Listerina – fascynująca historia pewnej nazwy

Czy wiesz, że nazwa tej popularnej płukanki pochodzi od nazwiska szkockiego lekarza, który na zawsze zmienił oblicze chirurgii?

Żartobliwe powiedzenie: "operacja zakończyła się sukcesem, jednak pacjentowi nie udało się przeżyć" należało w XIX wieku traktować dosłownie, 130 lat temu ponad 50 proc. pacjentów umierało w wyniku infekcji pooperacyjnej.

W tamtych czasach chirurdzy przeprowadzali operacje w zwykłych ubraniach, na które narzucali zaplamione starą krwią fartuchy. Nikt nie słyszał o takich fanaberiach, jak jednorazowe rękawiczki, czepki i maseczki. Nikt nie mył rąk, nie sterylizował narzędzi, nikt nie stosował jałowych opatrunków. W rezultacie pacjenci umierali jak muchy, pokonani przez zakażenie pooperacyjne.

Sale szpitalne – przesycone zapachem krwi i ropy, nigdy nie wietrzone (uważano bowiem, że zakażenie rozprzestrzenia się drogą powietrzną) były dla ówczesnych ludzi miejscem tak przerażającym, iż wiele osób odmawiało pójścia do szpitala, traktując pobyt tam jak wyrok śmierci.

Dr Lister wprowadza nowe porządki
W 1865 dr Joseph Lister, ordynator oddziału chirurgii w Glasgow, przeczytał rozprawę Ludwika Pasteura na temat roli drobnoustrojów w procesie fermentacji i zakażeń. Lister wywnioskował, że drobnoustroje (które nazwał zarazkami), muszą także wnikać do ran, powodując śmiertelne zakażenie. Aby temu zapobiec, Lister zaczął spryskiwać rany, narzędzia i ręce operatora dezynfekującym kwasem karbolowym. Ponadto wprowadził opatrunki antyseptyczne, nasycone rozcieńczonym karbolem. Bezwzględne przestrzeganie zasad czystości dało zaskakujące rezultaty – przez ponad 9 miesięcy na oddziale dr Listera nie umarł żaden pacjent. Nawet najbardziej sceptyczni współpracownicy doktora (a na początku było ich wielu), musieli w końcu przyznać mu rację.
 

Z Glasgow do Londynu
Sława Listera dotarła wreszcie do Londynu. Szkocki chirurg dołączył do prestiżowego College Hospital, nie spotkał się tam jednak ze zbyt gościnnym przyjęciem. Wręcz przeciwnie – niemal wszystkie medyczne sławy Londynu brutalnie zaatakowały przybysza z prowincji. Angielskie Towarzystwo Medyczne chciało nawet wyrzucić Listera ze swoich szeregów za wprowadzanie dogmatów niemających żadnych naukowych podstaw.

Lister jednak nieugięcie bronił swoich poglądów. Jego upór, konsekwencja i odwaga w łamaniu przestarzałych zasad były imponujące – zażądał np. aby ze względów higienicznych jego oddział został oddzielony od reszty sal szpitalnych, a ponadto aby każdy wchodzący na teren oddziału lekarz postępował zgodnie z antyseptycznymi procedurami. Oczywiście, to zarządzenie rozwścieczyło chirurgów o konserwatywnych poglądach – odebrali je jako osobistą szykanę, przejaw dyktatorskich zapędów Listera.

Z czasem jednak opracowane przez szkockiego chirurga zasady sterylizacji zaczęły być stosowane w innych szpitalach. Lister – okrzyknięty przez prasę "królem chirurgów" – pod koniec życia cieszył się zasłużoną sławą. Na uroczystym bankiecie z okazji 70-lecia urodzin Pasteura, twórca mikrobiologii powitał Listera słowami: "Przyszłość należy do tego, kto zrobił najwięcej dla cierpiącej ludzkości".

Dokonania Listera na polu antyseptyki zainspirowały Josepha Lawrence, amerykańskiego chemika z St, Louis z Missouri do stworzenia płynu, który początkowo miał służyć do dezynfekcji pola zabiegowego. Płyn – nazwany na cześć Listera "Listeriną" – zawierał eukaliptol, mentol i tymol (dokładny skład był oczywiście tajemnicą handlową). W 1914 r. Listerina pojawiła się w aptekach i drogeriach, reklamowana jako środek do płukania ust, dostępny bez recepty.

B.Sz.