Dentonet
LEKARZ
E-mail
WYBIERZ KATEGORIĘ
Aktualności
Prawo i finanse
Praca w gabinecie
Student
Edukacja i technologie
Medycyna

Biofilm w przewodach wodnych unitów i skuteczna walka z nim

Publikacja:
Biofilm w przewodach wodnych unitów i skuteczna walka z nim

Biofilm w przewodach wodnych unitów i skuteczna walka z nim

Unity stomatologiczne zasilane wodą są źródłem aerozolu wodno-powietrznego, który może być rezerwuarem różnych mikroorganizmów, również chorobotwórczych. W celu przeciwdziałania powstawaniu zakażeń powinno uwzględniać się jakość wody i wymagania w zakresie uzdatniania, czyszczenia specjalistycznego sprzętu oraz kontrolę namnażania mikroorganizmów w instalacjach wodociągowych i urządzeniach pomocniczych. Aerozol generowany w trakcie zabiegu leczniczego może rozprzestrzeniać się na odległość (około 2m) od unitu i skażać otaczające go powierzchnie oraz osoby. Szybkoobrotowe wiertła chłodzone wodą w gabinetach stomatologicznych stanowią szczególne źródło zagrożenia zakażeniem kropelkowym czy zakażeniem ran, dlatego tak ważne ma znaczenie jakość wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu, która czasem może zalegać w przewodach przez dłuższy okres czasu i być silnie skażona mikrobiologicznie co przyczynia się do powstawania tzw. biofilmu.

Czym jest biofilm? Biofilm (z ang. film – warstwa) zwany jest często błoną biologiczną (ang. biological membrane) którą opisuje się jako złożoną wielokomórkową strukturę bakterii (i innych organizmów), otoczoną warstwą substancji organicznych i nieorganicznych, produkowanych przez te drobnoustroje, wykazująca adhezję zarówno do powierzchni biologicznych jak i abiotycznych. Składa się on z organizmów żywych, obumierających i martwych oraz substancji organicznych i nieorganicznych. W biofilmie bakterie mają doskonałe warunki do rozwoju, stanowi on ich ochronę i dostarcza składniki odżywcze. Przyjmuje się, że w środowisku naturalnym nie występują biofilmy składające się z jednego gatunku. Do najlepiej poznanych mikroorganizmów tworzących biofilm można zaliczyć Vibrio fischeri, Vibrio harveyi, Staphylococcus epidermidis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Candida albicans i wiele innych

spons1

Rodzaje biofilmu w stomatologii

W stomatologii wyróżniamy 2 rodzaje biofilmu: wczesny oraz późny. Różnią się one pod względem zawartości bakterii oraz grubością. Bakterie z rodzaju Legionelia mogą stanowić aż 35% bakterii wchodzących w skład biofilmu. Zanieczyszczenie pałeczkami Legionella instalacji wodnej może pochodzić z sieci wodociągowej lub z niewłaściwie przechowywanej wody destylowanej. Pałeczki Legionella, występujących w różnych środowiskach wodnych, takich jak klimatyzatory, baseny perełkowe, nawilżacze, fontanny, a także w inhalatorach oraz w unitach dentystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych.

W jaki sposób może dojść do zakażenia?

Do zakażenia u człowieka dochodzi drogą kropelkową, przez wdychanie aerozolu wodnego lub pyłu będącego siedliskiem bakterii bądź przez zachłyśnięcie się skażoną woda. Wrotami zakażenia są górne drogi oddechowe. Okres inkubacji wynosi 2-10 dni. Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe. W literaturze opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie trzustki, zatok i otrzewnej. Należy pamiętać, że pałeczki Legionella przeżywają prawie rok w wodzie wodociągowej w temperaturze od 5°C do 24°C, nie są radykalnie likwidowane przez ogólnie stosowane w wodociągach środki dezynfekcyjne, a wiec chlor, ozon, promienie UV, a także podgrzewanie wody nawet do 60°C, całkowitemu zniszczeniu ulegają one dopiero w temperaturze około 80°C. Z tego względu szczególny nacisk kładzie się na przestrzeganie podstawowych zasad higienicznych oraz systematyczne prowadzenie zabiegów czyszczących i dezynfekcyjnych. Wszystkie zabiegi wykonywane z użyciem końcówek roboczych unitu dentystycznego powodują powstawanie aerozolu i rozprysku, które są zwykle skażone bakteriami, wirusami, grzybami, często również krwią. Aerozolizacja jest wynikiem działania instrumentów obrotowych, drgań ultradźwiękowych lub połączenia oddziaływania strumienia wody i sprężonego powietrza. Tak więc w przypadku obecności pałeczek Legionella w systemie wodnym unitu, skażone są nimi zarówno aerozol, jak i rozprysk. Dlatego Sanepid zaleca badanie wody pod kątem występowania bakterii Legionella, o czym napiszę w dalszej części artykułu.

Jak zapobiegać, jak chronić siebie i pacjentów?

