Genetyka kliniczna a stomatologia

Wraz z upływem czasu lekarzy stomatologów coraz bardziej będą dotyczyć zagadnienia związane z problemami dziedziczenia wad i chorób genetycznych, które pojawiają się u pacjentów w obrębie twarzoczaszki. Jaki jest tego cel? Poprawa jakości opieki stomatologicznej wobec takich pacjentów.
Na łamach „Gazety Lekarskiej” mówi na ten temat prof. Lucjusz Jakubowski, kierownik Zakładu Genetyki Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.

W zasadzie każdy lekarz, niezależnie od specjalizacji, spotyka się z zaburzeniami rozwojowymi i funkcjonalnymi o podłożu genetycznym. Rozpoznanie molekularnego podłoża wielu wad wrodzonych, chorób dziedzicznych i nabytych pozwala na właściwe postępowanie kliniczne i diagnostyczne. W wielu sytuacjach daje to możliwość planowania i monitorowania terapii zindywidualizowanej, do której zmierza obecnie cała współczesna medycyna. Pozwala też lekarzowi ocenić np. osobniczą wrażliwość lub oporność na leki, a także podejmować działania profilaktyczne.
Dotyczy to również stomatologii i molekularnego podłoża znacznej liczby chorób, wad i zaburzeń rozwojowych w obrębie twarzoczaszki, które dotyczą uzębienia lub chorób przyzębia, ale mają też szerszy zakres np. w przypadkach rozszczepów warg i podniebienia lub tylko podniebienia.

Może to być skutek działania czynników teratogennych, ale często są one pochodzenia genetycznego. A zatem genetycy kliniczni są nieodzowni w planowaniu opieki specjalistycznej, a w szczególności nad dziećmi, które mają wieloobjawowe zespoły chorobowe. W wielu przypadkach współpracują oni z ortodontami, chirurgami szczękowo-twarzowymi, specjalistami w zakresie stomatologii zachowawczej lub leczenia chorób jamy ustnej. A zatem genetycy i stomatolodzy coraz bardziej się nawzajem uzupełniają.

Genów, które mają znacznie udokumentowany wpływ na morfogenezę zębów, to m.in. geny PAX9 lub MSX1. Ich działanie jest synergistyczne w obrębie tego samego szlaku sygnałowego i są one zaangażowane m.in. w tworzenie i rozwój zawiązków zębów.
Wśród genów, które mogą być odpowiedzialne za hamowanie rozwoju zębów, wymienia się także geny: BMP4, FGF8 lub AXIN2.
Z mutacjami genu PITX2 związane jest występowanie zespołu Axenfelda-Riegera (gen ten może również odpowiadać za niewłaściwą lokalizację poszczególnych typów zębów).
Znany jest już szereg zespołów, które są związane z mutacjami genetycznymi a do ich objawów należy anodoncja lub hipodoncja (np. zespół Ellisa-van Crevelda, zespół Aarskoga, zespół Williamsa czy zespół Downa). Przykłady można mnożyć. Na przeciwległym biegunie znajdują się przypadki hiperdoncji z najczęściej występującym (głównie wśród zębów stałych) wadliwym zębem pośrodkowym.
Pojedyncze lub mnogie zęby dodatkowe występują też niejednokrotnie w zespole Gardnera w wyniku mutacji gremialnych w genie APC. Także w tym wypadku lista podobnych przykładów jest długa. Mutacje genetyczne mogą również dotyczyć budowy zębów mlecznych i stałych (zęby zlane, zrośnięte, bliźniacze w wielu zespołach). To uwidacznia, jak dziesiątki lub setki genów są pośrednio lub bezpośrednio zaangażowane w procesy tworzenia i dojrzewania, w tym mineralizacji tkanek oraz struktur zęba.
Także zaburzenia szkliwa lub zębiny mogą się wiązać z mutacjami genów. Zrozumienie tych mechanizmów wpływa na podejście terapeutyczne lekarza dentysty. Wiedza z zakresu biologii molekularnej w stomatologii staje się także zachętą do produkowania coraz bardziej udoskonalonych materiałów o doskonalszych walorach technicznych i twardości, których używają w praktyce lekarze dentyści.
Generalnie – postęp w dziedzinie nauk biomedycznych przekłada się nie tylko na aspekt kliniczny, opiekę stomatologiczną nad pacjentem, ale także na rozwój technologii medycznych, które stosuje się w stomatologii – obserwujemy tu ich wzajemne przenikanie się.

W internecie znajdziemy wykaz wszystkich ośrodków genetycznych, które działają na terenie Polski, gdzie stomatolog może zwrócić się, by uzyskać pomoc, wpisując w wyszukiwarce hasło „Polskie Towarzystwo Genetyki Człowieka” (na stronie znajdują się adresy i kontakty telefoniczne do poradni genetycznych). Stomatolog może zadzwonić do danego genetyka i skonsultować pacjenta, gdy ten ma zaburzenia o podłożu genetycznym. Może również otrzymać informacje dotyczące postępowania z takim pacjentem i rodzaju badań, które należy wykonać.

Dla lekarza stomatologa, który podejmuje leczenie, nie jest istotne, czy np. zanik zawiązków zębów mlecznych to skutek infekcji wewnątrzmacicznej (czynnik niezwiązany z wpływem genów) czy jest to wynik jakiejś mutacji. W diagnostyce obrazowej należy ustalić, czy te zawiązki istnieją czy nie oraz zaproponować zakres leczenia ortodontycznego (z możliwością zastosowania implantów włącznie).

Jednak świadomość, że jest to genetycznie uwarunkowana wada uzębienia, pozwala młodego pacjenta objąć odpowiednią opieką ortodontyczną we właściwym czasie i zapobiec wtórnym powikłaniom (np. wadom zgryzu). Są choroby, co do których mogą występować predyspozycje genetyczne.

Takie predyspozycje można mieć np. do występowania próchnicy i chorób przyzębia. Jeśli lekarz dentysta ma taką wiedzę, może spojrzeć na problem szerzej i wytyczyć leczenie zindywidualizowane, a nie takie, jak określają standardy leczenia tych jednostek chorobowych.
Co więcej – w tej samej rodzinie mutacja genów u jednej osoby może przejawiać się wadą uzębienia, a u innego wadami układu kostnego lub nawet wadami wielonarządowymi. Dobry kontakt stomatologa i genetyka klinicznego może więc zaowocować lepszą opieką wielospecjalistyczną dla całych rodzin.

W przyszłości lekarze stomatolodzy będą coraz bardziej wyczuleni na problemy dziedziczenia wad i chorób uwarunkowanych genetycznie w obrębie twarzoczaszki.

Połączenie stomatologii z genetyką to nowe zjawisko w medycynie – świadczy o tym fakt, że wciąż niewielu lekarzy dentystów zajmuje się pogłębioną diagnostyką molekularną (zwykle zajmują się oni naukowo tymi zagadnieniami).

Na staże genetyczne zgłaszają się neonatolodzy, endokrynolodzy, ale już ginekolodzy i położnicy rzadko, choć byłoby to dla nich przydatne. Nie pojawiają się także stomatolodzy, bo nie mają świadomości, że potrzebne jest opanowanie podstaw genetyki.

Źródło: Gazeta Lekarska

BZ