Ślina (saliva). Czym jest i jakie funkcje pełni ślina?

Ślina to produkowany przez ślinianki płyn ustrojowy, który odgrywa bardzo ważne role w organizmie – wspiera nie tylko trawienie, ale również ochronę zębów oraz procesy immunologiczne. Warto wiedzieć, jakie konkretnie funkcje pełni ślina oraz jakie są możliwe zaburzenia jej produkcji, które mogą negatywnie wpłynąć na zdrowie i jakość życia.

Ślina pełni wiele funkcji, które są istotne dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Choć może wydawać się, że jej jedyną rolą jest nawilżanie jamy ustnej, prawda jest znacznie bardziej złożona. Ślina ma działanie antybakteryjne, bierze udział w procesie trawienia i regulacji pH, a nawet wspomaga zmysł smaku. Zaburzenia związane z produkcją śliny mogą natomiast prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Czym jest ślina? Produkcja i skład śliny

Ślina jest wydzieliną gruczołów ślinowych, które znajdują się w jamie ustnej. Składa się głównie z wody, ale zawiera także liczne składniki nieorganiczne i organiczne, które determinują jej funkcje. Ślina produkowana jest w gruczołach ślinowych, które dzielą się na trzy główne pary, czyli ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe, a także w licznych małych gruczołach rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej.

•  Z czego składa się ślina?

Ślina w ponad 99% składa się z wody, ale zawiera również elektrolity (sód, potas, wapń, chlorki, fosforany) i białka (amylaza i lipaza). W skład śliny wchodzi też wiele innych substancji, takich jak mucyny (białka śluzowe), immunoglobuliny (głównie IgA), enzymy przeciwbakteryjne (np. lizozym), a także produkty przemiany materii.

•  Podział śliny: ślina właściwa i ślina mieszana

W kontekście fizjologii wyróżnia się dwa rodzaje śliny: ślinę właściwą oraz ślinę mieszaną. Ślina właściwa to ślina wydzielana przez pojedyncze gruczoły ślinowe. Może mieć różne właściwości w zależności od gruczołu, z którego pochodzi. Na przykład ślina z gruczołów przyusznych ma charakter wodnisty i jest bogata w enzymy, które biorą udział w rozkładzie węglowodanów. Natomiast ślina wydzielana przez gruczoły podjęzykowe zawiera więcej mucyn, które nadają jej lepkość, co pomaga w nawilżeniu błon śluzowych.

Z kolei ślina mieszana to płyn obecny w jamie ustnej, będący mieszaniną śliny pochodzącej z różnych gruczołów, a także przesięku surowiczego, resztek pokarmowych, złuszczonych komórek nabłonka, leukocytów, bakterii oraz wydzielin z nosa i gardła.

•  Jak przebiega produkcja śliny?

Wydzielanie śliny jest kontrolowane przez układ nerwowy, głównie przez autonomiczny układ nerwowy, gdzie rolę dominującą odgrywa układ przywspółczulny. Stymulacja układu przywspółczulnego (np. przez myślenie o jedzeniu, żucie, smak) powoduje wzrost wydzielania śliny. Z kolei stymulacja współczulna powoduje wydzielanie śliny o bardziej lepkim charakterze. Dobowe wydzielanie śliny wynosi z reguły od 0,5 do około 1 litra płynu, a wpływ na ilość wydzielanej śliny mogą mieć również takie czynniki, jak stres, odwodnienie, a nawet pora dnia.

Jakie są główne funkcje śliny?

Ślina pełni szereg funkcji, które mają kluczowe znaczenie dla zdrowia organizmu. Oto najważniejsze z nich.

•  Nawilżanie i ochrona błony śluzowej jamy ustnej 

Ślina pomaga utrzymać nawilżenie błon śluzowych, co jest istotne dla komfortu i zdrowia jamy ustnej. Tworzy barierę ochronną dzięki obecności mucyn, czyli specyficznych substancji nadających jej lepkości – a to pozwala minimalizować ryzyko uszkodzeń mechanicznych oraz pomaga w regeneracji uszkodzonej błony śluzowej. Nawilżenie sprzyja także zdrowiu tkanek miękkich, zapobiegając ich wysuszeniu i pękaniu.

•  Ułatwienie żucia i połykania

Ślina jest niezbędna do prawidłowego formowania kęsów pokarmu, ich zwilżania oraz transportu w dół przełyku. Bez wystarczającej ilości śliny proces żucia i połykania staje się utrudniony, co może prowadzić do problemów z trawieniem i zwiększonego ryzyka zadławienia.

