Karta Lekarza

W Polsce Karta Lekarza została przyjęta przez:

Naczelną Radę Lekarską

Towarzystwo Internistów Polskich

Autorami Karty są członkowie Medical Professionalism Project:

ABIM Foundation – Troy Brennan, MD, JD (Project Chair), Brigham and Women’s Hospital, Boston, MA, USA; Linda Blank (Project Staff), ABIM Foundation, Filadelfia, PA, USA; Jordan Cohen, MD, Association of American Medical Colleges, Waszyngton, DC, USA; Harry Kimball, MB American Board of Internal Medicine, Filadelfia, PA, USA; Neil Smelser, PhD, University of California, Berkeley, CA, USA;

ACP-ASIM Foundation – Robert Copeland, MD, Southern Cardiopulmonary Associates, LaGrange, GA, USA; Risa Lavizzo-Mourey, MD, MBA, Robert Wood Johnson Foundation, Princeton, NJ, USA; Walter McDonald, MD, American College of Physicians-American Society of Internal Medicine, Filadelfia, PA, USA;

European Federation of Internal Medicine – Gunilla Brenning, MD, University Hospital, Uppsala, Szwecja; Christopher Davidson, MD, FRCP, FESC, Royal Sussex County Hospital, Brighton, Wielka Brytania; Philippe Jaeger, MB, MD, Centre Hospitalier Universitaire Vaudois, Lozanna, Szwajcaria; Alberto Malliani, MD, Universita di Milano, Mediolan, Wtochy; Hein Muller, MD, PhD, Ziekenhuis Gooi-Noord, Rijksstraatweg, Holandia, Daniel Sereni, MD, Hôpital Saint-Louis, Paryż, Francja oraz Eugene Sutorius, JD, Faculteit der Rechts Geleerdheid, Amsterdam, Holandia.

Konsultanci: Richard Cruess, MD i Sylvia Cruess, MD, McGill University, Montreal, Kanada oraz Jaime Merino, MD, Universidad Miguel Hernández, San Juan de Alicante, Hiszpania

Medical Professionalism in the New Millennium: A Physicians Charter

Original publications in Annals of Internal Medicine (5 February, 2002; 136: 243-246) and TheLancet (9 February, 2002; 359: 520-522)

Published in Medycyna Praktyczna with permission of the Annals of Internal Medicine and The Lancet.

Tłumaczenie

dr med. Piotr Gajewski, Anna Juda, dr med. Jacek Mrukowicz, lek. Wojciech Strojny

Konsultacja

prof. dr hab. med. Irena Zimmermann-Górska, prof. dr hab. med. Andrzej Szczeklik

Przedmowa

Zmiany zachodzące w ostatnich latach na świecie – lawinowy postęp techniczny, nowe uwarunkowania ekonomiczne, reorganizacja systemów opieki zdrowotnej – stwarzają szereg problemów w wykonywaniu zawodu lekarza. W wielu krajach nastąpił spadek zaufania społecznego do lekarzy, niezbędnego do efektywnej pracy. Aby jednak to zaufanie odzyskać, lekarze muszą na nie w pełni zasługiwać.

Zaistniała potrzeba określenia na nowo zasad wykonywania zawodu lekarza, które miałyby również wpływ na reformowanie systemów ochrony zdrowia. Opracowania tych zasad podjęły się trzy organizacje: Europejska Federacja Towarzystw Internistycznych (EFIM), Fundacja Amerykańskiego Kolegium Lekarzy wspólnie z Amerykańskim Towarzystwem Medycyny Wewnętrznej (ACP-ASIM) i Fundacja Amerykańskiej Komisji Medycyny Wewnętrznej (ABIM). Dyskusja nad projektem toczyła się między innymi podczas spotkań Zarządu EFIM, w których uczestniczyli prezesi narodowych towarzystw internistycznych – w tym Towarzystwa Internistów Polskich. W wyniku tych prac powstała Karta Lekarza. Zgodnie z podjętymi zobowiązaniami zostanie ona rozpowszechniona w krajach Europy i w USA wśród lekarzy, przedstawiona władzom odpowiedzialnym za opiekę zdrowotną oraz stowarzyszeniom osób chorych.

