Niech się święci 1 maja

Jak wynika z sondażu Homo Homini, aż 72% Polaków kojarzy 1 maja jedynie z wypoczynkiem, przedłużonym weekendem, relaksem i grillowaniem. Zaledwie 15% społeczeństwa pamięta o komunistycznym rodowodzie tego święta i obowiązkowych w tym dniu pochodach, natomiast dla kilku procent jest to przede wszystkim Święto Flagi. Zdaniem socjologa, Edmunda Wnuka-Lipińskiego wyniki badania świadczą o przeobrażeniach świadomości historycznej w społeczeństwie i wygasaniu pamięci o czasach PRL-u.

Święto na cześć amerykańskich robotników
Warto przypomnieć, iż to kojarzone z komunizmem święto zostało wprowadzone w 1899 roku przez Drugą Międzynarodówkę i miało upamiętniać krwawo zakończony strajk robotników w Chicago (robotnicy protestowali przeciwko niskim płacom, złym warunkom pracy oraz 12-godzinnemu dniowi pracy). W Polsce 1 maj został ogłoszony świętem w 1899 roku przez stowarzyszenie partii i organizacji socjalistycznych, jednak do czasów PRL-u nie miał charakteru święta państwowego. W dwudziestoleciu międzywojennym manifestacje robotników sprowadzały się do spontanicznego przemarszu, w czasach kryzysu gromadzącego dziesiątki tysięcy zwolenników PPS (Polskiej Partii Socjalistycznej). W czasie pochodów obowiązywały specjalne zarządzenia porządkowe, np. zakaz sprzedaży alkoholu, ale i tak dochodziło do burzliwych starć z endekami i policją, szły w ruch pałki i kamienie, a część manifestantów prosto z pochodu trafiała do więzienia.

I górnicy, i hutnicy…
W PRL i innych krajach socjalistycznych, 1 maja awansował do rangi jednego z najważniejszych świąt państwowych. W tym dniu, zwanym także Świętem Klasy Robotniczej, organizowane były pochody, wiece i zgromadzenia, na których obecność była zazwyczaj obowiązkowa. Manifestacje te przebiegały według schematu wypracowanego w Związku Radzieckim i niewiele miały już wspólnego ze spontanicznym zrywem klasowym.

Na czele pochodu szedł zwykle poczet sztandarowy PZPR, tuż za nim zaś słuchacze szkół partyjnych – przyszła kadra kierownicza „przewodniej siły Narodu”. Poszczególne zakłady pracy, grupy zawodowe i społeczne maszerowały w specjalnie wyznaczonych kolumnach. Reprezentanci różnych zawodów posiadali charakterystyczne dla nich atrybuty – górnicy szli w kaskach, hutnicy w ubraniach ochronnych, chłopi ubrani w stroje ludowe, przedstawiciele służby zdrowia – w białe kitle. Oczywiście ozdobą pochodu dentystów był wycięty ze styropianu uśmiechnięty ząbek :-)) Maszerujący tłum wymachiwał flagami i czerwonymi szturmówkami, niósł transparenty z wypisanymi na nich hasłami propagandowymi i wznosił politycznie słuszne okrzyki.

Przodownik Pstrowski i dentysta
W latach 50. szczególne miejsce w pochodzie zajmowali weterani ruchu robotniczego oraz zasłużeni przodownicy pracy (ci na szarfach mieli wypisane procenty, o jakie przekroczyli normy produkcyjne). Przodownikami byli najczęściej chłopi i robotnicy, jednak w Kielcach został nim pewien dentysta, szczególnie „zasłużony dla zdrowia społecznego”. Stomatolog ten, pracujący w obwoźnym gabinecie dentystycznym, w ciągu 15 lat wyrwał pół miliona zębów (w tym około 450 tys. bez znieczulenia).

Sztandarową postacią wśród przodowników pracy był Wincenty Pstrowski, górnik przodkowy, autor słynnej odezwy nawołującej robotników do większej wydajności pracy. W swoim liście z 1947 r. Pstrowski pisał: W lutym br. wykonałem normę 240%, wyrąbując 72,5 m chodnika. W kwietniu wykonałem normę 293%, wyrąbując 85 m chodnika. W maju dałem 270%, wyrąbując 78 m chodnika."

Niestety, w tym samym miesiącu Pstrowskiego rozbolały zęby. Jednoczesna ekstrakcja trzech zębów trzonowych i zbyt szybki powrót do kopalni skończyły się tragicznie. Doszło do sepsy (ogólnoustrojowego zakażenia organizmu) i mimo wysiłków lekarzy przodownika nie udało się uratować (w oficjalnej wersji władz górnik zmarł na białaczkę). W ten sposób – pośrednio – anonimowy stomatolog przyczynił się do klęski idei współzawodnictwa. Opinia publiczna powiązała bowiem niesamowitą wydajność Pstrowskiego z jego nagłą i przedwczesną śmiercią, czego dowodem był mocno szyderczy wierszyk  "Wincenty Pstrowski, górnik ubogi, przekroczył normę, wyciągnął nogi"…

B.Sz.