Kamień nazębny pod lupą higienistki

Wybór każdego z tematów, o których pisze ma zawsze swoje uzasadnienie. Przyszła pora na kolejny obszerny post. Tym razem zajmiemy się tematyką ściśle związaną z pracą higienistki stomatologicznej. Dzisiaj postarałam się zgrabnie złożyć w całość prawie wszystkie informacje jakie dla Was przygotowałam. Dzisiaj pod lupę bierzemy kamień nazębny i sposoby jego usuwania z zębów naszych pacjentów. Jest to zagadnienie opisywane po raz setny, tysięczny, ale jakże ważne i godne przypomnienia.

Każda higienistka powinna potrafić wytłumaczyć swojemu pacjentowi co to jest kamień nad- i poddziąsłowy lub czym jest skaling. Aby było łatwiej odnaleźć Wam się w moim poście podzieliłam go na kilka części. Będą to zagadnienia:

1. Czym jest kamień nazębny?

2. Jakie są rodzaje kamienia nazębnego?

3. Jak powstaje kamień nazębny?

4. Metody wykrywania złogów kamienia nazębnego

5. Sposoby usuwania złogów kamienia

6. Zapobieganie powstawaniu kamienia na zębach

CZYM JEST KAMIEŃ NAZĘBNY?

Kamień nazębny to złogi jakie powstają na naszych zębach w wyniku mineralizacji płytki nazębnej. Ostatnio od swojej koleżanki usłyszałam, że przecież płytka nazębna i kamień nazębny to prawie to samo. Absolutnie nie! Nieusuwana z powierzchni zębów płytka nazębna twardnieje. Odkładają się w niej sole mineralne (głównie fosforan wapnia). Tak powstaje kamień. Ale o tym dokładniej w kolejnej części wpisu.

Jak odróżnić płytkę nazębną od kamienia? Płytka nazębna tworzy się na zębach w przeciągu 4 do 12 godzin od szczotkowania zębów. Najczęściej osadza się wzdłuż linii dziąseł oraz bardzo często w przestrzeniach międzyzębowych. Płytka jest lepka, bezbarwna lub mlecznobiała. Ma konsystencję budyniu. Bardzo łatwo ściągnąć ją z powierzchni zęba np. zgłębnikiem. Jest siedliskiem bakterii próchnicotwórczych, które metabolizując cukry wytwarzają kwasy, które niszczą szkliwo. Najprostszą metodą usunięcia płytki nazębnej jest szczotkowanie oraz nitkowanie zębów. Więcej o płytce nazębnej w moim blogowym wpisie „Bakterie atakują…” 🙂

    Umiarkowana akumulacja płytki nazębnej.             Nasilona akumulacja płytki nazębnej.

Źródło: dentalcare.pl

Kamień nazębny jest zwapniałym lub wapniejącym złogiem – duuuużo twardszym niż płytka bakteryjna (nazębna). Jony odpowiedzialne za mineralizacji płytki nazębnej, w wyniku czego powstaje kamień nazębny, pochodzą głównie z naszej śliny. Między innymi, dlatego największe złogi kamienia powstają na powierzchniach językowych dolnych siekaczy – właśnie tam umiejscowione są ślinianki podjęzykowe. Kamień nazębny może przybierać barwy od żółtej po brązową. Silnie wiąże się ze szkliwem przez co może zostać usunięty jedynie w gabinecie stomatologicznym podczas wizyty higienizacyjnej. Pacjent drogą dedukcji mógłby uznać, że skoro ma kamień to nie musi już szczotkować zębów, bo i tak nic to nie da. Nic bardziej mylnego! Na powierzchni złogów kamienia osadza się kolejna warstwa płytki nazębnej, która nieusunięta może prowadzić do powstawania jeszcze grubszej „kamiennej” powłoki. Kamień nazębny jakby sama nazwa wskazywała nie tworzy się tylko i wyłącznie na zębach naturalnych. Może również powstawać na protezach.

JAKIE SĄ RODZAJE KAMIENIA NAZĘBNEGO?

W ostatniej chwili dodałam słowo „nazębnego” w powyższym śródtytule. Dlaczego? Mój partner zapytał o czym tym razem pisze. Odpowiedziałam, że o kamieniu – czym jest, jakie są jego rodzaje. On z uśmiechem małego rozrabiaki triumfalnie zakomunikował: „Przecież to proste! Kamień w czajniku, kamień w pralce, kamienie nad rzeką…”. I tak dalej, i tak dalej.  Niby prawda, ale nam nie o taki kamień chodzi. Nam sen z powiek spędzają migawki widoków uzębienia niektórych z naszych pacjentów, prawda? Aby temu zapobiec każda higienistka musi wiedzieć z jakim rodzajem kamienia nazębnego ma do czynienia.