Karta zawiera trzy podstawowe zasady: nadrzędności dobra pacjenta, jego autonomii oraz sprawiedliwości społecznej, a także zbiór zobowiązań zawodowych. Zobowiązania obejmują aspekty etyczne i organizacyjne pracy lekarza, dotyczą także jego kompetencji.

Wykonywanie zawodu lekarza w Polsce jest dzisiaj wyjątkowo trudne. Trwa ciągły proces reorganizacji opieki nad chorym, komplikowany trudnościami finansowymi. Równocześnie zachwiane zostało – zwłaszcza ostatnio – zaufanie do lekarzy.

Oddając do rąk polskich lekarzy ten ważny dokument, jesteśmy przekonani, że będzie on stanowił oparcie w „dochowaniu wierności zobowiązaniom wobec społeczeństwa” i przestrzeganiu zasad etyki zawodowej.

Przekazując Kartę przedstawicielom władz, liczymy na pomoc we „wspólnym wysiłku na rzecz poprawy systemu ochrony zdrowia dla dobra całego społeczeństwa”.

Przedstawiając zasady zawarte w Karcie środkom masowego przekazu, zwracamy się z prośbą o udział w odbudowaniu zaufania społeczeństwa do lekarzy.

prof. dr hab. med. Irena Zimmermann-Górska

Prezes Zarządu Głównego Towarzystwa Internistów Polskich

Zasady wykonywania zawodu lekarza w nowym tysiącleciu

ABIM Foundation, ACP-ASIM Foundation i European Federation of Internal Medicine

Współcześni lekarze przezywają frustracje, ponieważ zmiany w systemach opieki zdrowotnej, zachodzące niemal we wszystkich krajach uprzemysłowionych, zagrażają zasadom wykonywania ich zawodu i związanym z nimi wartościom. Spotkania zorganizowane przez European Federation of Internal Medicine, American College of Physicians-American Society of Internal Medicine (ACP-ASIM) oraz American Board of Internal Medicine (ABIM) dowiodły, że poglądy lekarzy na zasady wykonywania zawodu są podobne nawet w całkiem odmiennych systemach ochrony zdrowia. Jesteśmy zgodni co do tego, ze zmiany zachodzące w naszych społeczeństwach stanowią wyzwanie dla zobowiązań środowiska medycznego wobec pacjentów.

Niedawno w wielu krajach pojawiły się apele o to, aby na nowo określić znaczenie zasad wykonywania zawodu lekarza, które pociągnęłyby ze sobą czynny udział w reformowaniu systemów ochrony zdrowia. Odpowiadając na to wyzwanie, pod koniec 1999 roku European Federation of Internal Medicine, ACP-ASIM Foundation oraz ABIM Foundation wspólnie rozpoczęły przedsięwzięcie „Zasady wykonywania zawodu lekarza” (Medical Professionalism Project [www.professionalism.org]). Te trzy organizacje powierzyły swoim przedstawicielom opracowanie „karty” zasad wykonywania zawodu, do których przestrzegania może i powinien dążyć każdy lekarz. Karta ma wspierać wysiłki środowiska lekarskiego, tak aby systemy ochrony zdrowia i zatrudnieni w nich lekarze uwzględniali zarówno dobro pacjentów, jak i podstawowe zasady sprawiedliwości społecznej. Zamierzeniem autorów Karty jest także to, aby można było się na niej opierać w różnych systemach kulturowych i politycznych.

Preambuła

Postępowanie zgodnie z zasadami zawodu jest podstawą umowy między środowiskiem lekarskim a społeczeństwem. Oznacza to stawianie dobra pacjenta ponad interes lekarza, ustanowienie i przestrzeganie standardów kompetencji i sumienności oraz zapewnienie społeczeństwu fachowego doradztwa w kwestiach zdrowia. Zarówno lekarze, jak i społeczeństwo muszą w pełni rozumieć zasady zawodu lekarskiego oraz związaną z nimi odpowiedzialność. Niezbędnym warunkiem tej umowy jest zaufanie społeczeństwa do lekarzy, które zależy od sumienności indywidualnej i całego środowiska.

