Mechanizmy profilaktycznego działania fluoru w pastach do zębów

Najlepiej zbadaną i udokumentowaną, a jednocześnie efektywną metodą profilaktyki choroby próchnicowej jest regularne stosowanie preparatów zawierających związki fluorkowe. Wynika to z mechanizmów działania fluoru, które wpisują się w trzy główne nurty przyczyn rozwoju choroby próchnicowej zębów.

Znane są 3 mechanizmy profilaktycznego działania fluoru. Pierwszy mechanizm to reakcja wymiany jonów hydroksylowych na fluorkowe w apatytach szkliwa. Powstały fluoroapatyt jest bardziej stabilny, trudniej rozpuszcza się w kwasach niż hydroksyapatyt oraz trudniej ulega demineralizacji. Kolejny mechanizm polega na tym, iż przy obecności jonów fluorkowych, szybciej i łatwiej dochodzi do rekrystalizacji szkliwa zębów, czyli ponownego wbudowania w strukturę szkliwa jonów wapniowych i fosforanowych obecnych w ślinie. Są to działania wzmacniające strukturę zębów. Następny mechanizm działania fluoru pozwala na hamowanie metabolizmu bakterii próchnicotwórczych.

Celem profilaktycznego stosowania związków fluoru jest jak najszybsze (po pojawieniu się zębów) osiągniecie optymalnego stężenia fluoru w zewnętrznej warstwie szkliwa oraz utrzymanie go na tym poziomie przez całe życie. Konieczność ta wynika z naturalnego ścierania szkliwa, zabiegów stomatologicznych, profesjonalnego oczyszczania oraz stałych zaburzeń równowagi jonowej w ślinie. Jeszcze kilka lat temu sądzono, że najważniejsze jest dostarczenie odpowiedniej ilości fluorków drogą endogenną (krople, tabletki) w czasie mineralizacji zawiązków zębowych. Obecnie wiadomo, że konieczne są zabiegi profilaktyki egzogennej (stosowanie zewnętrzne na zęby) w celu pełnego wysycenia warstwy zewnętrznej szkliwa jonami fluoru. Jednocześnie obowiązujący program postępowania profilaktycznego w odniesieniu do próchnicy zębów uwzględnia indywidualne podejście do pacjenta, zależne od wieku pacjenta, grupy ryzyka choroby próchnicowej i świadomości prozdrowotnej. Ryzyko próchnicy, czyli prawdopodobieństwo wystąpienia nowych zmian próchnicowych w przyszłości i progresji zmian już obecnych, jest określane jako niskie, średnie lub wysokie.

Stosowanie preparatów fluorkowych jest złotym standardem profilaktycznego postępowania stomatologicznego w zakresie ochrony szkliwa zębów przed rozwojem procesu próchnicowego. W profilaktyce egzogennej stosujemy żele, lakiery fluorkowe oraz pasty do zębów zawierające fluorki, w tym pasty wysokofluorkowe.

Zalecany przedział zawartości fluoru w paście do zębów dla dzieci wynosi 500 – 1000 ppm (w zależności od indywidualnego ryzyka próchnicy i świadomości prozdrowotnej opiekunów dzieci), dla dorosłych o niskim ryzyku próchnicy – od 1000 do 1450 ppm, natomiast osobom z grupy wysokiego ryzyka próchnicy zaleca się produkty wysokofluorkowe w postaci żelu lub pasty do zębów do codziennego stosowania. Skuteczność pasty do zębów zależy nie od jej ilości, a od stężenia fluoru. Stąd uważa się, że korzystniejsze jest ograniczenie wielkości użytej pasty do ziarnka groszku u dzieci lub u małych dzieci posmarowanie szczytów włosia szczoteczki, na rzecz wyższych stężeń fluorków w paście. Zaleca się również unikanie nadmiernego płukania jamy ustnej po szczotkowaniu. Pasty z wysoką zawartością fluoru polecane są do nawet 3-krotnego szczotkowania zębów w ciągu dnia u pacjentów powyżej 16. roku życia, z grupy wysokiego ryzyka choroby próchnicowej, czyli:
• w trakcie i po leczeniu stałymi aparatami ortodontycznymi,
• z kserostomią (suchość jamy ustnej),
• z dużym przyrostem ubytków próchnicowych w ciągu roku,
• z wieloogniskowymi zmianami próchnicowymi w części koronowej i korzeniowej i z początkową demineralizacją szkliwa,
• z wysokim mianem bakterii próchnicotwórczych (Streptococcus mutans, Streptococcus sobrinus, Lactobacillus),
• w takcie i po zakończeniu radioterapii.

Stosowanie fluoru jest najlepszą metodą zapobiegania próchnicy, a jego skuteczność oraz pozytywny wpływ na zdrowie jamy ustnej przewyższa potencjalne ryzyko stosowania preparatów go zawierających.

Fot. Photo-mix, pixabay.com