Woda przeznaczona do unitów powinna być wolna od bakterii. Uzyskanie takiej wody jest bardzo łatwe – umożliwiają to filtry bakteriologiczne oraz wiele różnych preparatów stosowanych do dekontaminacji wody. Zanieczyszczenie urządzeń florą bakteryjną pacjenta wymaga dokładnej dezynfekcji urządzeń odpowiednimi preparatami. Biofilm nie tylko stwarza zagrożenie zakażeniem, ale także niszczy urządzenia ( w tym końcówki dentystyczne), skracając czas ich użytkowania. Z czasem tworzywo narażone na kontakt z biofilmem ulega destrukcji, a nieprzyjemny zapach uniemożliwia normalną pracę.

Przewody wodne unitu stomatologicznego stanowią przyjazne środowisko dla drobnoustrojów tworzących biofilm, zwłaszcza w przypadku zastoju wody wskutek jej rzadkiego stosowania (w czasie przerwy w działaniu gabinetu dentystycznego). Ryzyko zakażenia związanego z tą florą jest szczególnie duże u pacjentów wymagających leczenia stomatologicznego w okresie immunosupresji. W wodzie znajdującej się w przewodach unitu stomatologicznego szczególnie często występują niefermentujące pałeczki Gram-ujemne, takie jak Pseudomonas aeruginosa lub Acinetobacter baumannii, często odpowiedzialne za zakażenia oportunistyczne w tej grupie pacjentów. Wykryto też prątki (Mycobacterium spp.) oraz drożdżaki z rodzaju Candida. Opisano również związane z leczeniem stomatologicznym zakażenie wywołane przez pałeczkę Legionella pneumophila.

W profilaktyce zakażeń związanych z wodą w systemach wodnych unitu stomatologicznego stosuje się filtry, chemiczną dezynfekcję przewodów (według zaleceń producenta) oraz zastawki zapobiegające cofaniu się wody. Dentystom zaleca się też przepłukanie przewodów wodnych unitu stomatologicznego przez 2-5 minut przed rozpoczęciem pracy w danym dniu oraz przez 30 sekund przed użyciem u kolejnego pacjenta. Hamowaniu wytwarzania biofilmu w liniach wodnych unitu stomatologicznego może sprzyjać też impregnowanie tych przewodów substancjami o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, np. fluorkiem poliwinylidenu (PVDF).

Na świecie każde państwo ma swoje standardy wody pitnej, określa się je w jednostkach CFU (Colony Forming Unit) tzw. jednostka tworząca kolonię, służąca obliczeniu ilości komórek bakteryjnych lub grzyba w materiale badanym. Uzdatnianie wody jest bardzo ważne. W wodzie wodociągowej często gromadzi się biofilm i w efekcie ilość bakterii, jaka w niej występuje może nawet przekraczać 100 000 CFU/ml. ADA oraz EPA zaleca standard na poziomie mniejszym od 500 CFU/ml, Wojsko Stanów Zjednoczonych określiła poziom CFU na mniejszy niż 200, natomiast w Wielkiej Brytanii, Holandii czy Polsce poziom ten został określony na poziomie mniejszym od 100 CFU/ml, czyli znacznie bardziej rygorystyczny.

spons2

Na rynku jest obecnie dostępnych kilka preparatów przeznaczonych do dekontaminacji wody w unicie stomatologicznym. Każdy z nich działa jednak trochę inaczej, dlatego ważne jest, aby zapoznać się dokładnie z instrukcją działania takiego preparatu i należy także zwrócić uwagę o wymaganej tzw. terapii shock przy prawie każdym z nich, dokładnie o co chodzi – wyjaśnimy poniżej. Preparaty te można podzielić pod kątem ich przeznaczenia a mianowicie jedne z nich są przeznaczone do butelek na wodę destylowaną / demineralizowaną, natomiast inne są przeznaczone do uzdatniania wody miejskiej (unity pobierające wodę z sieci wodociągowej).

Nie tylko system wodny wymaga odpowiedniej dekontaminacji, ale także wszystkie systemy odpływowe z unitu czyli ssący oraz spluwaczka. Systemy odpływowe i ssące w gabinetach stomatologicznych w unitach stomatologicznych wymagają odpowiednich procesów dezynfekcji oraz specjalnych preparatów. Prawidłowa procedura pozwala utrzymać urządzenia w pełnej drożności, czystości oraz zabezpiecza przed gromadzeniem się osadów biologicznych. Na rynku jest wiele preparatów do dezynfekcji systemów odpływowych, lecz jest to szeroki temat na kolejny artykuł. Należy pamiętać iż system odpływowy to nie tylko ssak, ale także spluwaczka!

Poniżej przedstawię opis kilku popularnych preparatów przeznaczonych do dekontaminacji wody w unitach stomatologicznych dostępnych na polskim rynku. Tak jak wcześniej wspomniałem podzieliłem je na dwa rodzaje.