Środowisko lekarskie staje wobec gwałtownego rozwoju technologii, zmian w układzie sił rynkowych oraz takich zjawisk, jak ograniczanie dostępu do opieki medycznej, bioterroryzm i globalizacja. W konsekwencji lekarzom coraz trudniej jest wypełniać obowiązki wobec indywidualnych pacjentów i społeczeństwa. W tych okolicznościach szczególnie ważne jest potwierdzenie wierności podstawowym i uniwersalnym zasadom wykonywania zawodu lekarskiego i związanym z nimi wartościom, stanowiącym ideał, do którego powinni dążyć wszyscy lekarze.

Zawód lekarza w poszczególnych krajach jest osadzony w różnych kulturach i tradycjach narodowych. Środowisko lekarskie musi jednak stawić czoło złożonym wpływom politycznym, prawnym i rynkowym. Istnieją ponadto znaczne różnice w sposobach opieki lekarskiej, które powodują, że jakiekolwiek ogólne zasady trzeba wyrażać w bardzo złożony i subtelny sposób. Pomimo tych różnic istnieją wspólne zagadnienia stanowiące fundament niniejszej Karty w postaci trzech zasad podstawowych oraz zbioru określonych zobowiązań zawodowych.

Zasady podstawowe

Zasada nadrzędności dobra pacjenta. Zasada ta wynika z poświęcenia się służbie dla dobra pacjentów. Altruizm zwiększa zaufanie, które ma zasadnicze znaczenie dla relacji między lekarzem a pacjentem. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i wymagania administracyjne nie mogą prowadzić do łamania tej zasady.

Zasada autonomii pacjenta. Lekarze muszą szanować autonomię pacjentów, być wobec nich szczerzy umożliwiać im podejmowanie świadomych decyzji dotyczących leczenia. Wolę pacjenta należy traktować jako nadrzędną, o ile nie jest ona sprzeczna z zasadami etyki lekarskiej i nie oznacza żądania niewłaściwej opieki medycznej.

Zasada sprawiedliwości społecznej. Środowisko lekarskie musi się opowiadać za sprawiedliwością w systemie ochrony zdrowia, w tym także za sprawiedliwą dystrybucją jego zasobów. Lekarze powinni czynnie dążyć do wyeliminowania dyskryminacji w ochronie zdrowia ze względu na kolor skóry, płeć, status społeczno-ekonomiczny, pochodzenie etniczne, religię czy inne kategorie społeczne.

Zbiór zobowiązań zawodowych

Zobowiązanie do kompetencji zawodowej. Lekarze muszą się uczyć przez całe życie i dążyć do posiadania wiedzy medycznej oraz umiejętności klinicznych i zespołowych, niezbędnych do zapewnienia pacjentom opieki na najwyższym poziomie. Całe środowisko lekarskie musi dbać o to, aby wszyscy lekarze byli kompetentni, oraz wprowadzić odpowiednie mechanizmy umożliwiające lekarzom osiągnięcie tego celu.

Zobowiązanie do szczerości wobec pacjenta. Lekarze muszą dbać o to, aby pacjenci otrzymywali wyczerpującą i prawdziwą informację o leczeniu, zanim wyrażą na nie zgodę, a także w trakcie leczenia. Nie oznacza to, że pacjenci powinni uczestniczyć w podejmowaniu każdej, nawet najmniejszej decyzji dotyczącej opieki medycznej; należy im raczej umożliwić decydowanie o ogólnym sposobie leczenia. Lekarze powinni również przyznać, że czasami przyczyną uszczerbku zdrowia pacjentów są błędy lekarskie. Jeżeli pacjent poniósł szkodę wskutek leczenia, należy go niezwłocznie o tym poinformować, w przeciwnym wypadku bowiem poważnie podważa się zaufanie pacjentów i całego społeczeństwa do środowiska lekarskiego. Zgłaszanie i analizowanie błędów lekarskich jest podstawą odpowiednich działań zapobiegawczych oraz poprawy opieki zdrowotnej, jak również przyznawania odpowiedniej rekompensaty pokrzywdzonym.