Jańczuk pisze, że w zależności od umiejscowienia na powierzchniach zębowych odróżnia się kamień naddziąsłowy i poddziąsłowy. Prócz umiejscowienia oba rodzaje kamienia różnią się także budową mikrobiologiczną, zabarwieniem, twardością i stopniem przylegania do powierzchni zębowej. Podobieństwa jakie między nimi występują to przede wszystkim skład chemiczny i budowa krystaliczna.

                 Poddziąsłowy kamień nazębny.                                 Naddziąsłowy kamień nazębny.

Źródło: dentalcare.pl

JAK POWSTAJE KAMIEŃ NAZĘBNY?

Odpowiedź na to pytania jest dość prosta i padła już parę akapitów wyżej. Kamień nazębny powstaje na drodze mineralizacji płytki nazębnej. Proces ten rozpoczyna się już w 2-3 dniu od powstania płytki nazębnej. Brak mechanicznego usunięcia płytki bakteryjnej powoduje systematyczne i nieregularne odkładanie się kamienia nazębnego.

Proces mineralizacji przebiega w trzech fazach:

tworzenie bezstrukturalnych złogów fosforanu wapnia,

krystalizacja hydroksyapatytów,

wzrost i dojrzewanie powstałych kryształów.

Co jeszcze może „pozytywnie” wpłynąć na rozwój kamienia nazębnego? Przede wszystkim zła higiena jamy ustnej, jak także skład śliny (wysoki poziom białka oraz enzymów), wiek pacjenta oraz rodzaj przyjmowanych leków.

METODY WYKRYWANIA ZŁOGÓW KAMIENIA NAZĘBNEGO

Medycyna z roku na rok się rozwija. Naukowcy i specjaliści pracują nad udoskonaleniem istniejących sposobów diagnostyki oraz badają nowe. Stomatologia jest jedną z dziedzin współczesnej medycyny, która rozwija się w bardzo szybkim tempie. Od materiałów stosowanych do wykonywania uzupełnień, przez nowoczesne metody implantacji, po innowacyjne sposoby diagnostyki. Czy tyczy się to także kamienia nazębnego? A i owszem! poniżej wymieniłam dla Was kilka takich metod. O ile obecność kamienia naddziąsłowego nie jest trudna do stwierdzenia (badanie wizualne oraz zgłębnikowanie), o tyle zdiagnozowanie poddziąsłowych złogów sprawia większy problem.

Najczęściej wykorzystywane obecnie metody diagnostyki kamienia nazębnego:

 – sonda periodontologiczna (dzięki zabezpieczeniu końcówki pomiarowej kuleczką o średnicy 0,5 mm sonda bezpieczna jest dla tkanek przyzębia; chroni je przed traumatyzacją pozwalając jednocześnie na wyczucie nierówności na powierzchni korzenia)

 – badanie radiologiczne (tylko obfite nagromadzenia złogów jest widoczne w postaci różnych kształtów cieni),

 – zdjęcia wewnątrzustne (czułość tej metody może być porównywalna z badaniem periodontologicznym),

 – urządzenia oparte na zjawisku fluorescencji (popularnym tego typu urządzeniem jest Diagnodent),

 – urządzenia oparte na zjawisku spektroskopii optycznej (przykładem może być urządzenie Detec-Tar, które wykorzystuje technologię światłowodową LED i służy do wykrywania kamienia poddziąsłowego; część pracująca poddziąsłowo zbudowana jest jak sonda periodontologiczna;),

 – zastosowanie endoskopu (prócz diagnostyki kamienia poddziąsłowego pozwala również stwierdzić próchnicę korzenia oraz zobrazować tkanki miękkie m.in. przyczep nabłonkowy),

 – systemy wykorzystujące ultradźwięki i laser (przykłady takich urządzeń to: Perioscan^TM lub Keylaser3^TM).

SPOSOBY USUWANIA ZŁOGÓW KAMIENIA NAZĘBNEGO

Niezaprzeczalny fakt to taki, że systematyczne usuwanie kamienia nazębnego obniża ryzyko wystąpienia chorób przyzębia. Właściwa częstotliwość usuwania złogów kamienia nazębnego to 1-2 razy do roku. Jeżeli natomiast obecne są zmiany zapalne występuje konieczność usuwania kamienia systematycznie 3-6 razy w roku. Higienistka wykonuje takie zabiegi jak: skaling nad- i poddziąsłowy, piaskowanie i polerowanie zębów. Wizyta higienizacyjna powinna poprzedzać rozpoczynane leczenie zachowawcze, periodontologiczne, ortodontyczne czy protetyczne. 