1. Systemy dekontaminacji wody wykorzystujące butelki na wodę destylowana lub demineralizowaną występują w postaci płynów gotowych do użycia lub do rozcieńczenia, a także w postaci gotowych do użycia samorozpuszczających się tabletek.

Idealny preparat dezynfekcyjny powinien utrzymywać dobrą jakość wody w unicie na stałym poziomie, powinien być nietoksyczny dla pacjentów, nie pirogeniczny (nie powoduje reakcji zapalnej lub gorączki), nie powodować reakcji alergicznych, nie powodować korozji metali, być nieszkodliwym dla gumy i materiałów syntetycznych, nie wchodzić w reakcję z materiałami do odbudowy i środkami terapeutycznymi, powinien mieć szybkie działanie mikrobójcze oraz szerokie spektrum działania sporobójczego, powinien mieć zdolność do usuwania zgromadzonego biofilmu i być przyjaznym dla środowiska.

A) Postacie płynne

Jednym z najnowszych gotowych preparatów do dezynfekcji wody w unitach w postaci płynnej jest kanadyjski preparat o nazwie E20 firmy Germiphene. Pakowany jest w butelkach po 250 ml z praktyczną pompką dozującą odpowiednia ilość preparatu to butelki unitowej, skoncentrowany i gotowy do użycia preparat jest niezwykle ekonomiczny w użyciu. Z 1 opakowania preparatu możemy uzyskać w zależności od pojemności butelek unitowych aż 166 zdezynfekowanych (1 l) lub 56 (2 l) butelek unitowych co przy średnim 5cio dniowym tygodniu pracy wystarcza nam na około pół roku (w przypadku butelek 1litrowych).

spons3

Dodatkowo płyn E20 nie wymaga osobnego stosowania terapii typu shock – gdyż sam w sobie przy zastosowaniu odpowiedniego większego stężenia raz w miesiącu spełnia on to zadanie. Zapewnia on w prosty i efektywny sposób na kontrolę nad biofilmem oraz bakteriami w przewodach wodnych Twojego unitu, szybkie działanie sporo i mikrobójcze bez użycia agresywnych środków chemicznych, redukując ryzyko zakażenia-krzyżowego, w czasie czyszczenia przewodów. Zaprojektowany specjalnie z myślą dla użycia w niezależnych systemach butelkowych, jest nietoksyczny dla sprzętu, nie powoduje korozji instrumentarium, jest nieszkodliwy dla gum i materiałów syntetycznych (uszczelki), bezpieczny dla pacjentów, nie powoduje reakcji alergicznych. Preparat nie wchodzi w reakcję z materiałami do odbudowy i środkami terapeutycznymi. Bez zapachu, koloru, smaku, powstaje roztwór o neutralnym pH, wystarczy wlać do butelki z wodą 1 pompkę, bez mierzenia, bez bałaganu. Jest niepieniący. Eliminuje możliwość powstania osadu (np. jak w systemach tabletkowych w przypadku nierozpuszczone do końca tabletki które potrafią zatkać przewód wodny). Najczęściej dzieje się tak z pośpiechu kiedy nie czekamy aż tabletka ulegnie całkowitemu rozpuszczeniu w wodzie. Preparat E20 działa w przewodach do 2 tygodni, jest bezpieczny dla środowiska gdyż rozkłada się na wodę i tlen. Dla porównania pasek wybielający nakładany bezpośrednio w ustach, zawiera 500x więcej aktywnego środka niż E20 w przewodach unitu. W celu codziennego użytkowania zaleca się w przypadku unitów posiadających butelki 750 ml do 1l – użycia 1 naciśnięcia pompki z preparatem wprost do butelki, natomiast w przypadku unitu posiadającego butelki 2l – zaleca się użycie 3 naciśnięć pompki z preparatem wprost do butelki. W celu wykonania terapii shock raz w miesiącu powinno się rozpuść płyn E20 w 100-150 ml wody w kubeczku, wlać do pustej butelki i zaciągnąć do systemu wodnego unitu (każdy rękaw końcówki) pozostawiając stężony płyn na noc lub weekend. Po tym czasie należy zdjąć butelkę, napełnić wodą z 1 (lub 3) naciśnięciami pompki i przepłukać system przez około 2min. Unit po tym zabiegu jest ponownie gotowy do użycia. Preparat może być używany zarówno z wodą z kranu jak i wodą destylowaną, należy pamiętać aby zawsze najpierw naleć preparatu do butelki a następnie uzupełnić ją wodą. Średni koszt szacowany na 1 użycie preparatu to około 1,5 zł – zatem jest to najtańszy środek obecnie na rynku w przeliczeniu na 1 użycie/unit.

