O wybielaniu zębów cd.

W ocenie piękna i estetyki naszego ciała twarz odgrywa znaczącą rolę pod każdą szerokością geograficzną. Pragnienie zmiany wyglądu twarzy jest powszechne w wielu kulturach. Kryteria piękna są jednak różne.

Niektórzy mieszkańcy Australii, Nowej Gwinei czy Afryki Południowej posiadający wszystkie zęby uznawani są za brzydkich. Świętując osiągnięcie dojrzałości poddawano ich zabiegowi usuwania dwóch siekaczy ze szczęki. Na Borneo zęby malowano na czarno, w Indiach Wschodnich opiłowywano, zaostrzając je. Nawet dzisiaj czynią tak Pigmeje z plemienia Efe.

W naszym kręgu kulturowym, ze zdrowym i naturalnym wyglądem twarzy kojarzone są białe zęby. Taki wygląd, lansowany również przez media, odbierany jest dzisiaj jako wyraz dbałości o siebie i dobrobytu. Historia poprawiania estetyki przez rozjaśnienie zdrowych i prawidłowo ukształtowanych zębów sięga jednak już 2000 lat. W początkach naszej ery rzymscy lekarze radzili szczotkowanie zębów moczem.

Od XIV do XVIII wieku cyrulicy, po starciu szkliwa metalowym pilnikiem, stosowali do wybielania kwas azotowy. Wybielanie obok usuwania było najczęstszą usługą dentystyczną tamtych czasów. W XX wieku do tego celu stosowano m.in. połączenia eteru, nadtlenku wodoru i kwasu solnego.

Wszystkie te metody stosowane były jednak przez lekarzy w gabinetach dentystycznych. Dopiero w 1989 roku wprowadzono materiały na bazie nadtlenku karbamidu nakadane przez pacjenta do formowanej próżniowo łyżki, co umożliwiło przeprowadzenie takiej „kuracji” w domu.

Spowodowało to odejście od wybielania zębów w gabinecie na rzecz nadzorowanego przez lekarza tzw. „wybielania nocnego”. W dalszym ciągu jednak, możemy zażyczyć sobie, aby cały proces odbywał się na fotelu dentystycznym. Pamiętam, jak 10 lat temu widok mojej dziewczyny z nakładką na zębach, krzątającej się w domu, wzbudzał we mnie mieszane uczucia.

Poza chęcią poprawy naturalnego koloru zębów istnieją rzeczywiste powody, dla których zabieg wybielania może mieć wpływ na sukces lub niepowodzenie w życiu osobistym lub zawodowym. Niektóre przebarwienia zębów nie zależą bowiem od nas samych.

Kolor zęba zależy od koloru zębiny, tkanki leżącej pod przeziernym szkliwem. Zębina ma zwykle kolor kości słoniowej. Różnice w kolorze zębów mogą być jednak znaczące, nawet w obrębie jednej populacji. Istotny wpływ na kolor zęba mają przebarwienia. Ostateczny kolor zależy zatem od grubości szkliwa, naturalnego odcienia zębiny i występujących przebarwień zalicza się przebarwienia tetracyklinowe.Stosowane od końca lat 40., do leczenia chorób układu oddechowego antybiotyki, powodują powstawanie żółtych, żółto-brązowych, brązowych lub szarych plam na zębach dzieci, u których stosowano taką kurację w pierwszych siedmiu latach życia lub których matkom podawano te leki w okresie ciąży. Mechanizm powstawania tego typu przebarwień polega prawdopodobnie na łączeniu cząsteczki tetracykliny z wapniem i odkładaniem takiego kompleksu głównie w zębinie.

W przypadku występowania nadmiaru fluoru w organiźmie, podczas tworzenia szkliwa i mineralizacji zębów, dochodzi do powstawania tzw. hipoplazji szkliwa, objawiającej się białymi, później przechodzącymi w ciemne, plamami na zębach. Na tego rodzaju przebarwienia narażone są dzieci mieszkające na terenach o podwyższonym poziomie fluoru w wodzie pitnej (np. w Malborku i okolicach).