Pojęcie skalingu często jest źle definiowane. Znaczna część osób uważa, że skaling to zabieg usuwania złogów kamienia za pomocą skalera, czyli narzędzia wykorzystującego ultradźwięki. Jest w tym dużo racji, ale półprawdę często uznaje się za kłamstwo. Właściwa definicja skalingu:

Skaling to ogólna nazwa zabiegu, którego głównym celem jest usunięcie z powierzchni koron zębowych i korzeni złogów kamienia nazębnego. W tym celu stosowane są dwie metody: metoda ręczna oraz metoda mechaniczna, wykorzystująca m.in. narzędzia ultradźwiękowe. Po usunięciu kamienia niezbędne jest dokładne wypolerowanie powierzchni zębów przy pomocy past polerskich.

Obie metody nie wykluczają się. Zabieg wykonywany przy użyciu ultradźwięków, może być uzupełniany wykorzystaniem narzędzi ręcznych i odwrotnie. W zależności jaką metodę obierzemy to takie narzędzia będą nam potrzebne:

• metoda ręczna: sierpy, motyczki, lemiesze, pilniczki, kirety uniwersalne Columbia, kirety specjalistyczne Gracey, gładziki, paski ścierne;

• metoda mechaniczna, wykorzystująca m.in. ultradźwięki: skalery naddziąsłowe, skalery poddziąsłowe (stalowe, diamentowe, węglowe), piaskarki.

Wady i zalety stosowania instrumentów ręcznych i ultradźwiękowych

Źródło: Medical Tribune – Stomatologia, nr 8/2014, s. 10.

ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU KAMIENIA NA ZĘBACH

Najskuteczniejsza metodą zapobiegania tworzenia się kamienia nazębnego jest regularne oczyszczanie powierzchni zębów oraz przestrzeni międzyzębowych, przy pomocy szczoteczki do zębów oraz nitki dentystycznej – minimum 2 razy dziennie. Dużą skuteczność wykazują również środki do czyszczenia zębów zawierające składniki przeciwdziałające tworzeniu się kamienia nazębnego. Potrafią one hamować proces akumulacji i mineralizacji płytki nazębnej – zapewniają poprawę higieny jamy ustnej oraz ułatwiają czyszczenie zębów. Substancjami o takim działaniu są:

 – pirofosforany (pierwsza pasta, w której wykorzystano tę substancję została wprowadzona w 1985 roku pod nazwą Crest Tartar Control; pirosforany działają dzięki efektowi chelatowania minerałów i tym samym hamowania mineralizacji płytki nazębnej),

 – bifosforany sodu,

 – sole cynku (chlorek cynku lub cytrynian cynku),

 – triklosan/kopolimer,

 – sześciometafosforan sodu (jest formą pirofosforanu o dłuższym łańcuchu – dzięki temu ma silniejsze powinowactwo do powierzchni hydroksyapatytu i silnie wiąże się z powierzchnią zęba i powierzchnią kamienia nazębnego),

 – stabilizowany związek cyny i fluoru (działanie antybakteryjne i zmniejszające akumulację płytki nazębnej).

Dwie ostatnie substancje są najnowszymi dziełami ekspertów stomatologii. Wnioski ekspertów ze spotkania panelowego dotyczącego wykorzystania stabilizowanego związku cyny i fluoru  w pastach do zębów: po pierwsze pasty, które zawierają wyżej wymienione substancje wykazują działania wielokierunkowe, są efektywniejszym inhibitorem płytki nazębnej niż pasta z fluorkiem sodu, skuteczniej ograniczają rozległość i intensywność zapalenia dziąseł oraz hamują tworzenie kamienia nazębnego; po drugie substancje te wykazują efektywniejsze działanie bakteriobójcze, zdolność zaburzania metabolizmu bakterii, hamowania powstawania biofilmu, jak i chemiczną neutralizację związków o nieprzyjemnym zapachu.

Pamiętajmy i tłumaczmy to naszym pacjentom. Nawet najlepsze środki do higieny nie są skuteczne, gdy leżą nieużywane na łazienkowej półce! Najskuteczniejszą metodą zapobiegania powstawania kamienia nazębnego jest systematyczne usuwanie płytki nazębnej z powierzchni naszych zębów!