Inne dostępne preparaty, takie jak Alpron czy Bilpron, występują w postaci płynu przeznaczonego do rozcieńczania, zatem trzeba uważnie przestrzegać procedury rozcieńczenia opisanej przez producenta. Działają one na bakterie, drożdże czy glony. Płyny takie dostarczają optymalną jakość wody oraz pomaga utrzymać przewody wodne unitów stomatologicznych w czystości. Dodawany systematycznie do butelki z wodą w stężeniu 1% zapobiega powstawaniu biofilmu w przewodach, są nietoksyczne dla pacjentów a określonym stężeniu. Aby dezynfekcja w tym przypadku była skuteczna należy posiadać oba preparaty. Preparat Alpron jest przeznaczony do użytku codziennego, natomiast Bilpron do stosowania przez weekend lub podczas dłuższej nieobecności w gabinecie. Innym środkiem jest koncentrat Aqua Plus (Magnolia) który charakteryzuje się działaniem bakteriobójczym wobec bakterii Legionella w ciągu mniej niż 5 minut, działaniem prątkobójczym w okresie krótszym niż 10 minut oraz grzybobójczym w ciągu mniej niż 60 minut. W przypadku preparatu Aqua Plus przygotować należy 4% roztwór wodny i wprowadzić do przewodów wody w rękawach unitu dentystycznego najpierw do strzykawko-dmuchawki, a następnie do pozostałych instrumentów i przepuszczać przez minimum 10 sekund każdy. Po 10 minutach należy spuścić środek dezynfekcyjny z unitu w ten sam sposób. W celu zapobieżeniu tworzenia się biofilmu zaleca się sie wykonanie całej procedury po każdym pacjencie przez 5 minut. Jak zatem widać, preparaty które trzeba rozcieńczać są pracochłonne i czasochłonne i podatne na ludzki błąd.

spons4

B) Postacie tabletkowe

Innym rozwiązaniem są znane już na ryku tabletki do rozpuszczania w butelce wody destylowanej np. tabletki Citrisil (producent: Sterisil USA) czy też ICX (producent ADEC) . Jedna tabletka wystarcza na jedną butelkę wody destylowanej / demineralizowanej w zależności od jej pojemności (do 1 l lub 2 l). Tabletki Citrisil rozpuszczają się w wodzie przez około 60 sekund, nie obniżają pH wody w systemie unitu, dzięki temu zapobiegają korozji przewodów i końcówek stomatologicznych, nie reagują w żaden sposób z materiałami stomatologicznymi, są bezpieczny dla lekarza i pacjenta. Każde opakowanie zawiera dodatkowo 1 tabletkę CITRISIL SHOCK – supermocną tabletkę do gruntownego oczyszczenia systemu. Używamy jej raz w miesiącu, pozostawiając ją w systemie przez minimum 24 h (jest to tzw. terapia szokowa dla systemu wodnego, niezbędna dla prawidłowego działania tabletek). Po zastosowaniu tabletki Shock, używamy zwykłych tabletek do codziennego stosowania. Opakowanie zawiera 20 tabletek do codziennego stosowania oraz 1 tabletkę shock. Zatem stosując tabletki Citrisil otrzymujemy w opakowaniu wszystko co jest potrzebne na mniej więcej miesiąc pracy ( lub 20 napełnień butelek). Jeżeli stosujemy tabletki Citrisil przez cały czas, jesteśmy w stanie zredukować poziom CFU w naszym unicie poniżej 10 (!), co jest wynikiem o wiele lepszym niż standard przyjęty w Polsce na poziomie 100CFU/ml. Należy zwrócić uwagę, aby tabletka zawsze rozpuściła się do końca zanim założy się butelkę do unitu, w przeciwnym razie drobinki nierozpuszczonej tabletki mogą spowodować zatkanie się przewodów wodnych unitu. Taka sytuacja może nastąpić najczęściej w przypadku pośpiechu i nieprzestrzeganiu procedur.

spons5

Tabletki Citrisil wysępują w trzech wariantach:

1. Citrisil – tabletki bezbarwne – po rozpuszczeniu nie zabarwiają wody. 

2. Citrisil blue – niebieskie – zabarwiają wodę na delikatny błękitny kolor, dzięki której łatwo zidentyfikujesz ilość wody w butelce dając pewność że tabletka została wrzucona do butelki.

3. Citrisil shock – pomarańczowe – najsilniejsze do stosowania raz w miesiącu. Jedna tabletka Shock jest zawsze w opakowaniach tabletek Citrisil. Jeżeli używasz innych tabletek, zapoznaj się dokładnie z ich instrukcją użytkowania, jeżeli wymagają aktywatora lub terapii shock, to właśnie tabletka shock nim jest.

Kolejnym środkiem w postaci tabletek są produkowane przez firmę ADEC – tabletki ICX. Działają one na podobnej zasadzie jak tabletki Citrisil, rozpuszczają się one w przeciągu ok. 120 sekund. Czynniki pro aktywne zawarte w tabletkach działają do 2 tygodni. Instrukcja użytkowania tych tabletek mówi jednak o konieczności zastosowania biocydu celem ich prawidłowego działania. Biocyd ten jednak z informacji jakie otrzymałem nie został dopuszczony do użytku na terenie UE, zatem użytkowanie tych tabletek bez tego preparatu trochę mija się z celem. Jest jednak rozwiązanie – a mianowicie użytkownicy tabletek ICX powinni stosować je w połączeniu z tabletkami Citrisil Shock. Zastosowanie skojarzenia tych tabletek (Citrisil Shock raz w miesiącu oraz tabletki ICX do każdej butelki) da pozytywny rezultat działania tabletek ICX. Innym środkiem do przeprowadzenia terapii Shock może być zastosowanie płynu E20 o którym pisaliśmy powyżej.