•  Udział w procesie trawienia

Enzymy trawienne zawarte w ślinie, takie jak amylaza ślinowa, rozpoczynają proces trawienia węglowodanów już w jamie ustnej. Enzym ten rozkłada skrobię na mniejsze cząstki, co ułatwia dalsze trawienie w przewodzie pokarmowym. Ślina zawiera również lipazę ślinową, która odgrywa rolę w trawieniu tłuszczów, szczególnie u niemowląt.

•  Neutralizacja kwasów i regulacja pH

Ślina pełni także funkcję buforującą, dzięki czemu pomaga w utrzymaniu odpowiedniego pH w jamie ustnej, z jednej strony chroniąc szkliwo przed demineralizacją spowodowaną przez kwasy produkowane przez bakterie próchnicotwórcze, a z drugiej – wspierając procesy jego remineralizacji. Buforowanie pH jest szczególnie ważne po spożyciu kwaśnych pokarmów lub napojów.

•  Działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze

Ślina zawiera liczne substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, takie jak lizozym, laktoferyna, defensyny oraz immunoglobuliny (zwłaszcza IgA). Pomagają one w ochronie przed infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi oraz grzybiczymi, wspierając układ immunologiczny w pierwszej linii obrony.

•  Wsparcie dla zmysłu smaku

Ślina wpływa na odczuwanie smaku, ponieważ rozpuszcza substancje chemiczne zawarte w pożywieniu, co umożliwia kontakt z receptorami smakowymi. Bez śliny receptory smakowe nie byłyby w stanie prawidłowo funkcjonować, co mogłoby prowadzić do zmniejszonego odczuwania smaków lub całkowitej utraty smaku.

• Wspomaganie procesów regeneracyjnych i gojenia

Dzięki zawartości czynników wzrostu i enzymów, ślina przyspiesza gojenie się ran w jamie ustnej oraz wspiera regenerację tkanek. Ma to szczególne znaczenie w przypadku drobnych urazów mechanicznych, aft czy owrzodzeń.

Zaburzenia produkcji śliny

Zaburzenia wydzielania śliny mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie jamy ustnej oraz ogólny stan zdrowia. Wśród najczęstszych problemów wyróżnia się hipersaliwację oraz hiposaliwację, czyli odpowiednio nadmierną i zmniejszoną produkcję śliny.

•  Hipersaliwacja (ślinotok)

Hipersaliwacja to stan charakteryzujący się nadmiernym wydzielaniem śliny. Może być wynikiem schorzeń neurologicznych (np. choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne), zaburzeń żołądkowo-jelitowych (refluks), a także działań ubocznych niektórych leków (np. leków cholinergicznych). Nadmierna produkcja śliny może prowadzić do trudności z kontrolowaniem jej przepływu, problemów z mową oraz przełykaniem, co często skutkuje dyskomfortem i obniżeniem jakości życia.

•  Hiposaliwacja

Hiposaliwacja to stan, w którym produkcja śliny jest zmniejszona, co prowadzi do odczuwalnej suchości w ustach (tzw. kserostomia). Przyczyny hiposaliwacji mogą obejmować odwodnienie, choroby autoimmunologiczne (np. zespół Sjögrena), uszkodzenia gruczołów ślinowych (np. w wyniku radioterapii) oraz działania uboczne leków (np. antyhistaminowych, diuretyków, antydepresantów). Hiposaliwacja i będąca jej efektem suchość w jamie ustnej wiąże się z licznymi konsekwencjami zdrowotnymi, w tym zwiększonym ryzykiem próchnicy, chorób przyzębia, infekcji grzybiczych, trudnościami z mową oraz połykaniem, a także nieprzyjemnym zapachem z ust (halitozą).

Ślina to kluczowy płyn biologiczny o wszechstronnym znaczeniu dla zdrowia zębów, dziąseł, całej jamy ustnej oraz ogólnego funkcjonowania organizmu. Odgrywa istotną rolę w procesie trawienia, ochronie przed infekcjami, regulacji pH, a także wspiera odczuwanie smaku i procesy regeneracyjne. Zaburzenia produkcji śliny mogą z kolei prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, które negatywnie wpływają na jakość życia. Dlatego też warto zwracać uwagę na wszelkie objawy związane z nieprawidłowym wydzielaniem śliny oraz w razie potrzeby konsultować się z lekarzem. Regularna higiena jamy ustnej, zdrowa dieta oraz odpowiednie nawodnienie to podstawowe kroki, które mogą wspierać prawidłowe funkcjonowanie gruczołów ślinowych i utrzymanie zdrowia jamy ustnej.