Niekiedy dochodzi do zmiany koloru zębów leczonych kanałowo, czy to z powodu urazu, czy choroby miazgi. Dzieje się tak w wyniku rozkładu produktów krwaienia w kanalikach zębinowych. Do przebarwień dochodzi również w przypadku urazów zawiązków zębów stałych, które mogą zostać uszkodzone przy urazach zębów mlecznych.

Wpływy środowiska objawiają się najęściej na szkliwie. Do usunięcia skutków picia kawy, herbaty czy palenia tytoniu wystarczy zwykle profesjonalne oczyszczenie zębów, jednak nie zawsze i nie na wszystkich powierzchniach szkliwa. Ciemniejszy kolor zębów związany z wiekiem pacjentów jest wynikiem przebarwień zewnętrznch oraz cieńszego i bardziej przeziernego szkliwa. Zmiany w odcieniu zęba mogą być powodowane również przez wypełnie z amalgamatu srebra i innych materiałów.

Zła higiena jamy ustnej powoduje powstawanie płytki nazębnej, która sama w sobie bezbarwna ułatwia reakcje pomiędzy substancjami chemicznymi, których produkty są widoczne na powierzchni zębów.

Do wybielania przebarwionych zębów służy nam obecnie, stosowany nie tylko w stomatologii, nadtlenek wodoru – H2O2. Proces chemiczny, który zachodzi podczas akcji nadtlenku to utlenianie. Dokładny mechanizm działania nie jest w niektórych przypadkach do końca wyjaśniony. Związek ten zwiększa również przepuszczalność tkanek zęba, co wpływa na ruch jonów przez ząb.

W skład większości stosowanych dziś w stomatologii preparatów wchodzi nadtlenek wodoru lub nadtlenek karbamidu, z którego w wyniku rozpadu powstaje nadtlenek wodoru i mocznik. Z 10% nadtlenku karbamidu powstaje 3,6% nadtlenek wodoru. Wykazano, że zastosowanie środka o większym stężeniu przyspiesza proces wybielania, jednak dłuższe stosowanie mniej stężonego związku daje ten sam efekt. Nie jest również istotny rodzaj zastosowanego materiału, lecz ilość uwalnianej substancji czynnej, którą jest H₂O₂.Materiały do wybielania zawierają w swoim składzie również substancje zwiększające przyleganie do zęba, oraz przyspieszające uwalnianie substancji czynnej. Lepka konsystencja stosowanych materiałów pozwala na bezpieczne stosowanie ich przez pacjentów.

Wybielanie zębów, jak już powiedziano, może być prowadzone w domu lub w gabinecie. Można również łączyć te dwie metody. Sukces zależy jednak od wielu czynników. W dużej mierze od rodzaju przebarwień i przyczyn ich powstawania, lecz również oczekiwań pacjenta i jego chęci współpracy.

Metoda wybielania nakładkowego „w domu” wymaga od nas w zasadzie dwóch wizyt w gabinecie. Podczas pierwszej wizyty lekarz po zapoznaniu się z oczekiwaniami pacjenta, wykonuje wycisk, z którego w pracowni technicznej odlewa się model, a na nim formuje próżniowo elastyczną nakładkę. Podczas drugiej wizyty, po sprawdzeniu dopasowania nakładki, przeprowadzany jest szczegółowy instruktaż postępowania, dotyczący zabiegów higienicznych przed założeniem nakładki, sposobu nakładania żelu i wkładania nakładki na zęby. Pacjent dostaje informacje na temat czasu i częstotliwości stosowania żelu oraz możliwości występowania nadwrażliwości zębów.

Ta przemijająca zwykle dolegliwość nie stanowi istotnego problemu. Związana jest prawdopodobnie z łatwością przenikania nadtlenku wodoru przez szkliwo i zębinę, co nie stanowi jednak niebezpieczeństwa dla miazgi. Niekiedy pojawiają się również podrażnienia dziąseł, objawiające się jako kredowobiałe plamy, które ustępują po kilku godzinach, nie pozostawiając śladów.