C) Postacie bezobsługowe do butelek – tzw. słomki

Inną opcją dezynfekcji wody jest stosowanie tzw. słomek – np. Sterisil Straw. Montowana na stałe do wężyka pobierającego wodę z butelki dezynfekuje w sposób ciągły przewody wodne unitu stomatologicznego przez 90 dni (60 litrów) lub 365 dni (240 litrów) w roku w zależności od rodzaju produktu).

spons6

Nie wymagają one stosowania żadnych tabletek, jest całkowicie bezobsługowa. Słomka taka jest wypełniona odpowiednia ilością tych samych substancji które są w tabletkach Citrisil, jednakże rozpuszczają się one powoli zapewniając ochronę w czasie wskazanym przez producenta. Po założeniu słomki nleży nakleić informację z datą jej instalacji i następnie po określonym czasie jej użytkowania należy ją wymienić na nową. Innym typem słomek jest wkład Dentapure DP365B zawierający jodowane kuleczki żywiczne; kiedy woda przepływa przez żywiczną matrycę, uwalniane są izotopy atomowe (ucieka 2-4 ppm jodu). Wolny jod w DentaPure nie zawiera alergizujących protein. Stosując butelki do unitów, należy pamiętać, że muszą one mieć atest PZH, czyli taki sam, jaki mają butelki do wody mineralnej lub innych napojów.

2. System dekontaminacji wody wykorzystujące wodę z sieci wodociągowej (miejskiej)

Systemy takie opierają się najczęściej o szereg różnych filtrów montowanych często w miejscu wejścia rur wodociągowych do gabinetu co zapewnia czystą wodę w całym gabinecie (rozwiązanie dość kosztowne) lub opiera się na wpięciu uzdatniacza wody bezpośrednio w system wodny unitu.

Przykładem niezbyt drogiego systemu uzdatniania wody dla poszczególnego unitu stomatologicznego są filtry Sterisil Cartridge (Sterisil USA) lub DentaPure (Crosstex USA) które działają przez 365 dni i są one podłączone bezpośrednio do rurek wodnych w unicie czerpiących wodę z sieci miejskiej. Zanim woda miejska trafi do systemu wodnego unitu, jest ona filtrowana przez zainstalowany kartridge. Instalacja kartridża jest bardzo prosta. Wykorzystują tę samą, sprawdzoną technologię rozwiniętą dla NASA, która zapewnia czystą wodę spożywaną w kosmosie – bez bakterii, wirusów i innych szkodliwych organizmów. Wkład DentaPure zawiera jodowane kuleczki żywiczne. Kiedy woda przepływa przez żywiczną matrycę, uwalniane są izotopy atomowe (ucieka 2-4 ppm) jodu.

Wkład Sterisil nie zawiera natomiast ani jodyny ani żadnych pochodnych związków chloru, chroni sprzęt przed twardą wodą, zapewnia dejonizację oraz dezynfekcje wody, zapewniając tym samym jako jedyny system początkową terapię Shock znaną z tabletek Citrisil. Oba systemy zapewniają bezpieczne, efektywne i nieprzerwane uzdatnianie wody, a także nie stanowi ryzyka pozostawienia żrących środków chemicznych w instalacjach wodnych. Nie wymagają żadnego źródła zasilania, są całkowicie bezobsługowe, bezpieczne dla pacjenta, nie wchodzą w reakcję z żadnymi materiałami używanymi w stomatologii. Zadaniem tych filtrów jest oczyszczenie wody do poziomu około 10 CFU/ml. Okres działania takich filtrów jest średnio opisany na około rok czasu, jednakże na długość działania filtru wpływa zarówno jakość jaki i twardość wody miejskiej a także ilość wody zużywanej w gabinecie. Średnia ilość wody zużywanej w gabinecie w ciągu roku określono na 240 litrów i mniej więcej na tyle wystarczają nam zainstalowane filtry. Są odpowiednie wskaźniki testowe które potwierdzą nam czy cartridge działa prawidłowo czy może jest już czas na jego wymianę. Na stronach producentów jak np. www.sterisil.com znaleźć można filmy instruktażowe, w jaki sposób zainstalować prawidłowo kartridże do systemu wodnego unitu, jednakże sugeruję wezwać serwisanta celem instalacji tego filtru.