Zobowiązanie do przestrzegania tajemnicy lekarskiej. Zdobycie zaufania pacjentów wymaga od lekarzy stosowania odpowiednich środków zabezpieczających przed ujawnieniem poufnych informacji. Zobowiązanie to obejmuje również rozmowy z osobami występującymi w imieniu pacjenta, jeśli uzyskanie zgody na leczenie bezpośrednio od niego jest niemożliwe. Dbałość o przestrzeganie tego zobowiązania jest obecnie ważniejsza niż kiedykolwiek, ze względu na powszechne korzystanie z elektronicznych systemów informatycznych do gromadzenia danych o pacjentach oraz coraz większą dostępność informacji o cechach genetycznych. Lekarze dostrzegają jednak sytuacje, w których zobowiązanie do przestrzegania tajemnicy lekarskiej musi ustąpić przed interesem publicznym (np. gdy pacjent ze względu na stan zdrowia stanowi zagrożenie dla innych ludzi).

Zobowiązanie do właściwych relacji z pacjentami. Pacjenci z natury rzeczy są zależni od lekarzy, co stawia przed lekarzami szczególne wymagania. Lekarzom nie wolno wykorzystywać pacjentów seksualnie, finansowo lub do innych własnych celów.

Zobowiązanie do doskonalenia jakości opieki. Lekarze muszą stale dążyć do poprawy jakości opieki zdrowotnej. Zobowiązanie to obejmuje nie tylko podnoszenie poziomu własnych umiejętności, ale także współpracę z innymi pracownikami służby zdrowia w celu zmniejszenia liczby błędów lekarskich, zwiększenia bezpieczeństwa pacjentów, ograniczenia nadmiernego zużycia zasobów ochrony zdrowia oraz optymalizacji efektów opieki. Lekarze muszą brać czynny udział w pracach nad doskonaleniem metod oceny jakości opieki zdrowotnej oraz w ich stosowaniu do rutynowej oceny osób, instytucji i systemów w ochronie zdrowia. Lekarze, zarówno indywidualnie, jak i poprzez stowarzyszenia zawodowe, muszą wspierać tworzenie i wdrażanie mechanizmów zachęcających do stałej poprawy jakości opieki zdrowotnej.

Zobowiązanie do zapewnienia dostępności opieki medycznej. Kodeks zasad zawodowych lekarza wymaga, aby w każdym systemie ochrony zdrowia dążyć do zapewnienia dostępności do jednolitej i właściwej opieki zdrowotnej. Lekarze muszą więc indywidualnie i zbiorowo starać się wyeliminować ograniczenia w sprawiedliwym dostępie do opieki zdrowotnej. Powinni dążyć do usunięcia barier zależnych od poziomu wykształcenia, systemu prawnego, sytuacji finansowej, miejsca zamieszkania i dyskryminacji społecznej. Zobowiązanie do zapewnienia sprawiedliwego dostępu do opieki zdrowotnej obejmuje także promocję zdrowia publicznego i profilaktykę. Każdy lekarz, bez względu na interes własny lub środowiska lekarskiego, powinien podejmować działania na forum publicznym na rzecz tych idei.

Zobowiązanie do sprawiedliwego rozdziału ograniczonych zasobów systemu ochrony zdrowia. Zaspokajając potrzeby poszczególnych pacjentów, lekarze muszą jednocześnie pamiętać o rozsądnym i efektywnym gospodarowaniu ograniczonymi zasobami systemu ochrony zdrowia. Powinni współpracować z innymi lekarzami, szpitalami i płatnikami w celu opracowania wytycznych efektywnej opieki medycznej. Odpowiedzialność zawodowa lekarzy za właściwą alokację środków wymaga skrupulatnego unikania wykonywania niepotrzebnych badań i procedur. Zlecanie zbędnych procedur nie tylko naraża pacjentów na szkody zdrowotne i wydatki, ale także zmniejsza zasoby systemu ochrony zdrowia.

