie piosenki, szczotkowanie przy muzyce z kasety itp. Warto jednak pamiętać, że trzeba być konsekwentnym, aby utrwalić w dziecku prawidłowe nawyki higieniczne codziennego szczotkowania zębów rano

i wieczorem.

Jak dobrać właściwą szczoteczkę do zębów?

Szczoteczka dla dzieci starszych powinna mieć już włókna różnej długości, ułatwiające czyszczenie trudno dostępnych miejsc na zębach bocznych.

Szczoteczka powinna być dostosowana wielkością i kształtem do wieku dziecka: mała główka, szerszy, ale nie za gruby uchwyt, który nie będzie ślizgał się w dziecięcej rączce. Elementem zachęcającym dzieci do codziennych zabiegów higienicznych będzie z pewnością szczoteczka ozdobiona rysunkami bohaterów ulubionych bajek.

Kiedy dzieci mogą myć zęby samodzielnie?

W tym okresie dzieci nabierają sprawności manualnej i mogą uczyć się techniki szczotkowania zębów. Ich rola w zabiegach higienicznych może być jednak tylko pomocnicza.

Uważa się, że do piątego, a nawet szóstego roku życia dziecka rodzice powinni nadzorować i poprawiać wykonywane przez nie szczotkowanie. Spotkałam się także z opiniami, że korzystnie jest nadzorować dzieci podczas mycia zębów nawet do jedenastego roku życia.

Jakie techniki szczotkowania powinny stosować dzieci w tym wieku?

Dla dzieci w wieku przedszkolnym polecane są dwie techniki: najprostsza – metoda szorowania lub metoda ruchów okrężnych. Przed szczotkowaniem dziecko powinno wypłukać usta.

Najpierw myje się zewnętrzną powierzchnię zębów, od tylnych do przednich, w pierwszej metodzie szorując poziomymi prostymi ruchami, a w drugiej wykonując ruchy okrężne tak, jak przy rysowaniu kółek.

Następnie, w obu metodach postępuje się tak samo – przy szeroko otwartych ustach szoruje się powierzchnie wewnętrzne zębów, wykonując ruchy wymiatania w kierunku od dziąsła, oddzielnie dla zębów górnych i dolnych.

Na koniec szczotkuje się okrężnymi ruchami powierzchnie żujące zębów.

Jaka ilość pasty jest odpowiednia dla dzieci w tym wieku?

Jeśli dziecko nie umie wypłukać jamy ustnej pastę dozujemy tak, jak w przypadku dzieci młodszych (patrz część poświęconą dzieciom do 2 lat). Dzieciom, które opanowały już płukanie buzi, nakładamy pastę o objętości małego ziarna grochu i wciskamy ją we włosie szczoteczki. Pomocne jest, gdy na włosiu szczoteczki znajduje się wskaźnik ilości pasty.

Jak długo i jak często dzieci powinny szczotkować zęby?

Dzieci powinny mieć szczotkowane zęby (przez osobę dorosłą i częściowo samodzielnie) przez około dwie – trzy minuty, co najmniej dwa razy dziennie, a najlepiej po każdym posiłku. Najważniejsze jest wieczorne mycie zębów, po którym maluchy nie powinny nic jeść i pić, poza wodą niegazowaną.

Kiedy najlepiej zabrać dziecko do ortodonty?

Około trzeciego roku życia, wtedy kiedy dziecko ma już wyrżnięte wszystkie zęby mleczne. Jeśli ortodonta nie stwierdzi zaburzeń zgryzu, to następną wizytę należy odbyć wtedy, gdy dziecko będzie miało cztery siekacze stałe górne i dolne (tzw. jedynki i dwójki), czyli około ósmego roku życia.

DZIECI POWYŻEJ 5. ROKU ŻYCIA

Czy dzieci w tym wieku mogą myć zęby samodzielnie?

Dzieci powyżej piątego roku życia w większości szczotkują już zęby samodzielnie. Potrafią już płukać jamę ustną. Czasami tylko mogą potrzebować pomocy osoby dorosłej.

Dzieci około siódmego roku życia potrafią rozgraniczać zabawę i obowiązek, są bardziej odpowiedzialne. Codzienna higiena jamy ustnej powinna stać się dla nich miłym, ale jednak zawsze, obowiązkiem.

Jak dobrać odpowiednią szczoteczkę do zębów?

Szczoteczka powinna być nie tylko kolorowa i ozdobiona postaciami z bajek (dziewczynki i chłopcy różnią się już wyraźnie wyborem ulubieńców),

ale i wygodna.

Dzieci powyżej piątego roku życia są wyraźnie sprawniejsze manualnie niż dzieci młodsze i chwytają szczotkę opierając kciuk o jej uchwyt.

Szczoteczka więc powinna być nieco większa niż dla maluchów i mieć wyprofilowane wygodne oparcie dla kciuka.

Dodatkowe elementy wzbogacające funkcje szczoteczki, np. powierzchnia do czyszczenia języka i policzków, nie tylko poprawiają jej skuteczność, ale też są atrakcją dla dzieci.

Jak często należy zmieniać dzieciom szczoteczkę do zębów?

Szczoteczka skutecznie spełnia swoją funkcję, gdy włosie jest proste i sprężyste oraz nie rozchyla się na końcach. Zużycie szczotki zależy od czasu i siły, z którą dziecko jej używa. Najmłodsze dzieci używają szczotki z powodzeniem przez dwa – trzy miesiące, a starsze krócej – dwa, a nawet miesiąc.

Czy dzieci powinny szczotkować język i policzki?

Na powierzchni błony śluzowej jamy ustnej, a zwłaszcza na bogatej w brodawki powierzchni języka osiedla się duża ilość bakterii. Dlatego, dla utrzymania dobrej higieny powinno się oczyszczać również język i policzki.

Młodsze dzieci mogą mieć odruch wymiotny podczas dotykania powierzchni języka, więc jego czyszczenie jest ograniczone. Dzieci starsze można wdrażać do higieny policzków i języka przy użyciu specjalnych powierzchni, które mogą być częścią dziecięcej szczoteczki do zębów.

Czy dzieci powyżej piątego roku życia mogą używać innych produktów do higieny jamy ustnej niż szczoteczka i pasta?

Stomatolodzy zalecają używanie powierzchni do czyszczenia języka (często są połączone ze szczotką do zębów) oraz płynów do płukania jamy ustnej przeznaczonych dla dzieci.

Dodatkowo, dzieci powyżej piątego roku życia można uczyć samodzielnego posługiwania się nicią dentystyczną. Używanie nici jest szczególnie ważne po wyrżnięciu się pierwszego trzonowca stałego (tzw. szóstki). Czyścimy nią przestrzeń pomiędzy szóstką a ostatnim zębem mlecznym.

opr.: dr n. med. Dorota Stańczak-Sionek

Lekarz stomatolog, specjalizujący się w stomatologii dziecięcej. Asystent w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej I.S. Akademii Medycznej w Warszawie. Autorka licznych publikacji w prasie fachowej z zakresu stomatologii dziecięcej i ogólnej, uczestniczka międzynarodowych konferencji stomatologicznych. Stypendystka American – Polish Foundation for Medical Education w Chicago. Mama 7-letniej córki.