Poniżej znajduje się tabelka porównawcza kilku omawianych produktów, gdzie łatwo widać różnice pomiędzy nimi itp. Na końcu tabelki znajduje się informacja o średnim koszcie użycia preparatu. Dane zostały opracowane dzięki uprzejmości firmy Equadent.

spons7

Jak kontrolować czy nasza woda jest czysta?

W 2017 r. w niektórych rejonach kraju Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny odpowiadający za nadzór sanitarny nad podmiotami wykonującymi działalność leczniczą rozsyłał zalecenia, które raczej powinniśmy traktować jako wytyczne pełniące rolę materiałów edukacyjnych dla stomatologów dotyczące jakości wody przepływającej przez system wodny unitów stomatologicznych. W tych materiałach możemy wyczytać wiele ciekawych informacji, niektóre z nich warte są także zacytowania i warto się z nimi zapoznać. Wytyczne opierają się na podstawie art. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985r o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Z 2015 r. poz. 1412, z późn. zm.) o możliwości:

1. wykonywania raz w roku badań jakości wody z urządzeń dentystycznych unitu stomatologicznego (woda z końcówek stomatologicznych, skalera, strzykawko – dmuchawki itp.) w zakresie wskaźników mikrobiologicznych: bakterie gr. coli, E. coli, paciorkowce kałowe, Pseudomonas aeruginosa, ogólna liczba mikroorganizmów w temp. 22*C oraz bakterie z rodzaju Legionella

2. uzupełnienia w procedurach higienicznych zasad dotyczących dezynfekcji i mycia sprzętu medycznego wpisów dotyczących przeprowadzania i przebiegu/sposobu wykonywanej dezynfekcji unitów stomatologicznych w tym systemów wodnych unitu itp.

Sanepid w tych pismach wskazuje na możliwość prowadzenia monitoringu wewnętrznego i kontrolowanie stanu higieny systemów wodnych unitów stomatologicznych, co powinno być odnotowane podczas wykonywania kontroli wewnętrznych. Warto przypomnieć, iż to kierownicy podmiotów leczniczych i inni udzielający świadczeń zdrowotnych są zobowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych w szczególności obejmujące opracowanie wdrożenie i nadzór nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym, w tym dekontaminacji urządzeń (art. 11 ust 1 pkt. 3 ustawy z 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2016r. poz. 1866 z późn. zm.). W związku z powyższym zaleca się, aby unity dentystyczne były poddawane okresowej dekontaminacji (mycie, dezynfekcja sprzętu i powierzchni, systemów wodnych i ssących) z uwzględnieniem ilości przyjmowanych pacjentów (im więcej pacjentów tym częstsza dekontaminacja). Wielkopolska Izba Lekarska w skierowanym piśmie do Wielkopolskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektoratu Sanitarnego z dnia 30.03.2017r. zwróciła uwagę iż rozporządzenie wykonawcze do art.13 ust.2 tej ustawy które nakłada na prowadzących podmioty lecznicze i praktyki zawodowe obowiązek prowadzenia kontroli wewnętrznych w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. W ramach tego obowiązku prowadzący gabinety opracowują procedury służące eliminacji ryzyka zakażeń, wdrażają je i monitorują ich skuteczność. Systematyczne prowadzenie działań zapobiegających się szerzeniu zakażeń dokumentują w postaci okresowej kontroli wewnętrznej. Odnosząc się do racjonalności badania wody należy stwierdzić, że wynik będzie ewidentnie związany z tym w którym momencie zostanie pobrana próbka. Jeśli pobranie nastąpi po standardowym lub tym bardziej szczególnie obfitym zabiegu „higienizacji” systemu przewodów unitu – wynik będzie zapewne zadowalający (o ile zadowalający jest stan wody dostarczanej do budynku, na co prowadzący gabinet nie ma żadnego wpływu) . Nie sposób z jednorazowego w roku badania, na wynik którego dodatkowo można w łatwy sposób wpłynąć wysnuć wniosek, czy przyjmowani dzień po dniu przez resztę dni w roku pacjenci cieszą się tym samy standardem czystości wody w unicie. Jak słusznie zauważyli przedstawiciele WIL, badanie to może więc w żaden sposób nie odzwierciedlać prawidłowości przeprowadzania wdrożonej procedury czyszczenia instalacji wodnej unitów. Będzie czynnością pozorną, a do tego kosztowną. Jak na razie nie ma podstaw prawnych, aby nakładać na podmioty lecznicze i praktyki zawodowe takiego obowiązku.

Kliniczny monitoring jakości wody w gabinecie może zapewnić, że procedury są prawidłowo wykonane i że urządzenia działają zgodnie z zaleceniami producenta. Monitorowanie to także bezpieczeństwo dla pacjenta oraz personelu medycznego. Raczej nie ma potrzeby określić specyfikację konkretnych mikroorganizmów, chyba że prowadzi się badania nad wodą lub jednostką chorobową oporną na leczenie.

Czy są na rynku testy do samoczynnego wykonania badania wody z unitu?