Zobowiązanie do zdobywania wiedzy naukowej. Umowa między społeczeństwem a środowiskiem lekarskim w znacznej mierze opiera się na sumienności oraz odpowiednim wykorzystaniu wiedzy naukowej i technologii medycznych. Lekarze mają obowiązek przestrzegania standardów i promowania badań naukowych, zdobywania nowej wiedzy oraz jej odpowiedniego wykorzystania. Środowisko lekarskie jest odpowiedzialne za rzetelność tej wiedzy, opartej na danych naukowych i doświadczeniu klinicznym.

Zobowiązanie do podtrzymywania zaufania społecznego poprzez odpowiednie postępowanie w przypadku konfliktu interesów. W dążeniu do odniesienia osobistych korzyści lekarze i organizacje lekarskie mają wiele okazji do łamania zasad zawodowych. Sytuacje takie powstają szczególnie w przypadku nawiązywania osobistych lub instytucjonalnych kontaktów z branżami nastawionymi na zysk, takimi jak producenci sprzętu medycznego, firmy ubezpieczeniowe i firmy farmaceutyczne. Lekarze mają obowiązek określania i ujawniania opinii publicznej konfliktów interesów pojawiających się w trakcie wykonywania zawodu oraz odpowiedniego postępowania w takich przypadkach. Należy również ujawniać związki między przemysłem a osobami opiniotwórczymi, zwłaszcza jeśli osoby te ustalają kryteria prowadzenia badań klinicznych i informowania o ich wynikach, zasady pisania artykułów redakcyjnych lub wytycznych postępowania klinicznego, albo pełnią funkcje redaktorów czasopism naukowych.

Zobowiązanie do wypełniania obowiązków zawodowych. Oczekuje się, że lekarze jako grupa zawodowa będą wspólnie pracować dla zapewnienia jak najlepszej opieki nad pacjentami, szanować się nawzajem i uczestniczyć w działaniach samorządowych, obejmujących regulacje dotyczące postępowania w przypadku nieprzestrzegania standardów zawodowych. Środowisko lekarskie powinno również organizować kształcenie obecnych i przyszłych członków oraz określić wymagania w tym zakresie. Obowiązek spełniania tych wymagań spoczywa zarówno na każdym lekarzu z osobna, jak i na całym środowisku. Obejmuje on zaangażowanie w wewnętrzną ocenę środowiska oraz zaakceptowanie zewnętrznej oceny wszystkich aspektów działalności zawodowej.

Podsumowanie

Wykonywanie zawodu lekarza we współczesnym świecie, w niemal wszystkich kulturach i społeczeństwach, staje wobec niespotykanych wcześniej wyzwań. Skupiają się one wokół coraz większych rozbieżności między uzasadnionymi potrzebami pacjentów a dostępnością środków na ich zaspokojenie, rosnącym uzależnieniem systemu ochrony zdrowia od mechanizmów rynkowych oraz pokusą rezygnacji z tradycyjnego pierwszeństwa interesów pacjenta. Aby w tych niespokojnych czasach lekarze mogli dochować wierności zobowiązaniom wobec społeczeństwa, muszą potwierdzić swoje oddanie zasadom etyki zawodowej. Oznacza to nie tylko osobiste dbanie o dobro pacjenta, ale także wspólny wysiłek na rzecz poprawy systemu ochrony zdrowia dla dobra całego społeczeństwa. Niniejsza Karta Lekarza ma zachęcać do takiej postawy i do podjęcia przez środowisko lekarskie działań o uniwersalnym zasięgu i celach.

Źródło: Medycyna Praktyczna – www.mp.pl