Typowe odczyny alergiczne występują niezmiernie rzadko. Wybielanie nie wpływa również na wzrost podatności zębów na próchnicę. Udało się jednak zaobserwować zmniejszenie siły wiązania pomiędzy materiałami łączącymi a zębem. W związku z tym nie zaleca się wymiany istniejących wypełnień przed i bezpośrednio po procesie wybielania. Wydaje się jednak, że ma to większy związek ze stabilizacją koloru zębów, które zaraz po zakończeniu terapii mają jaśniejszy odcień, co wiąże się z trudnością w doborze koloru nowego wypełnienia.Należy podkreślić, że każdy proces wybielania zębów stanowi tylko część terapii stomatologicznej. Obecność w jamie ustnej zębów wymagających leczenia chirurgicznego bądź zachowawczego jest przeciwwskazaniem do rozpoczęcia takiej terapii. Nie należy jej rozpoczynać przy obecności dużych nieszczelnych wypełnień i schorzeń przyzębia. Wypada również wspomnieć o doniesieniach dotyczących wolnych rodników uwalnianych z nadtlenku wodoru, które podwyższają ryzyko rakotwórczego działania dymu tytoniowego. Wybielanie jest również przeciwwskazane u kobiet w ciąży.

Skuteczność metody „domowego” wybielania nakładkowego została udowodniona i nie wzbudza wątpliwości. Pojawiają się jednak metody, które mogą usprawnić wykonanie, szybkość i bezpieczeństwo procesu. Oferowane są materiały do stosowania tylko w gabinetach stomatologicznych. Cechują się one większym stężeniem substancji czynnej (H₂O₂), a co za tym idzie krótszym czasem działania. Mogą stanowić alternatywę dla wielu pacjentów, którzy mają na względzie komfort, oszczędność czasu i uwolnienie od odpowiedzialności. Główną wadą jest w tym przypadku wyższa cena terapii. Czas wizyty w gabinecie dentystycznym wynosi ok. 1 godziny, ilość wizyt zależy od stopnia przebarwienia zębów i oczekiwań pacjenta.

Można zaryzykować twierdzenie, że jedna wizyta da efekt podobny do kilkudniowej terąpii w domu, przy założeniu stosowania żelu przez 2 do 4 godz. dziennie. W niektórych gabinetach stomatologicznych stosowane jest światło lamp polimeryzacyjnych do przyspieszenia procesu wybielania. Zarówno obserwacje kliniczne, jak i badania naukowe wykazały jednak, że nie zwiększa to efektywności wybielania.

Niekiedy lekarz musi, chcąc uzyskać odpowiedni efekt terapeutyczny, sięgnąć, po, wydawałoby się historyczną, metodę ścierania przebarwień za pomocą kwasu solnego. Technika jest stosunkowo prostym i bezpiecznym zabiegiem, który może być również łączony z innymi metodami wybielania zębów.

Popularność wybielania zębów, jak większość nowości w stomatologii, ma swój początek w USA. Tam, na przykład, powstają gabinety zajmujące się tylko wybielaniem zębów, oferując wysokiej klasy usługi za równie wysoką cenę. Honorarium za rozjaśnienie górnego i dolnego łuku (obejmując drugie zęby przedtrzonowe) wynosi 500$. Pojawiają się również preparaty dla mniej zamożnych pacjentów, których stosowanie nie wymaga formowania nakładek, a posługiwania się standardowymi paskami.

Na rynku znajduje się coraz więcej preparatów stosowanych przez pacjentów bez kontroli lekarza. Mimo, iż zaliczane do kategorii OTC (wydawanych bez recepty), należy pamiętać, że nie są obojętne, a sam zabieg wybielania może przynieść niepożądane skutki. Wydaje się, że na razie warto korzystać z preparatów, które uzyskały akceptację Amerykańskiej Agencji do Spraw Żywności i Leków (FDA), a w Polsce Świadectwo Dopuszczenia do Obrotu.

Trudno jest chyba znaleźć kogoś, kto nie chciałby mieć zdrowych i jasnych zębów, no może poza moim 5-letnim synem, który postanowił, że zostanie piratem (a piraci według niego mają zęby brzydkie, ciemne i popsute). „Uśmiech to połowa pocałunku”, a my jesteśmy dziś w komfortowej sytuacji, w której lekarz stomatolog ma wiele sposobów, aby ten uśmiech rozjaśnić.

Witold Bojar

Artykuł publikujemy za zgodą i dzięki uprzejmości „Twojego Przeglądu Stomatologicznego ” (nr 3/2002)