Innym sposobem zbadania jakości wody w naszych systemach unitowych z pominięciem badań laboratoryjnych jest zastosowanie testów E/ONE lub E/Line, każdy z nich nieco różnią się od drugiego, ale mogą być wykonywane we własnym zakresie. Inna sprawą jest to, czy takie testy będą akceptowane przez Sanepid w przypadku kontroli czy też nie, jednakże lepiej jest zrobić coś w tym kierunku niż nie zrobić nic.

Test E/One (Germiphene) – prosty test, dzięki któremu możemy określić czy jakość naszej wody z unitu jest dobra, zadawalająca czy wymaga podjęcia szybkich kroków celem oczyszczenia dogłębnego systemu wodnego. Jest to oczywiście test poglądowy, a nie szczegółowy, jednakże w przypadku wykrycia nieprawidłowości będziemy w stanie w porę zareagować na problem jaki on nam może zasygnalizować że istnieje, a o którym możemy nie mieć pojęcia. Test E/One jest jednym testem do wykrycia bakterii, biofilmu oraz grzybów w tym także bakterii Legionella oraz Mycobacterium abscesses. Opakowanie zawiera w sumie 12 testów ( 9 naczynek T-Cups, 9 fiolek próbnych i 3 fiolki kontrolne) . Należy pobrać próbkę wody do specjalnego naczynia tzw. T-CUP (w zestawie) które składa się z 2 części (górnej i dolnej). Do części dolnej pobieramy próbkę około 30 ml wody z naszego unitu (strzykawko-dmuchawka, turbina czy skaler), następnie należy dokręcić część górna celem skompresowania wody i przelania się do jej górnej części. Po przelaniu się wody do górnej części naczynia T-CUP, w dolnej części naczynia pozostanie około 10 ml wody i tą właśnie wodę należy wlać do fiolki, zamknąć ja koreczkiem i zgnieść tak, aby ampułka w fiolce ulega pęknięciu i zmieszała się z nasza wodą do badania. Jeżeli w gabinecie posiadamy cieplarkę, włóż fiolkę do cieplarki na 24 h (37°C), jeżeli cieplarki nie posiadamy, odstaw fiolkę na 72 h w temperaturze pokojowej. Po tym czasie oceniamy zabarwienie fiolki, która w zależności od zabarwienia daje nam łatwe do zinterpretowania informacje. Kolor różowy oznacza ze woda jest czysta (poniżej 100 CFU/ml), kolor purpurowy oznacza ze woda jest zanieczyszczona (przedział 100-500 CFU/ml), kolor przezroczysty oznacza, że woda jest bardzo zanieczyszczona ( > 500 CFU/ml).

spons8

Test E/Line (Germiphene) – w tym wypadku do dyspozycji mamy 2 fiolki, jedna niebieską (na bakterie i grzyby) i drugą żółtą (na bakterie E. Coli oraz paciorkowce kałowe). Do obu fiolek pobieramy próbkę wody i odstawiamy do cieplarki w temp. 37°C (+/- 2°C) na 24 godziny (+/- 4 h). Rezultaty także interpretujemy na podstawie koloru wody w fiolce w porównaniu z wartościami referencyjnymi. W wypadku testu E/Line sprawdzamy zanieczyszczenie wody na poziomie 200 CFU/ml. Test wykrywa bakterie, grzyby a także Staphylococcus aureus, Salmonella typhi, Klebsiella, E. coli, Faecal coliform. Opakowanie zawiera w sumie 6 pełnych testów (12 fiolek) ( 6 testów na bakterie + grzyby oraz 6 testów na E. Coli oraz faecal coliform).

Wodę powinno się testować przynajmniej raz na 6 miesięcy, aby w przypadku wykrytych nieprawidłowości podjąć odpowiednie kroki w celu eliminacji zanieczyszczeń, zanim dojdzie do jakiegoś zakażenia lub wykryje je Sanepid.

Nowe wytyczne w sprawie dekontaminacji wody w unitach stomatologicznych

Poniżej zamieściłem najważniejsze materiały edukacyjne Sanepidu dotyczące utrzymania czystej wody w naszych systemach wodnych:

– przed rozpoczęciem usługi medycznej każdego dnia należy usunąć wszystkie końcówki z unitu i przepuścić przez system wodę przez około 2-3 minuty;

– używać wody przeznaczonej do celów medycznych, demineralizowanej lub destylowanej;

– pojemnik na wodę zasilającą unit powinien być wykonany z materiału dopuszczonego do kontaktu z wodą przeznaczoną do spożycia (atest NIZP PZH);

– każdorazowo po opróżnieniu pojemnika należy dokładnie go umyć przy użyciu detergentu, wypłukać i poddać dezynfekcji (zabiegi dezynfekcyjne najczęściej przeprowadza się w oparciu o związki na bazie chloru, można tez stosować inne biocydy np. kwas nadoctowy, który rozkłada się do kwasu octowego, nieszkodliwego dla pacjentów, sprzętu i środowiska; bakterie nie wytwarzają oporności na kwas nadoctowy);

