Niechciani sublokatorzy

Biorąc pod uwagę liczbę bakterii, jama ustna stanowi najbrudniejszą część naszego organizmu. Jak wykazały badanie, w jamie ustnej bytuje około 700 gatunków mikroorganizmów, w tym około 400 gatunków bakterii tlenowych i beztlenowych. Oprócz tego naszą jamę ustną okresowo zasiedlają niektóre wirusy oraz różne gatunki pierwotniaków i drożdżaków, głównie z rodziny Candida.

Dla drobnoustrojów jama ustna człowieka stanowi rozległe uniwersum, oferujące bardzo zróżnicowane środowisko. Na wargach, policzkach, podniebieniu, języku, dziąsłach oraz zębach panują na tyle odmienne warunki, że bakterie o skrajnie różniących się wymaganiach bez trudu mogą znaleźć dla siebie optymalne miejsce. Bardzo dobrym przykładem ilustrującym tę tezę są bakterie tlenowe, masowo kolonizujące powierzchnię zębów i nieobecne przy kieszonkach przyzębnych, gdzie prawie całkowicie brakuje tlenu.

Naturalna flora jamy ustnej stabilizuje się w bardzo wczesnym dzieciństwie. Jej skład zależy od wielu czynników, takich jak środowisko, rasa, płeć, wiek, dieta, higiena osobista, przebyte choroby. To dlatego inna flora występuje u alergików, inna u kobiet w ciąży lub osób po antybiotykoterapii. Również stosowanie implantów oraz protez protetycznych ma duży wpływ na rodzaj i ilość drobnoustrojów w jamie ustnej.

W warunkach homeostazy (równowagi fizjologicznej) wiele mikroorganizmów zasiedlających jamę ustną nie stanowi zagrożenia dla naszego zdrowia. Natura wyposażyła nas bowiem w szereg mechanizmów obronnych, ograniczających liczebność niepożądanych drobnoustrojów. Takim podstawowym czynnikiem obronnym jest np. ślina – jej cząsteczki, zwane mucynami, aktywnie chronią zęby oraz całą jamę ustną. Część mucyn nawilża błonę śluzową, język, dziąsła oraz powierzchnię zębów i tworzy na ich powierzchni chemiczną barierę ochronną. Drugi rodzaj mucyn – tzw. mucyny drobnocząteczkowe – powoduje aglutynację bakterii i innych drobnoustrojów, w tym również grzybów oraz wirusów. Mucyny te wiążą się z patogenami wywołującymi próchnicę, dzięki czemu mogą być one łatwiej usunięte.

Pomimo działania systemów obronnych zawartość stałej mikroflory może ulec zmianie. Najczęstszymi przyczynami zaburzeń równowagi flory bakteryjnej jest antybiotykoterapia oraz choroby ogólnoustrojowe i związany z nimi spadek odporności organizmu.

Zmiana mikroflory może stwarzać korzystne warunki dla inwazji organizmów nie występujących fizjologicznie w jamie ustnej. Brak równowagi powoduje także, że niektóre mikroorganizmy giną, natomiast inne zaczynają się bardzo szybko mnożyć. Są wśród nich również i takie gatunki, których obecność prowadzi do rozwoju chorób.

Lista winowajców
– Za najbardziej próchnicotwórcze drobnoustroje uważa się gatunki Streptococcus mutans, Streptococcus gordonii i Fusobacterium nucleatum. Związek z próchnicą zęba zauważono również w przypadku występowania Lactobacillus spp. i Actinomyces spp. Bakterie te metabolizują cukry dostarczane z pożywienia, a następnie tworzą kwasy, które powodują demineralizację tkanek zęba.

– Halitoza (przykry zapach ust) jest w 90% przypadków wywoływana przez beztlenowe bakterie Gram-ujemne. Za organizmy najbardziej przyczyniające się do powstawania halitozy uważane są gatunki: Porphyromonas gingivalis, Fusobacterium nucleatum i Prevotella intermedius, które wpływają także na występowanie chorób przyzębia. Przemiana materii tych bakterii prowadzi do wydzielania lotnych związków siarczkowych, będących źródłem przykrego zapachu.

– Do najczęstszych patogenów obecnych w zapaleniach kości szczęk, zakażeniach wszczepów czy tzw. suchych zębodołach należą pałeczki Gram-ujemne oraz Staphylococcus aureus.

– Główną przyczyną paradontozy jest obecność dwóch patogennych gatunków bakterii Actinobacillus actinomycetemcomitans i Porphyromonas gingivalis (chociaż w wymazach można znaleźć również bakterie należące do innych gatunków).

– Za większość przypadków kandydozy odpowiada Candida albicans. Rzadziej zakażenia wywołują inne drożdżaki: Candida tropicalis, Geotrichum spp., Aspergillus spp. czy Saccharomyces cerevisia.

B.Sz.