Informacja o wynikach negocjacji oraz zasad uznawania kwalifikacji pielęgniarek i położnych w Unii Europejskiej

Szanowni Państwo,

W związku z przyjęciem przez Parlament Europejski i podpisaniem 16 kwietnia br. w Atenach Traktatu Akcesyjnego w sprawie przystąpienia Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier do Unii Europejskiej chciałbym przekazać informację w zakresie wyników negocjacji oraz zasad uznawania kwalifikacji pielęgniarek i położnych w Unii Europejskiej.

Przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej w zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych obejmowały przede wszystkim dostosowanie przepisów polskich aktów normatywnych do wymogów prawnych obowiązujących w państwach Unii Europejskiej. Zmiany ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej dały możliwość kształcenia pielęgniarek w systemie studiów licencjackich.

Równolegle rozpoczęte zostały rozmowy z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu dotyczące standardów kształcenia w szkołach prowadzących kształcenie pielęgniarek i położnych. W wyniku konsultacji technicznych, raportu z peer review, stanowisk ekspertów Komisji Europejskiej oraz współpracy z MENiS w najbliższym czasie wydane zostaną standardy kształcenia zawierające wymaganą liczbę 4 600 godzin dla osób ubiegających się o tytuł zawodowy pielęgniarki i położnej.

Kwalifikacje polskich pielęgniarek i położnych, posiadających wykształcenie wyższe (tytuł magistra pielęgniarstwa i magistra położnictwa), będą uznane automatycznie.

Jednakże z uwagi na fakt, iż system kształcenia pielęgniarek i położnych przechodził na przestrzeni lat wiele przeobrażeń – istotnie istnieje duży procent pielęgniarek i położnych, które nie będą mogły skorzystać z procedury tzw. automatycznego uznania kwalifikacji zawodowych. Będą to pielęgniarki, które ukończyły 5- letnie licea pielęgniarskie, oraz dwu, dwu i pół letnie szkoły policealne pielęgniarek i położnych, które nie spełniły wymogu kształcenia 4 600 godzin. Te pielęgniarki i położne będą miały uznane kwalifikacje w oparciu o zapisy dotyczące tzw. praw nabytych (część C rozdziału „Swobodny przepływ osób” Traktatu w zakresie pielęgniarek zmieniający dyrektywę 77/452/EWG z dnia 27 czerwca 1977 r. – wprowadzenie art. 4b i w zakresie położnych zmieniający dyrektywę 80/154/EWG z dnia 21 stycznia 1980 r. – wprowadzenie art. 5b).

I tak w odniesieniu do pielęgniarek uznanie ich kwalifikacji zawodowych warunkuje staż pracy w zawodzie potwierdzony zaświadczeniem stwierdzającym, że obywatele ci rzeczywiście i zgodnie z prawem prowadzili działalność pielęgniarki odpowiedzialnej za opiekę ogólną w Polsce w niżej wymienionych okresach:

– pielęgniarka posiadająca dyplom licencjata pielęgniarstwa – co najmniej trzy kolejne lata w ciągu pięciu lat przed dniem wydania zaświadczenia,

– pielęgniarka posiadająca dyplom pielęgniarstwa (dyplom pielęgniarki albo pielęgniarki dyplomowanej) z wykształceniem pomaturalnym uzyskanym w zawodowej szkole medycznej – co najmniej pięć kolejnych lat w ciągu siedmiu lat przed dniem wydania zaświadczenia.

Natomiast w odniesieniu do położnych uznanie ich kwalifikacji zawodowych warunkuje staż pracy w zawodzie potwierdzony zaświadczeniem stwierdzającym, że obywatele ci rzeczywiście i zgodnie z prawem prowadzili działalność położnej w Polsce w niżej wymienionych okresach:

– położna posiadająca dyplom licencjata położnictwa – co najmniej trzy kolejne lata w pięciu poprzedzających wydanie zaświadczenia;

– położna posiadająca dyplom położnej z wykształceniem pomaturalnym uzyskanym w zawodowej szkole medycznej – co najmniej pięć kolejnych lat w siedmiu poprzedzających wydanie zaświadczenia.

W przypadku zarówno pielęgniarek i położnych powyższe ograniczenia nie będą de facto dotyczyć dużej grupy zawodowej. Kształcenie w formie studiów licencjackich rozpoczęło się stosunkowo niedawno, natomiast medyczne szkoły œrednie (licea) nie funkcjonują od 1997 r., co oznacza, że absolwenci są w stanie wykazać się 5-letnim stażem pracy w zawodzie. Ograniczenia zawarte w traktacie dotyczyć będą jedynie absolwentów pomaturalnych szkół medycznych począwszy od 2000 r., którzy nie posiadają wymaganego stażu pracy.

W Unii Europejskiej występują dwa rodzaje uznawania dyplomów – do celów akademickich oraz do celów zawodowych. Do celów akademickich dyplomy uznawane są, aby umożliwić kontynuowanie nauki w innym kraju. Uznawanie dyplomów i kwalifikacji do celów zawodowych odnosi się do tzw. „zawodów regulowanych” (m.in. pielęgniarki i położne). Są to zawody, do których wykonywania prawo wymaga posiadania określonego dyplomu lub innych kwalifikacji zawodowych. Prawo wspólnotowe wymaga w takich przypadkach uznania kwalifikacji obywatela innego państwa UE, który w tym państwie ma prawo wykonywania tego zawodu. Realizowane jest to na 2 sposoby – poprzez dyrektywy ogólne oraz dyrektywy sektorowe.