– pojemnik umieszczać w unicie w taki sposób aby nie spowodować jego wtórnego zanieczyszczenia (aby do wewnętrznego obiegu wody nie przedostały się szczepy bakterii, które zwykle kolonizują na powierzchni skóry), czynność tę wykonywać w jednorazowych rękawiczkach;

– nie stosować wody destylowanej przeterminowanej (termin ważności około 36 miesięcy od daty produkcji) lub przechowywanej niezgodnie z zaleceniami producenta (produkt przechowywać w suchym i chłodnym miejscu, w temperaturze od 0°C do 20°C);

– demineralizatory (destylarki) używane w gabinetach należy poddawać okresowym przeglądom technicznym zgodnie z zaleceniami producenta;

– po każdym pacjencie uruchomić turbinę przez 20-30 sekund na pełnych obrotach w celu usunięcia resztek wody i powietrza, które mogły pozostać wewnątrz turbiny po pacjencie;

– w przypadku unitu zasilanego wodą z wodociągów należy właściwie zabezpieczyć przyłącze do unitu, zgodnie z zaleceniem producenta, dla osób chętnych aby zbadać jakość wody w swoim unicie warto wspomnieć, iż badania jakości wody wykonują laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz inne o zatwierdzonym przez organy PIS systemie jakości badań (wykaz laboratoriów znajduje się na stronie: http://wsse-poznan.pl/index.php/prowadzimy-nadzor/111-oddzial-higieny-komunalne);

– urządzenia dentystyczne unitu należy poddawać okresowej dezynfekcji (częstotliwość uzależniona od pracy unitu – ilości obsługiwanych pacjentów; w przypadku dużej ilości pacjentów zwiększyć częstotliwość dezynfekcji;

– przewody giętkie doprowadzające wodę do strzykawki wodno-powietrznej powinny być płukane strumieniem wody i okresowo płukane środkiem dezynfekcyjnym; zapobiegawczo w niektórych instalacjach wodnych dodatkowo zamontować urządzenia przepływowe UV;

– w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości podjąć działania naprawcze (przeprowadzić dezynfekcje chemiczną unitu) i przeprowadzić kontrolę jakości wody w unicie (w zakresie bakteriologicznym);

– ze względów bezpieczeństwa zabiegi dezynfekcyjne muszą być zawsze zakończone procesem płukania prowadzącym do zaniku środka dezynfekcyjnego (w czasie prowadzenia dezynfekcji nie należy przyjmować pacjentów).

Należy pamiętać o opracowaniu procedury dekontaminacji przewodów wodnych w unicie stomatologicznym i uwzględnienie jej podczas okresowej kontroli wewnętrznej. Używając konkretnego preparatu, proszę pamiętać także o posiadaniu odpowiednich kart charakterystyki danego wyrobu. Tego typu wytyczne oraz badania jakości wody w wielu krajach są standardem od wielu lat, do naszego kraju wytyczne te dopiero zostają wprowadzone, co uważam za dobre rozwiązanie zarówno dla nas lekarzy jak i dla naszych pacjentów.

Opracowanie: lek. stom. Łukasz Balcerzak

Fot. ChristopherPluta, pixabay.com

 


POWIĄZANE ARTYKUŁY

glowne esperal krakow
Esperal – skuteczna metoda wspomagająca leczenie alkoholizmu Pacjent

Coraz częściej stosowanym środkiem farmaceutycznym, wspierającym leczenie alkoholizmu, jest Esperal. Niemal każda osoba uzależniona przynajmniej raz w swoim życiu słyszała cokolwiek o popularnej wszywce alkoholowej. Obecnie istnieje wiele mitów związ...

leki
Amantadyna nie jest skuteczna w terapii COVID-19 Lekarz

Amantadyna jest nieskuteczna w leczeniu COVID-19 - wykazały pierwsze badania kliniczne. Stosowana u pacjentów szpitalnych nie wykazała różnic z placebo. Badania leku przeprowadzono pod przewodnictwem prof. Adama Barczyka ze Śląskiego Uniwersytetu Med...

metformina
Genes & Diseases: metformina skuteczna w terapii periodontitis? Lekarz

Metformina, lek stosowany przede wszystkim w leczeniu cukrzycy typu 2, może być skuteczny jako wsparcie w terapii zapalenia przyzębia. Potwierdziły to badania na gryzoniach przeprowadzone przez naukowców z Chin. Wnioski z ich pracy zostały opublikowa...

ROZWIŃ WIĘCEJ
98e7ed520483fe3c81c1272e52858aa7
Wazektomia Łódź, czyli skuteczna antykoncepcja dla mężczyzn Pacjent

Wazektomia jest to zabieg przeznaczony dla mężczyzn, którzy nie chcą mieć potomstwa. Mężczyźni decydują się na ten zabieg z różnych względów. Jednym z nich jest posiadanie już pożądanej liczby dzieci i chęć zabezpieczenia się przed kolejną ciążą part...