Reguły dotyczące uznawania zawodów i kwalifikacji dla celów zawodowych zawarte są w:

1. Dwóch dyrektywach ogólnych (89/48 i 92/51) dotyczących ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyższych i kwalifikacji zawodowych wymaganych do wykonywania „zawodów regulowanych”,

2. Dyrektywach sektorowych, obejmujących uznawanie kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do wykonywania w państwach członkowskich UE zawodu m.in.: pielęgniarki oraz położnej.

Prawo wspólnotowe reguluje wykonywanie zawodu pielęgniarki na terenie Wspólnoty w dwóch dyrektywach – dyrektywie 77/452 oraz dyrektywie 77/453.

Pierwsza z nich dotyczy uznania dyplomów, świadectw i innych poświadczeń kwalifikacji zawodowych pielęgniarek ogólnych, łącznie ze środkami umożliwiającymi skuteczną realizację prawa zakładania przedsiębiorstw oraz swobody świadczenia usług.

Druga zawiera postanowienia dotyczące koordynacji przepisów prawnych, regulacji oraz działań administracyjnych dotyczących działalności pielęgniarek.

Państwa członkowskie UE zachowały swobodę w organizacji kształcenia pielęgniarek, jednakże muszą zagwarantować, że kształcenie zawodowe pielęgniarek obejmuje określone dyrektywą programowe minimum. Możliwość nabycia kwalifikacji pielęgniarskich zależna jest od wcześniejszego ukończenia edukacji ogólnej trwającej co najmniej 10 lat lub posiadania świadectwa potwierdzającego równoważną edukację i uprawniającego do rozpoczęcia nauki w szkole zawodowej, jako warunku przyjęcia do szkoły pielęgniarskiej.

Szkolenie zawodowe (teoretyczne jak i praktyczne) powinno obejmować przedmioty wymienione w aneksie do dyrektywy 77/453 i trwać 4 600 godzin. Wykonywanie zawodu pielęgniarki we wszystkich państwach członkowskich UE zależy od posiadania dyplomu pielęgniarki lub nabycia prawa do posługiwania się takim tytułem. To postanowienie odnosi się zarówno do osób zatrudnianych, jak i samodzielnie prowadzących działalność. Uzyskanie dyplomu pielęgniarskiego zależne jest od zdania egzaminu, który jest formalnym potwierdzeniem nabycia wiedzy z przedmiotów wymienionych w dyrektywie, m.in. wiedzy z zakresu nauk, na których oparta jest medycyna, włączając w to rozumienie funkcji fizycznych i zachowań osób chorych, wiedzę z zakresu etyki zawodowej, pracy w grupie.

Prawo wspólnotowe reguluje wykonywanie zawodu położnej w dwóch dyrektywach – dyrektywie 80/154 oraz dyrektywie 80/155.

Pierwsza z nich dotyczy uznania dyplomów, świadectw i innych poświadczeń kwalifikacji zawodowych położnych, łącznie ze środkami umożliwiającymi skuteczną realizację prawa zakładania przedsiębiorstw oraz swobody świadczenia usług.

Druga zawiera postanowienia dotyczące koordynacji przepisów prawnych, regulacji oraz działań administracyjnych dotyczących działalności położnych.

Wykonywanie zawodu położnej we wszystkich państwach członkowskich UE zależy od posiadania dyplomu zawodowego. Warunkiem uzyskania dyplomu jest posiadanie co najmniej 3-letniego okresu kształcenia zawodowego, poprzedzonego nabyciem wiedzy ogólnej, na poziomie uprawniającym do podjęcia studiów.

Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych nie jest uzależnione od okresu przejściowego dotyczącego swobody przepływu pracowników. Oznacza to, że od pierwszego dnia członkostwa Polski w Unii Europejskiej polskie pielęgniarki i położne, które będą wówczas legalnie pracowały w krajach UE (a także w Norwegii, Lichtensztainie oraz Islandii) lub dostaną pozwolenie na pracę w czasie trwania okresu przejściowego dotyczącego przepływu pracowników będą mogły powoływać się na uznawanie kwalifikacji zawodowych.

W wyniku negocjacji Polska zgodziła się na zastosowanie uregulowań przejściowych w zakresie podejmowania pracy przez obywateli polskich na terenie obecnych państw członkowskich UE. Jednakże kilka państw, jak np. Wielka Brytania, Irlandia, Hiszpania, Dania, Norwegia czy Szwecja, zadeklarowało pełne otwarcie swoich rynków pracy dla obywateli polskich już od dnia akcesji Polski do UE. Oznacza to, że w tych państwach polskie pielęgniarki i położne będą mogły pracować od 1 maja 2004 r. W przypadku innych obecnych członków UE będą mogły to czynić prawdopodobnie po 2 latach od naszej akcesji. Teoretycznie jednak państwa członkowskie mogą utrzymać restrykcje nawet do 7 lat. Przepisy przejściowe nie dotyczą państw przystępujących razem z Polską do UE.

Łączę wyrazy szacunku,

Leszek Sikorski

Minister Zdrowia

Warszawa, dnia 13 maja 2003 r.